Komórka pierwotniaka pokryta jest błoną cytoplazmatyczną, która
u przedstawicieli poszczególnych typów ulega pewnym modyfikacjom:
może być pojedyncza lub złożona (pelikula), a nawet pokryta wapienną
skorupką (np:otwornice) lub zmineralizowanym krzemionkowym
szkielecikiem zewnętrznym (promienice).
U pełzaka, czyli ameby (Amoeba)-korzenionóżki-błona komórkowa jest
niczym nie wzmocniona i nie usztywniona. Daje to możliwość zmiany
kształtu oraz tworzenia i opróżniania wodniczek w dowolnym miejscu.
U wiciowców błona komórkowa jest nieco usztywniona co wynika
z obecności białkowych wzmacniających pasów włókien. W związku
z tym wiciowce mają dość stały kształt ciała, a tworzenie i opróżnianie
wodniczek odbywa się w określonym miejscu.
U pantofelka (Paramecium)-orzęski-błonę komórkową wzmacniają
białkowe pasma włókien poprzecznych,wzdłużnych i ukośnych oraz
znajdująca się nad nim warstwa pęcherzyków. Ogranicza to w sposób
zasadniczy zmienność kształtu. Wodniczki pokarmowe tworzą się
w okolicy cytostomu i opróżniane są w okolicach cytopyge.
Pierwotniaki mogą mieć 1 jądro kom. lub wiele takich samych jąder.
Wyjątek stanowią orzęski mające 2 różne jądra kom:
-duże-makronukleus(sterujący wszystkimi procesami życiowymi pierw.)
-małe-mikronukleus (przekazujący informacje genetyczne)
Wszystkie prawie pierwotniaki poruszają się dzięki organellom ruchu.
Mogą nimi być:nibynóżki(ameba),wici u wiciowców,rzęski u orzęsków
Pierwotniaki są heterotrofami, co oznacza,
że wszystkie substancje org. potrzebne im
do życia muszą pobrać ze środowiska.
Pierwotniaki wolno żyjące najczęściej odżywiają
się innymi organizmami, np:glonami,bakteriami
(pantofelek). Inne będące saprofagami odżywiają
się martwą materią org. (pierw.żyjące w glebie)
Z kolei pierwotniaki pasożytnicze (świdrowiec)
czerpią gotowe subst.pok. z żywych org. W proce-
sach odżywiania i usuwania nie strawionych
resztek pokarmu uczestniczą wodniczki pokarmowe
Przyjmowanie pokarmu może odbywać się jednym
z 3 sposobów: – przez fagocytozę (pobieranie
większych cząstek pokarmowych,komórek)
-przez pinocytozę (pobieranie poj. cząstek subst.
Wielkocząsteczkowych – białek,tłuszczów)
-wchłanianie (pobieranie roztworów subst.odż.
bezpośrednio przez błonę kom.)
pierwotniaki chorobotwórcze:
-świdrowiec gambijski (Trypanosoma
gambiense) – wywołuje śpiączkę
-świdrowiec rodezyjski (Trypanosoma
rhodesiense) – śpiączka
-Trypanosoma brucei – nagana
-Trypanosoma equiperdum – zaraza
stadnicza (choroba durina)
-Trypanosoma evansi – surra
-Trypanosoma cruzi – chagasa
-Leischmania tropica – pendynka
-Leischmania donovani – kala-azar
-lamblia (Lamblia intenstinalis)
-rzęsistek pochwowy(Trichomonas
vaginalis)
Organella ruchowe:
1.wić(flagellum) lub rzęska(cilia)
Konstrukcyjnie są to twory identyczne.
Rzęsek jest znacznie więcej,są krótsze
i połączone pod powierzchnią błony kom.
włókienkami białkowymi w aparat rzęskowy
Umożliwia on skoordynowany ruch całych
zespołów rzęsek. Każda wić i rzęska ma część
wolną wystającą ponad pow. kom. i część
zanurzoną w cytoplazmie.
2.Nibynóżki(pseudopodia)-niektóre zarodziowce
mają zdolność przelewania cytoplazmy do
różnych rejonów komórki. Pozwala to przemie-
szczać się ruchem pełzakowatym(ameboidalnym)
lub „oblać” ciało potencjalnej ofiary
Wydalanie
Zbędne i szkodliwe produkty przemiany
materii usuwane są w drodze dyfuzji.
Inaczej ma się sprawa z bilansem wodnym
Otóż pierwotniaki morskie i pasożytnicze
zwykle nie muszą regulować ilości wody
i związków min.Wynika to z tego że ich
płyn kom. jest izotoniczny z otoczeniem.
U gat.słodkowodnych występuje zjawisko
osmozy-woda nieustannie migruje z hypoto-
nicznego środowiska do wnętrza kom. Grozi
to rozerwaniem struktur wewnątrzkom.
i całego org. Rozwiązaniem są tu wodniczki
tętniące.Niekiedy wyglądają jak małe „słone
czka” gdyż posiadają dodatkowy system
kanałów.W wakuolach tętniących gromadzi
się nadmiar wody. Po wypełnieniu twory te
kurczą się gwałtownie i wyrzucają swoją
zawartość na zewnątrz i tak w kółko.
Rozmnażanie
P.rozmnażają się bezpłciowo i płciowo.
Rozmnażanie bezpł. polega na mitotycznym
podziale jądra i cytoplazmy na 2,zazwyczaj
równe części – 2 nowe osobniki potomne.
U niektórych p. -szczególnie pasożytnych-
podziały takie mogą następować b.szybko
po sobie, bądź też jądra i plazmy mogą się
dzielić od razu na wiele części (schizogonia)
U p. wyżej uorganizowanych pewne organelle
które nie mogą się podzielić równo, ulegają
uwstecznieniu, a nawet zanikowi, zaś u org.
potomnych są odtwarzane na nowo. Rozmn.pł.
polega na wytworzeniu drogą mejotycznych
podziałów drobnych osobników płciowych,
czyli gamet, połączeniu się ich w zygotę, czyli
zapłodnieniu, oraz podziale zygoty na nowe,
młodociane osobniki. U wielu p. występuje
przemiana pokoleń: pokolenia rozmnażającego
się bezpłciowo i płciowo. W każdym z tych
pokoleń przy jakimkolwiek sposobie rozmnażania
osobniki przechodzą przed podziałem, w czasie
niego i po nim daleko czasem sięgające przemiany
oraz reorganizację struktur i funkcji.
Gatunki haploidalne przechodzą cykl życiowy, w którym dominuje haplofaza. U takich pierwotnia-ków w pewnych warunkach część osobników spełnia funkcję gamet i łączy się ze sobą, tworząc diploidalne zygoty. Te ostatnie przechodzą mejozę pozapłodnieniową (postgamiczną), która prowadzi do wytworzenia komórek haploidalnych. Po dojrzeniu stają się one zwykłymi osobnikami trofi-cznymi, które rozmnażają się bezpłciowo.
U diplontów rzecz przedstawia się inaczej. Aby powstały haploidalne gamety, mejoza musi zajść w kom. troficznych (tyle, że przygotowanych do tego podziału). Powstałe gamety mogą łączyć się w procesie zapłodnienia. Zygota po dojrzeniu staje się normalnym osobnikiem troficznym. Jak widać w tym przypadku mamy do czynienia z mejozą przed-zapłodnieniową (pregamiczną), a w cyklu życio-wym dominuje diplofaza.
Koniugacja u orzęsków
Odmienność tego rozwiązania polega na tym, że i przed, i po całym procesie mamy do czynienia z dwoma osobnikami. W czasie koniugacji dochodzi do wytworzenia mostka cytoplazmatycznego pomiędzy dwoma orzęskami, a mikronukleus (Mi) przechodzi mejozę(R). Z powstałych 4 jąder haplo-idalnych trzy znikają, a czwarte dzieli się mitotycz-nie na dwa pronukleusy: stacjonarny i migracyjny. Jądra migracyjne wędrują i zapładniają krzyżowo jądra stacjonarne. Powstałe jądra zygotyczne dzielą się mitotycznie i w każdej komórce powstają dwa jądra diploidalne. Jedno nazywać się będzie mikro-nukleusem. Drugie zwielokrotni ilość DNA i powstanie z niego poliploidalny makronukleus (Ma). W tym czasie stary Ma rozpada się i zanika.
Wiciowce – p. poruszające się przy pomocy wici
(1 lub kilku). Zwykle są jednojądrowymi haplon-tami, rozmnażającymi się przez podział podłużny. Część z nich zdolna jest do autotrofii (E.Zielona). Subst. zap. u tych p. są wielocukry: skrobia , para-mylon. Większość wiciowców ma wodniczki tętniące. Do najbardziej znanych należą myksotrofi-czne eugleny i bruzdnice. Wśród wiciowców zwierzęcych zwracają uwagę liczne gat. pasożyt.
Np.: Świdrowiec gambijski , Ś.rodezyjski, lamblia
Sporowce – haploidalne pasożyty o uproszczonej budowie. Często przechodzą złożone cykle rozwo-jowe . Np.: plasmodium (zarodziec malarii). Czło-wiek jest dla niego żywicielem pośrednim. Ukłucie przez komara widliszka wprowadza do krwi małe sporozoity, które wędrują z jej prądem i osadzają się w wątrobie. Tam przekształcają się w schizonty, które w drodze podziałów mitotycznych dzielą się na drobne merozoity.
Okrzemki – org. jednokom. , wielkości mikroskop. żyjące pojedynczo lub łączące się w kolonie. Jedne przyczepiają się do podłoża, inne żyją swobodnie. Wiele gat. ma zdolność autonomicznego ruchu. Występują w zbiornikach wodnych wszelkich typów, jak również na wilgotnej glebie i skałach, na korze drzew, a także na śniegu i lodowcach. Przy masowym rozwoju tworzą brunatne lub żółtawe skupienia. Błona kom. przesycona jest krzemionką i tworzy skorupkę złożoną z dwu niezrośniętych ze sobą połówek o bardzo oryginalnej ornamentacji. Zawartość komórki stanowi m.in. jądro i jeden lub wiele brązowych, żółtych chromatoforów, zawiera-jących barwniki: chlorofil a z dodatkiem chlorofilu c, ß-karoten i w małej ilości ksantofile. Produktem asymilacji są krople oleju, a niekiedy również wolutyna i chryzoza. Rozmnażają się wegetatywnie i płciowo. Wiele gat. o. tworzy rozmaitego typu kom. przetrwalnikowe (statospory , endospory ) umożliwiające przetrwanie niekorzystnych warunków.
