Ogólna sytuacja międzynarodowa XIV i XV wiek. II połowa XIV i I połowa XV wieku to w Europie okres tzw: wojny stuletniej czyli zmagania się Anglii z Francją. Wojna ta zaczęła się w latach 40 XIV wieku, a zakończyła się 50 następnego stulecia. W wyniku tej wojny nastąpiła konsolidacja królestwa Francji. Po ukończeniu tej wojny Anglia pogrążyła się w tzw: WOJNIE DWÓCH RÓŻ. W wyniku tej wojny ówczesna klasa feudalna wybiła się wzajemnie. Do dużego znaczenia dochodzą wtedy miasta włoskie. Najważniejsze z nich to Genua, Wenecja. Jednocześnie od południa grozi Europie niebezpieczeństwo tureckie. W 1453 roku upadł Konstantynopol, zaś w II połowie stulecia imperium tureckie rozciągnęło swoje granice do linii Dunaju, jednocześnie lennami tureckimi stały się Mołdawia i Wołoszczyzna. Lennikami tureckimi stali się również Tatarzy zamieszkujący Krym. To lenno tureckie było o tyle niebezpieczne, że Tatarzy przyjęli wiarę mahometańską.
Lepiej przedstawiała się sytuacja na zachodzie, gdzie połączone siły Królestw Kastylii i Aragonii ostatecznie wyparły Arabów z półwyspu pirenejskiego, zdobywając w 1492 roku ostatni arabski emirat – Grenadę. Wtedy też miały miejsce również inne ważne wydarzenia, a mianowicie chłopi ze Związku Szwajcarskiego pokonali największą wówczas potęgę feudalną w tym rejonie – Księstwo Burgundii. Ważne zmiany dokonywały się również w gospodarce na ziemiach na wschód od Łaby, a mianowicie tam ludność była osobiście wolna, zaś po okresie Czarnej Śmierci (1348 r.) wzrosła wartość pracy. Jednocześnie pogłębiła się specjalizacja wykonywanych zawodów. W miejsce sztywnej, samowystarczalnej gospodarki feudalnej, pojawiła się otwarta gospodarka rynkowa – oparta na prawie popytu, podaży, kalkulacji, ryzyku i przedsiębiorczości. Regulatorem tej gospodarki był pieniądz kruszcowy. Niektórzy historycy właśnie na przełomie XIV i XV wieku lokują początki kapitalizmu. Wtedy to właśnie renta odrobkowa bądź naturalna jest zastępowana świadectwami pieniężnymi. Pieniądz więc cyrkuluje w następujący sposób: wieśniak chcąc zapłacić ciążące na nim należności, musi sprzedać produkty swojej pracy w mieście, część uzyskanych pieniędzy płaci panu, który z kolei zakupuje potrzebne mu towary. Również i mieszczanie muszą kupować żywność i potrzebne im surowce. Wtedy to zaczęto również odkupować od feudałów różnego rodzaju uprawnienia np: sądownicze. Wtedy też traci na znaczeniu feudalny obowiązek służby wojskowej w zamian za posiadaną ziemię na rzecz zawodowych armii zaciężnych. Największy rozwój gospodarczy odbywał się wtedy na terenie Włoch, gdzie najbardziej rozwinęły się miasta i republiki miejskie oraz we Flandrii (Francja). Silne ośrodki miejskie powstawały również na terenie Niemiec. Pojawiły się wówczas nowe techniki produkcji, jak i operacji finansowych. Jeśli chodzi o produkcję, to, powstają takie sposoby produkcji, jak: nakład i manufaktura.
NAKŁAD- polegał na tym, że kupiec zaopatrywał poszczególnych chałupników w surowce, materiały, narzędzia, a odbierał gotowy produkt, płacąc tylko za pracę.
MANUFAKTURA – polega na zgromadzeniu robotników pod jednym dachem, gdzie każdy z nich wyspecjalizowany jest w wykonywaniu tylko jednej czynności. Np. przy produkcji butów. Jeden specjalizuje się w przybijaniu fleków, drugi obcasów itd. W przeciwieństwie do produkcji rzemieślniczej, gdzie cały proces był w zasięgu jednego warsztatu. Ponadto ten typ produkcji obliczony był na nieznanego nabywcę, w przeciwieństwie do rzemieślnika. Jeśli chodzi o operacje finansowe, wprowadzono wtedy takie udogodnienia jak: kredyt, weksel, ubezpieczenie od towarów, poręczenie przez państwo bezpieczeństwa. Najważniejsze ośrodki produkcji to Włochy: mediolańska stal, weneckie szkło, florenckie sukna, które rywalizowały z suknami flandryjskimi. Pojawiły się również pewne niepokoje moralne. Albowiem w średniowieczu uważano, że praca służy:
a) zaspokojeniu niezbędnych potrzeb.
b) ma poskromić lenistwo.
c) winna służyć możliwości rozdawania jałmużny.
Natomiast praca dla bogactwa była uważana za przejaw pychy. Kościół zresztą bardzo potępiał lichwę, co z kolei było przeszkodą w prowadzeniu oprocentowanych transakcji finansowych. W tym też czasie wzrosły potrzeby konsumpcji luksusowej szczególnie wśród mieszczaństwa miast włoskich, ale także wśród górnych warst feudalnych. Tymczasem Europa cierpiała na brak szlachetnych kruszców, albowiem towary luksusowe często importowano ze Wschodu, płacąc monetą srebrną bądź złotą. Za towary luksusowe uważane były: jedwabie, adamaszki, przyprawy korzenne.
W jaki sposób zajęcie Konstantynopola przyczyniło się do renesansu, wypraw morskich Hiszpanów i Portugalczyków?
Bizancjum przechowywało tradycje kulturowe oparte na języku greckim. W obliczu zagrożenia tureckiego znaczna grupa uczonych, artystów, rzemieślników przeniosła się do Włoch, wraz z nimi przeniknęły wartości związane z kulturą antycznej Grecji. (kult ciała ludzkiego, harmonijnej budowy, piękna). Zajęcie Konstantynopola doprowadziło do zakłóceń w handlu lewantyńskim. Szczególnie ważnym był problem przypraw korzennych. (w średniowieczu nie znano sposobu konserwowania siana, zwierzęta zabijano, należało zakonserwować, czyli i przyprawić – Filipiny, Indie, Malezja). Powstał problem przypraw. W ojczyźnie przypraw 1 funt przyprawy kosztował 2 złote dukaty, natomiast ten sam funt przyprawy kosztował 234 złote dukaty na giełdzie w Londynie (duża liczba pośredników i barier celnych).
Sytuacja obiektywna również sprzyjała podróżom. Wynaleziono nowy typ statku – karawela, kompas i astrolabium. Istniały również i inne przesłanki wielkich wypraw. Jedną z ważniejszych było zjawisko nadmiaru ludności w stosunku do możliwości zatrudnienia bądź posiadania. Szczególnie było to widoczne na Półwyspie Pirenejskim, gdzie końca dobiegała reconquista. Wtedy też nastąpiło zjednoczenie Królestwa Kastylii i Aragonii. Zaś w 1492 roku upadł ostani Arabski Emirat Grenady. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na rozwój cywilizacji, był również wynalazek druku. Pierwszym rządem, który podjął zaplanowaną politykę morską był rząd portugalski, w czasach panowania Henryka Żeglarza (I połowa XV wieku). Z góry zaplanowanym celem polityki morskiej Portugalczyków było dostanie się do Indii, poprzez opłynięcie wybrzeży Afryki. Była to polityka konsekwentna, subsydiowana przez skarb państwa i uwieńczona powodzeniem.
W roku 1498 żeglarz portugalski Vasco da Gama dopłynął do indyjskiego portu Kalkuta (kolejne daty wypraw Portugalczyków). Konkurentem do odkryć zamorskich i związanych z tym zysków była Hiszpania. Protegowała i finansowała wyprawy Krzysztofa Kolumba (1492 – odkrycie Ameryki) oraz Ferdynanda Magellana. Skutki wielkich wypraw były wielorakie. Przede wszystkim w obieg gospodarki europejskiej zostały włączone zasoby i surowce nowo odkrytych ziem, na których zaczęły powstawać imperia zamorskie Hiszpanów i Portugalczyków (gdzie?). Pojawiło się również zjawisko kolonizacji nowo odkrytych terenów.
Główne kolonie Hiszpanii i Portugalii to: Hiszpanii (Meksyk, Ameryka Środkowa, Wyspy Morza Karaibskiego, Ameryka Północna z wyjątkiem Brazylii). Brazylia, jak i niektóre wybrzeża Afryki zostały skolonizowane przez Portugalczyków. Portugalczycy założyli swoje kolonie również na Półwyspie Indyjskim i Półwyspie Malajskim. Ze względu na to, aby rywalizacja zamorska między Portugalczykami a Hiszpanami nie przerodziła się w otwarty konflikt, jeden z papieży osobną bullą dokonał podziału sfer wpływów między Hiszpanię a Portugalię. Z tym podziałem nie wszyscy się zgadzali, nawet król Francji – Franciszek I mówił, że chciałby zobaczyć testament Adama, aby to uznać. Ważnym czynnikiem rozszerzającym horyzont geograficzny Europejczyków była wyprawa Magellana (1519-1522). Wyprawa ta opłynęła świat dookoła, potwierdzając kulistość ziemi. Szczególnie dramatyczny przebieg miała kolonizacja kontynentu amerykańskiego, gdzie Hiszpanie zastali szeroko rozwinięte kultury indiańskie: Azteków i Inków.
SKUTKI DLA EUROPY
W wyniku wielkich wypraw, do Europy napłynęły duże ilości szlachetnych kruszców, doprowadziło to do tzw: rewolucji cen (inflacji). Napływ kruszców był potężnym impulsem do rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej. Na odkryciach geograficznych szczególnie wzbogaciła się monarchia Habsburgów, ale nie tylko. Hiszpanie składali swoje zamówienia w Niderlandach, co pobudziło rozwój tamtego przemysłu, zaś rynek niderlandzki był bardzo związany z rynkiem angielskim (Niderlandy produkowały sukno, wełny dostarczała Anglia). Wzbogaciły się niektóre miasta niemieckie. Dla jasności sytuacji należy dodać, że władca Hiszpanii (I połowa XVI wieku) Karol V, dzięki posiadanym zasobom został wybrany cesarzem niemieckim. W I połowie XVI wieku ma miejsce również rywalizacja między Francją a Hiszpanią. Terenem tej rywalizacji są południowe i środkowe Włochy. Kluczowym momentem jest bitwa pod Pawią, (1526 r), gdzie Hiszpanie pokonali Francuzów, a król Franciszek I dostał się do niewoli. W tym samym czasie apogeum swej ekspansji przeżywa imperium Turków osmańskich. W tym czasie przekroczyli Dunaj i po bitwie pod Mohaczem (1526 r) podporządkowali sobie większą część Węgier, a tylko niewielka ich część z koroną węgierską przypadła Habsburgom. Również w wieku XVI imperium osmańskie opanowało południowe wybrzeża kontynentu afrykańskiego.
