SYSTEMATYKA pierwotniaków: (organelle komórkowe pierwotniaków są analogiczne do nażądów zwierząt wyższych) Królestwo-eucariota, podkrólestwo-protozoa, Typ-pierwotniaki, Podtyp-wiciowce-flagellata (narządy ruchu wici, maczugowate, wrzecionowate, kuliste, budowa – 11 włukienek, wici w otoczce protoplazmatycznej), zarodziowce-sarkodowce (poruszają się za pomocą wypustek-pseudopedia, ich ciało to gródka protoplazmy, ma różne kształty), sporowce-sporozoa (pasożytniczy tryb życia) i rzęski. Protozoa organizmy jednokomórkowe, w których występują wszystkie ważniejsze elementy komórki, spełniają wszystkie podstawowe czynności życiowe i są samodzielnymi organizmami. Protoplazma składa się z koloidów w stanie płynnym, które mogą zmieniać stan lepkości przechodząc z żelu w zol. Najbardziej zewnętrzna część protoplazmy to ektoplazma, która może ulegać większemu zagęszczeniu tworząc pelikulę. Wewnętrzna część to endoplazma, która ma charakter bardziej płynny. Najważniejszą częścią ciała pierwotniaka jest jądro.
BUDOWA pierwotniaków: rzęski lub wici – rzęsek jest więcej, są krótsze i połączone pod powierzchnią błony komórkowej w aparat rzęskowy, umożliwiający falowy ruch całych zespołów rzęsek. Niby nóżki – niektóre zarodziowce mają zdolność przelewania cytoplazmy do różnych rejonów komórki. W ten sposób tworzą w dolnym miejscu szerokie wypustki protoplazmatyczne. Pozwalają one poruszać się zarodziowcom ruchem pełzakowatym. Wodniczki pokarmowe – następuje w nich trawienie bakterii lub okrzemek), Mikronukleus – jądro odpowiedzialne za rozród. makronukleus – jądro odpowiedzialne za czynności wegetatywne. Pelikula – błona komórkowa podścielona tworami błoniastymi, przez co cała konstrukcja ulega wzmocnieniu. Pozwala na poruszanie się ruchem ameboidalnym. Najbardziej skomplikowaną budowę pelikuli mają ozręski. Kanały doprowadzające. Pęcherzyk centralny. Perystom. Cytostom. Cytopyge.
ODŻYWIANIE pierwotniaków: Pierwotniaki są z zasady heterotroficzne. Lecz niektóre z nich są zwierzętami miksotroficznymi tzn., że mogą odżywiać się także autotroficznie. Fagocytoza – pierwotniak pobiera inne mniejsze pierwotniaki przez ektodermę i trawi je w wodniczce pokarmowej. Strawieniu nie ulega cały pierwotniak. Resztki usuwa się poza komórkę. Pinocytoza – pierwotniak spożywa substancje takie jak białka i tłuszcze, które ulegają całkowitemu strawieniu. Wchłanianie – specjalne białkowe przenośniki transportują do komórek np.: glukozę.
ODDYCHANIE – pierwotniaki oddychają całą powierzchnią ciała na drodze dyfuzji.
ROZMNAŻANIE – Może być bezpłciowe ( mitotyczne – tworzą się dwie komórki potomne o jednakowym wyposażeniu genetycznym, podłużne i poprzeczne, nie dochodzi do wymiany materiału genetycznego) i płciowe ( pierwotniaki występują w dwóch formach życiwych tj.: haplonty – przechodzą mejozę pozapłodnieniową i tworzą się diplonty oraz diplonty – przechodzą mejozę przedzapłodnieniową i tworzą się haplonty), Koniugacja – przed i po procesie mamy do czynienia z dwoma osobnikami. Dwa pantofelki łączą się ze sobą tworząc między sobą mostek. Makronukleus ulega redukcji, a mikronukleus przechodzi mejozę i wytwarzają się 4 jądra. 3 degenerują się, a jedno po przejściu mitozy tworzy jądro stacjonarne (komórka jajowa) i migracyjne ( plemniki). Po zapłodnieniu jądra stacjonarnego przez migracyjne powstają jądra zygotyczne tworząc po podziale 2 jądra potomne.
WYDALANIE. Wydalanie odbywa się na drodze dyfuzji dzięki obecność cytopyge. Większość pierwotniaków w warunkach suszy otacza się grubą osłoną, odwadnia cytoplazmę i wchodzi w stan uśpienia.
OSMOREGULACJA. U gatunków słodkowodnych na skutek osmozy woda nieustannie migruje z hipotonicznego środowiska do wnętrza komórki co grozi rozerwaniem całego organizmu. Wodniczki tętniące rozwiązują ten problem. W wakuolach gromadzi się nadmiar
Wody. Po wypełnieniu gwałtownie się kurczą i wyrzucają całą zawartość na zewnątrz.
REAKCJA NA BODŹCE: odbiór bodźców możliwy jest dzięki polaryzacji błony komórkowej. Taksja – jest to reakcja ruchowa pierwotniaka na bodziec.
PIERWOTNIAKI CHOROBOTWÓRCZE: Malaria – jej cykl rozwojowy rozpoczyna się po ukłuciu człowieka przez samicę komara widniszki i dostaniu się do krwi człowieka sporozoitów. Atakują komórki wątroby, śledziony i węzłów chłonnych tworząc zchizonty. Te dzielą się na kryptozonty, które atakują komórki narządów. Proces ten to schizogamia egzoerytrocytalna. Po 14 dniach atakują erytrocyty i tworzą schizonty właściwe, które w pricesie schizogamii endoerytrocytalnej ulegają podziałowi. Atak choroby występuje zwykle co 48 godzin. Część zarodników w procesie gametogamii tworzy gametocyty, które są niedojrzałymi komórkami płciowyi. Dalszy rozwój pierwotniaka musi odbyć się w organizmie komara. Po ponownym ukąszeniu komara gametocyty dostają się do jelit komara. Tam tworzą się makro i mikro gametocyty. Następnie w wyniku zapłodnienia powstaje zygota, która po wydostaniu się z jelit przekształca się w ocystę. Z kolei ta w sporocystę, która w procesie sporogamii tworzy sporozoit.
INNE choroby wywoływane przez pierwotniaki. Wiciowce: rzęsistek pochwowy – pasożyt narządów płciowych i moczowych człowieka, rzęsistek bydlęcy – żyje w narządach Buhaja i błonach macicy u krów. Świdrowce: śpiączka człowieka – w Afryce przez Tse-Tse, zaraza stadnicza koni – przenoszona drogą płciową, taksoplazma. Sporowce: gregaryny – jama ciała bezkręgowców, kokcydie – wewnątrzkomórkowe pasożyty nabłonka jelit i nerek występujące u królików i kurcząt. Zarodziowce: ameby jelitowe – nieszkodliwe dla człowieka, czerwonka – może przenikać przez nos; atakuje opony i mózgowe.
