Pierwsze większe osiedla miejskie powstaly na Bliskim i Środkowym Wschodzie – w Mezopotamii i w dolinie Indusu. Stanowiły one centrum rozwoju wspaniałej cywilizacji, która się tam wyksztalcila.
Miasta mogły powstać dopiero, gdy ludzie nauczyli się, jak osiedlać się i żyć w jednym miejscu. Proces ten zaczął się jakieś 10-12 tysięcy lat temu na dużym obszarze Bliskiego Wschodu, rozciągającym się od dzisiejszej Turcji po Iran. Ludzie zamieszkujący ten region byli wcześniej łowcami i zbieraczami,jednak stopniowo zaczęli zajmować się rolnictwem i skupiać w małych społecznościach, hodując zwierzęta i uprawiając zboże. Jednak te osady nie były miastami. Miasto nie tylko jest większe od wsi, lecz mieszka w nim o wiele więcej ludzi nie zajmujących się rolnic- twem – rzemieślników, kupców, kapłanów, żoł- nierzy i urzędników. Aby mogły istnieć miasta, rolnicy muszą być w stanie wyprodukować nad- wyżkę żywności, żeby nakarmić ludzi nie zajmujących się produkcją rolną, których szczególne umiejętności były niezbędne do rozwoju tego, co nazywamy cywilizacją. Jednak dość duże osiedla pojawiły się zadzi- wiająco wcześnie. Miasto znane z Biblii pod nazwą Jerycho było stale zamieszkane na długo przed rokiem 8000 przed naszą erą, a Catal Huyuk (czyt. czatal hjujuk), starożytna osada odkryta w Turcji, rozkwitała od około 6500 roku p.n.e. do roku 5500 p.n.e. Jednak nasza wiedza o tych miastach jest ograniczona, ponieważ nie ma na ich temat infor- macji w źródłach pisanych. Pismo powstało póź- niej, przed rokiem 3000 p.n.e. w Sumerze (dziś południowy Irak). Sumer W przeciwieństwie do ziem położonych dalej na pófinoc, w Sumerze nie byfio terenów gotowych pod uprawę. Żyzne gleby mogły wydać bogate plony tylko po osuszeniu mokradefi i starannym zirygo- waniu gruntów. Do stworzenia i utrzymania systemu nawadniającego potrzebny był dobrze zor- ganizowany wysiłek całej populacji. W Sumerze szybko wykształcił się wydajny system gospodarki, który przyniósł dobrobyt. Państwo podzieliło się wkrótce na niezależne miasta-państwa obwarowa- ne murami, wśród których były Ur, Uruk, Kisz, Lagasz i Nippur, każde z nich funkcjonujące jako „stolica” dla wielu okolicznych osiedli i wiosek. W Sumerze niewiele było bogactw naturalnych. Niedobór drewna i kamienia, zbyt ciężkich, aby je sprowadzać z daleka w naprawdę dużych ilościach, powodował, że większość domów budowana była z cegieł wykonanych z błota, wysuszonych w słońcu lub wypalonych w piecu. Biorąc pod uwagę nie- trwalość materialu, zadziwiającejest,jak wiele tych kruchych budowli przetrwafio. Są to ziguraty, wyso- kie piramidy ze schodami na ścianach, które nie- gdyś prowadzifiy do świątyni lub kapliczki jakie- goś bóstwa. Każde z miast miato swego własnego boga i żbudowane bylo wokót dominującej nad nim budowli sakralnej. Kaplani najprawdopodob- niej posiadali w Sumerze spory zakres władzy, tam także wyksztalcily się najstarsze formy monarchii. Poza tym w Ur, za panowania króla Ur-Nammu, spisano pierwszy kodeks prawny. Sumerowie wnieśli swój wkład do rozwoju cy- wilizacji także dzięki wynalezieniu pierwszych pojazdów na kolach, kota garncarskiego i przede wszystkim pisma. Zaczynając od prostych spisów i pisma obrazkowego, Sumerowie wynaleźli w koń- cu pismo klinowe, w formie charakterystycznych znaków rytych specjalnym dlutem w mokrej gli- nie, którą potem suszono, uzyskując względnie trwaly zapis informacji. W zapisie klinowym za- chowaly się najstarsze dziela literatury światowej oparte na mitach i legendach Sumerów. Indus W Sumerze cywilizacja rozwinęla się kilkaset lat przed tym, jak pojawifia się cywilizacja staro- żytnego Egiptu. Oprócz Sumeru przed rokiem 2000 przed naszą erą rozwinęla się już tylko jedna cywilizacja; była to tajemnicza kultura miast po- Iożonych w dolinie Indusu (we wspólczesnym Pakistanie) okolo 2500 lat przed naszą erą. Poza ruinami miast-państw Mohendżo Daro i Harappy niewiele pozostalo po tych zdumiewających wcze- snych cywilizacjach. Ponieważ nie potrafimy odczytać nielicznych pozostalych fragmentów pisma obrazkowego tam stworzonego, nie wiemy kim byli pradawni mieszkańcy doliny Indusu czy jak udafio im się wybudować te wspaniafie miasta. Miasta w dolinie Indusu zbudowane byfiy na pla- nie w kształcie siatki, z prostymi ulicami krzyżu- jącymi się pod kątem prostym. Takie zaawanso- wane cywilizacyjnie rozwiązanie wskazuje na to, że musiały one być wybudowane, zanim zostafiy zasiedlone. Wysoko zorganizowana cywilizacja doliny Indusu upadfia okofio 1700 roku przed naszą erą, lecz nie wiadomo jak i dlaczego. Także Sumer zniknąfi. Różne miasta-państwa walczyfiy między sobą i to prawdopodobnie zachę- ciło intruzów do najazdu. Sumerowie kilkukrotnie odpierali najeźdźców, a rządy trzeciej dynastii z Ur, zafiożonej przez króla Ur-Nammu, należą do najświetniejszych okresów w ich cywilizacji. Jed- nak około roku 1900 przed naszą erą państwo Su- merów zostafio podbite przez Amorytów.
