PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN
To podatek:
• Bezpośredni;
• Majątkowy;
• O charakterze osobistym (wiążą się z tym określone rozwiązania właściwe tylko dla tego podatku tzn. grupy podatkowe);
• Przy którym nie da się ustalić czasu, w którym on się zamyka.
Ustawodawca obciąża tym podatkiem, co do zasady nabywcę – osobę spokrewnioną ze zbywcą. Z jednej strony powinno to być obciążenie minimalne, ale z drugiej strony ustawodawca zdaje sobie sprawę z tego, że podatnikami mogą być nie tylko nabywcy spokrewnieni.
1. Podatnik:
Zakres podmiotowy jest maksymalnie wąski. Podatnikiem może być tylko osoba fizyczna. Nie oznacza to jednak, że spadkobiercą czy obdarowanym lub darczyńcą nie może być osoba prawna (rozliczamy ją w tym przypadku podatkiem CIT).
2. Przedmiot podatku:
Należy odróżniać elementy przedmiotu od sposobów nabycia tych elementów. Sposoby nabycia to:
• Spadkobranie;
• Darowizna;
• Zasiedzenie.
Przedmiotem podatku jest natomiast (art. 1):
• Nabycie własności rzeczy znajdujących się w kraju w drodze spadku lub darowizny;
• Nabycie praw majątkowych wykonywanych w kraju, w drodze spadku lub darowizny
• Nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci
• Nabycie własności rzeczy i innych praw majątkowych przez zasiedzenie.
• Nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub nabycie praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu w Polsce (art. 2).
Wkładca to właściciel wkładu, który może zlecić bankowi, aby z jego wkładu wydzielił pewna kwotę. Kwota to jest po jego śmierci wyjęta z masy spadkowej, wyłączona spod egzekucji i można ją od razu podjąć. Nie jest ona jednak wyjęta z podstawy opodatkowania. Instytucja ta jest uregulowana w prawie bankowym (pojawia się tu związek z systemem pieniężno-kredytowym). Kwota ta nie może być dowolnej wysokości, ale musi mieścić się w ustawowo określonych granicach, które odnoszą się do średniego wynagrodzenia. Dyspozycja taka może być wykonana tylko na rzecz określonej grupy osób (najbliższych).
3. Podstawa opodatkowania:
Podstawą opodatkowania jest tzw. czysta wartość – czyli wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jest to podstawa opodatkowania, która podlega pewnym modyfikacjom.
Podstawa pomniejszona o określoną kwotę (art. 9) stanowi zmodyfikowaną podstawę opodatkowania i przypomina trochę podstawę obliczenia.
Jeżeli przedmiotem nabycia jest prawo majątkowe polegające na obowiązku świadczeń powtarzających się na rzecz nabywcy, a wartość tego prawa nie może być ustalona w chwili powstania obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania ustala się w miarę wykonywania tych świadczeń. Urząd skarbowy może jednak za zgodą podatnika przyjąć za podstawę opodatkowania prawdopodobną wartość świadczeń powtarzających się za cały czas trwania obowiązku tych świadczeń.
Przy nabyciu w drodze zasiedzenia wyłącza się z podstawy opodatkowania wartość nakładów dokonanych na rzecz przez nabywcę podczas biegu zasiedzenia.
Jeżeli budynek stanowiący część składową gruntu będącego przedmiotem nabycia został wzniesiony przez osobę nabywającą nieruchomość przez zasiedzenie, z podstawy opodatkowania wyłącza się wartość tego budynku.
3a. Grupy podatkowe:
Jest to konstrukcja swoista tylko dla tego podatku i wynika ona z osobistego charakteru podatku od spadków i darowizn. W ustawie są 3 grupy podatkowe, a zaliczenie do każdej z nich odbywa się na podstawie osobistego stosunku między osoba nabywcy i zbywcy. Im pokrewieństwo jest bliższe tym cyfra jest niższa a obciążenie podatkiem mniejsze.
Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
1) do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
2) do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych,
3) Do grupy III – innych nabywców.
Z przynależności do poszczególnej grupy podatkowej wynikają następujące zagadnienia:
a) Im niższa grupa tym wyższa kwota, którą możemy odjąć od podstawy opodatkowania (średnio raz na rok kwota ta jest waloryzowana i jest to waloryzacja korzystna dla podatnika).
Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:
1) 9.057 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
2) 6.838 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
3) 4.607 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie (ma to oczywiście zastosowanie tylko w wypadku darowizny). Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie (art. 9).
b) Im niższa grupa tym wyższa stawka;
c) Im niższa tym więcej zwolnień;
d) Art. 16. preferencje przy nabywaniu nieruchomości:
W przypadku nabycia:
• budynku mieszkalnego lub jego części,
• lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość,
• spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przydziału spółdzielni mieszkaniowych
• prawa do domu jednorodzinnego
• prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym:
1) w drodze spadku lub darowizny przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej,
2) w drodze spadku przez osoby zaliczane do II grupy podatkowej,
3) w drodze spadku przez osoby zaliczane do III grupy podatkowej, sprawujące przez co najmniej 2 lata opiekę nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą, na podstawie umowy zawartej z nim przed organem gminy,
– nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich wartości do łącznej wysokości nie przekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.
Warunkiem koniecznym tej preferencji jest też fakt, że nabywca nie ma zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych i będą z tego lokalu lub budynku przez określony czas korzystać. Cena m2 jest jednakowa dla całej Polski. Jest ona publikowana w Monitorze Polskim. To cena dla potrzeb obliczania premii gwarancyjnej (premia gwarancyjna to rodzaj dotacji płynącej z budżetu państwa).
Konstrukcja grup podatkowych nie ma zastosowania w razie nabycia rzeczy lub prawa w drodze zasiedzenia inne są również w tym wypadku stawki.
4. Stawki podatkowe:
Stawki podatku są zmienne, progresywne. Dla każdej grupy są ustanowione te same przedziały podstawy opodatkowania ale inne stawki podatku. Im grupa podatkowa jest niższa, tym niższa jest stawka w każdym przedziale. Stawki są określone procentowo (kwota, która pojawia się w drugim, i trzecim przedziale jest niczym innym jak wyliczeniem procentu z przedziału poprzedniego, dlatego nie są to stawki mieszane).
Nabycie własności w drodze zasiedzenia podlega opodatkowaniu w wysokości 7% podstawy opodatkowania.
5. Obowiązek podatkowy:
Przy spadkobraniu obciąża spadkobiercę.
W przypadku darowizny ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.
Powstanie obowiązku zależy od sposobu nabycia:
Obowiązek podatkowy powstaje (art. 6):
1) przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku,
2) przy nabyciu w drodze zapisu – od daty ogłoszenia testamentu, a przy nabyciu z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania tego polecenia,
3) przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych – z chwilą śmierci wkładcy,
4) przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń,
5) przy nabyciu z polecenia darczyńcy – z chwilą wykonania polecenia,
6) przy nabyciu w drodze zasiedzenia – z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu
Obowiązek przy nabyciu niezgłoszonym do opodatkowania:
Jeżeli nabycie nie zgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
Gdy nabycie w drodze darowizny nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przed organem podatkowym na okoliczność dokonania tej darowizny.
6. Warunki płatności:
W podatku tym występuje płatnik – notariusz. W przypadku płatnika termin płatności jest natychmiastowy.
Do obliczenia i pobrania od podatnika podatku obowiązany jest notariusz, przed którym sporządzono akt darowizny lub któremu przedstawiono pismo stwierdzające darowiznę w celu dokonania czynności notarialnej. Notariusz obowiązany jest do wpłacenia pobranego podatku do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia kancelarii notarialnej. Obowiązany on jest uzależnić dokonanie czynności lub wydanie dokumentu od uiszczenia należnego podatku.
W wypadku świadczeń powtarzających się, których wartości nie da się określić notariusz nie oblicza ani nie pobiera podatku, obowiązany jest natomiast przesłać właściwemu urzędowi skarbowemu odpis sporządzonego lub poświadczonego przez siebie dokumentu.
Organem podatkowym jest urząd skarbowy.
W wypadku podatnika termin płatności jest natychmiastowy i musi on sam wpłacić podatek.
7. Wyłączenia, zwolnienia, ulgi:
Wyłączenia:
Podatkowi nie podlega (art. 3):
a) nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się w kraju lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca lub darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby w Polsce,
b) nabycie w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw,
c) nabycie środków z pracowniczego programu emerytalnego na podstawie rozrządzenia dokonanego przez uczestnika na wypadek jego śmierci lub w drodze spadku.
d) nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego.
Zwolnienia:
Najwięcej zwolnień jest w ustawie przewidzianych dla podatników znajdujących się w I grupie podatkowej.
Przy niektórych zwolnieniach ustawodawca wprowadza zakaz zbywania lub nakaz wykorzystywania zgodnie z przeznaczeniem zwolnionej z podatku rzeczy przez określony czas, który wynosi najczęściej 5 lat.
Zwalnia się od podatku (art. 4):
a) nabycie własności i prawa użytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego lub jego części oraz innych praw do takiego gospodarstwa lub jego części, jak również działki przyzagrodowej,
b) nabycie praw do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych,
c) nabycie własności budynków gospodarczych służących bezpośrednio produkcji rolniczej prowadzonej na użytkach rolnych o powierzchni do 1 ha, a nabywcą jest osoba prowadząca gospodarstwo rolne zaliczona do I grupy podatkowej,
d) nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nie przekraczającej 9.057 zł(4) od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 18.114 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę lokalu w małym domu mieszkalnym, budowę domu jednorodzinnego albo nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość,
e) nabycie własności fizycznie wydzielonych części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami ułamkowych części nieruchomości – do wysokości udziału we współwłasności,
f) nabycie w drodze spadku:
• przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym; jeżeli w skład wyposażenia mieszkania wchodzą meble zabytkowe, przepis lit. c) niniejszego punktu stosuje się odpowiednio,
• dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną,
• zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także dóbr kultury złożonych w muzeum, zgodnie z obowiązującymi przepisami,
• przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami,
g) nabycie przez małżonka lub zstępnych w drodze spadku lub darowizny zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego, usługowego lub jego części, pod warunkiem, że zakład ten będzie prowadzony przez nabywcę w stanie niepogorszonym przez okres co najmniej 5 lat od dnia przyjęcia spadku lub darowizny; niedotrzymanie tych warunków powoduje utratę zwolnienia od podatku, z wyjątkiem niemożności dalszego prowadzenia tej działalności na skutek zdarzeń losowych; w wypadkach tych podatek obniża się proporcjonalnie do okresu prowadzenia działalności przez spadkobiercę lub obdarowanego,
h) nabycie przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w drodze darowizny maszyn, urządzeń i narzędzi otrzymanych z zagranicy, pod warunkiem że otrzymane maszyny, urządzenia i narzędzia zainstaluje w prowadzonym przez siebie zakładzie i w ciągu 3 lat od dnia przyjęcia darowizny nie sprzeda ich lub nie przekaże bezpłatnie osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia,
Nie ma w ustawie ulg sensu stricte.
