Typ : PIERŚCIENNICE
Gromada: Wieloszczety
Wieloszczety to najbogatsza w przedstawicieli gromada pierścienic. Poza małymi wyjątkami są to gatunki zamieszkujące wody morskie. Wiele z nich prowadzi aktywny tryb życia; pełzając po dnie, ryjąc w gruncie lub pływając. Inne są zwierzętami osiadłymi, zamieszkującymi rurki ochronne. Wśród nich można również odnaleźć nieliczne gatunki pasożytnicze. Wieloszczety wyróżniają się obecnością licznych i dobrze wykształconych przydatków ciała, takich jak parapodia, czułki, głaszczki i wąsy. Wieloszczety nie maja również charakterystycznego dla skąposzczetów tworu tzw. siodełka. Są to zwierzęta przeważnie rozdzielnopłciowe. Narządy rozrodcze wykształcone są w postaci gonad, powtarzających się metamerycznie w wielu, kolejnych odcinkach ciała. Zapłodnienie jest zewnętrzne, rozwój związany z przeobrażeniem. Postać larwalna jest typowa trochofora.
Gromadę wieloszczetow dzieli się w zależności od trybu życia i stopnia zróżnicowania ciała na dwa rzędy:
• Wieloszczety pełzające lub nie osiadłe (Errantia)
• Wieloszczety osiadłe (Sedentaria)
Budowa wieloszczetow
Kształt ciała jest wydłużony, nieco spłaszczony w kierunku grzbietowo-brzusznym lub walcowaty. Ciało składa się z 5 do ok. 800 segmentów. Przedni, przedgebowy odcinek ciała (prostomium) i tylny, czyli odbytowy (pygidium) odróżniają się od innych segmentów i są swoistymi nie metamerycznymi częściami ciała. Wieloszczety posiadają liczne przydatki. Najbardziej stałymi i charakterystycznymi przydatkami prostomium są głaszczki, poza tym na płacie głowowym występują czułki (narządy dotykowe). Na części gębowej odcinka głowowego występują wąsy, czyli cirri. Na tułowiu występują parapodia, będące krótkimi, umięśnionymi, ruchomymi wyrostkami ciała – zaczątkowymi odnóżami. Najlepiej rozwinięte są parapodia u wędrujących wieloszczetow.
Ciało wieloszczetow otacza nabłonek jednowarstwowy. Niekiedy nabłonek ten może być częściowo urzęsiony. Zawiera on ponadto komórki gruczołowe, których wydzielina u osiadłych wieloszczetow może zestalać się i tworzyć rurkę, do której organizm ciągle przyczepia cząstki obcego pochodzenia np. ziarnka piasku lub kawałki muszli ślimaków tworząc w ten sposób \”domek\”.
Pod nabłonkiem znajduje się, u wieloszczetow dwuwarstwowy wór mięśniowy, który składa się z zewnętrznych mięśni okrężnych i wewnętrznych podłużnych. Jama ciała (celoma) podzielona jest wzdłuż na dwie polowy, prawa i lewa, dwuwarstwowa przegroda komórkowa. Poza tym na granicy miedzy każdymi dwoma segmentami nabłonek otrzewnowy tworzy dwuwarstwowa przegrodę dzieląca jamę ciała na odcinki poprzeczne. Jama ciała wypełniona jest wodnistym płynem, w którym pływają komórki ameboidalne.
Fizjologia wieloszczetow
Układ trawienny wieloszczetow Wieloszczety wędrujące, są drapieżnikami i odżywiają się różnymi drobnymi zwierzętami. Natomiast Wieloszczety osiadłe odżywiają się przeważnie różnymi zawieszonymi w wodzie cząstkami organicznymi oraz drobnymi organizmami, przy czym u wielu przedstawicieli do zbierania cząstek pokarmowych i napędzania ich do otworu gębowego służą silnie rozwinięte pierzaste głaszczki głowowe, które spełniają także role skrzeli. Układ trawienny wieloszczetow rozpoczyna się otworem gębowym, który leży na brzusznej stronie peristomium. Przewód pokarmowy składa się z ektodermalnego jelita przedniego i tylnego oraz endodermalnego jelita środkowego. Jelito przednie składa się często z wielu odcinków np. jama gębowa czy gardziel. Gardziel jest lepiej rozwinięta u drapieżnych przedstawicieli wieloszczetow i tworzą się na niej ostre zęby lub płytki szczękowe, służące do chwytania zdobyczy. U wieloszczetow osiadłych gardziel jest słabo rozwinięta.
Narządy oddechowe wieloszczetow Wieloszczety prymitywne, o najniższej organizacji oddychają cala powierzchnia ciała. U większości jednak funkcje oddechowe przejmują pewne części parapodiow np. często pas grzbietowy przekształca się w skrzele. Do jego wnętrza dochodzą naczynia krwionośne, a przez ich ścianki tlen, rozpuszczony w wodzie przenika do krwi. Skrzela maja różnorodne kształty np. liściasty, pierzasty lub krzaczasty i powstają nie na całej długości ciała, lecz tylko w pewnej jego części.
Układ krążenia wieloszczetow Aparat krwionośny u wieloszczetow składa się zasadniczo z dwóch głównych naczyń podłużnych – grzbietowego i brzusznego. Jedno przebiega wzdłuż całego ciała nad jelitem, drugie natomiast pod nim. Naczynia te łączą się ze sobą wieloma innymi naczyniami i zatokami, przebiegającymi pod nabłonkiem jelita, oraz naczyniami okrężnymi (pierścieniowymi), rozmieszczonymi metamerycznie, okrążającymi w ściance ciała celomę. Układ krwionośny jest zamknięty. Oznacza to, ze naczynia włosowate, niosące krew z głównych naczyń do tkanek ciała, przechodzą bezpośrednio w naczynia włosowate odprowadzające krew do głównych naczyń. Ogólnie krew w naczyniu grzbietowym płynie do przodu zaś w brzusznym do tylu. Barwnik oddechowy u wieloszczetow jest rozpuszczony we krwi. U niektórych wieloszczetow osiadłych krew ma zielone zabarwienie dzięki występowaniu barwnika: chlorokruoryny, który ma właściwości zbliżone do hemoglobiny. U innych układ krwionośny ulega redukcji, a jego funkcje przejmuje płyn jamy ciała (u rodziny Glyceridae i form wielosegmentowych typu:Dinophilus).
Układ wydalniczy wieloszczetow U wieloszczetow występuje układ wydalniczy w postaci metanefrydiow. Zwykle każdy segment tułowia ma jedna parę przewodów wydalniczych. Przewód taki rozpoczyna się otworem, w kształcie lejka, skierowanym do jamy ciała. Otwór ten posiada migawkowe rzęski. Każdy przewód jest w rzeczywistości położony w dwóch segmentach, zaczynając się w jednym, jednak główna masa leżąc w drugim. Ścianki przewodu wydalniczego są z reguły wewnątrz orzęsione. U niektórych wędrujących wieloszczetow występują jednak, protonefrydia, które w przeciwieństwie do metanefrydiow nie są połączone z jama ciała, a na ich końcu wewnętrznym osadzony jest pęczek komórek wydalniczych tzw. solenocytow. Ponadto może występować sytuacja, w której nefrydia w pewien sposób łączą się z przewodami rozrodczymi. To zjawisko nazywane jest nefromiksja. Nefromiksja może polegać na zlaniu się lejków rozrodczych z proto- lub metanefrydiami. Poza nefrydiami występują inne twory pełniące funkcje wydalnicze. Są to tzw. komórki chloragogenowe, które występują na ściankach naczyń krwionośnych, pochodzą z nabłonka otrzewnowego i zawierają w sobie żółte ziarna, które stanowią nagromadzone w komórkach nierozpuszczalne produkty przemiany materii (typu guanina czy sole kwasu moczowego). Gdy komórki te zostają wypełnione całkowicie, zamierają one, a ich zawartość dostaje się do jamy ciała skład jest odprowadzana na zewnątrz przez nefrydia.
Układ nerwowy wieloszczetow Typowy układ nerwowy składa się z parzystych zwojów nadgardzielowych, czyli mózgowych, odchodzących od nich i otaczających gardziel dwóch konektyw okologardzielowych oraz parzystego, brzusznego pnia nerwowego. Natomiast w rzeczywistości występuje wiele różnorodnych rodzajów układu nerwowego opartych na typie podstawowym. Miedzy innymi układ nerwowy u niektórych wieloszczetow przenosi się z nabłonka skórnego do jamy ciała, u innych następuje zlewanie się szeregu kolejnych segmentów, co prowadzi do koncentracji zwojów nerwowych. Narządy zmysłów są najlepiej rozwinięte u wieloszczetow wędrujących. Poza nabłonkowymi komórkami czuciowymi, rozmieszczonymi na całej skórze, występują narządy dotykowe i zmysłu chemicznego (czułki, głaszczki i wąsy). Narządy wzroku występują u prawie wszystkich wieloszczetow bądź w postaci oczu nadmozgowych, nieinwertowanych, bądź na głaszczkach lub w pobliżu odbytu. Narządy zmysłu równowagi występują bardzo rzadko.
Układ rozrodczy wieloszczetow U wieloszczetow układ rozrodczy jest zbudowany bardzo prosto. Wieloszczety są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, jednak brak jest zwykle zewnętrznych różnic pomiędzy samcem a samica. Gonady wykształcają się we wszystkich segmentach (oprócz przednich i najbardziej tylnych) lub tylko w niektórych segmentach pod warstwa nabłonka trzewnego. Zwykle gonady powstają u podstawy parapodiow lub w pobliżu nefrydiow. U niektórych maja oddzielne przewody wyprowadzające, u innych w ogóle brak przewodów, natomiast są i takie, u których przewody rozrodcze są połączone, z nefrydiami. Zapłodnienie jest zazwyczaj zewnętrzne. W rozwoju wieloszczetow pojawia się trochofora, larwa wolnożyjąca, planktonowa, która pływa za pomocą rzęsek. Liczne Wieloszczety rozmnażają się również bezpłciowo przez podział poprzeczny, co wiąże się z niezwykłymi zdolnościami do regeneracji.
Tryb życia wieloszczetow
Ogromna większość wieloszczetow prowadzi denny tryb życia i występuje głównie w strefie przybrzeżnej. Najgłębiej Wieloszczety dotarły do 8000 m. Nieliczne gatunki żyją w planktonie, natomiast denne w większości pełzają po dnie lub ryją w nim. Ponadto występują Wieloszczety osiadle, ktore wytwarzają wokół siebie rurki ochronne – \”domki\”. Rozmiary wieloszczetow wahają się w granicach od kilku milimetrów do 3 metrów.
Wieloszczety dzielą się na dwie podgromady:
• Wolnożyjące – np. Aphrodite, Lepidonotus, Nereis
• Osiadłe – np.Serpula, Arenicola, Chaetopterus
Podgromady wieloszczetow
Rząd: Errantia Rząd: Sedentaria
Metameria homonomiczna Metameria heteronomiczna
Parapodia dobrze rozwinięte Parapodia słabo rozwinięte
Skrzela na parapodiach Brak skrzeli na parapodiach
Nefrydia metameryczne Nefrydia nie we wszystkich segmentach
