I. PODMIOT jest główną częścią zdania. Nazywa wykonawcę czynności albo osobę (rzecz) ulegającą czynności, stanowi lub procesowi.
Rozróżniamy następujące typy podmiotu:
1). PODMIOT GRAMATYCZNY może być wyrażony
– rzeczownikiem w Mianowniku
– zaimkiem rzeczownym w Mianowniku
np. OLA ładnie śpiewa. ONA ładnie śpiewa.
2). PODMIOT LOGICZNY może być wyrażony
– rzeczownikiem w Dopełniaczu
np. JASIA nie było w szkole.
3). PODMIOT SZEREGOWY może być wyrażony
– grupą wyrazów w Mianowniku
np. W ogródku zakwitły TULIPANY, ŻONKILE I RÓŻE.
4). PODMIOT DOMYŚLNY
np. USIĄDĘ. (ja)
5). PODMIOT WYRAŻONY FRAZEOLOGIZMEM
np. ANIELSKIE WŁOSY pięknie wyglądają na choince.
6). ZDANIA BEZPODMIOTOWE
– nie znamy wykonawcy czynności
np. WybiTO szybę. (końcówka -no, -to), ŚWITA. (nie wiadomo co)
II. ORZECZENIE jest główną częścią zdania. Nazywa czynność, stan lub proces.
Wyróżniamy orzeczenia:
1). ORZECZENIE CZASOWNIKOWE
np. Rafał PISZE.
2). ORZECZENIE IMIENNE (kim? czym? jaki?)
np. Krzyś JEST NAUCZYCIELEM. (JEST –> łącznik, NAUCZYCIELEM –>orzecznik, czyli dowolna część mowy)
3). ORZECZENIE MODALNE
Składa się z dwóch części czasownika modalnego – działającego na wolę odbiorcy i bezokolicznika.
np. MUSZĘ WYJŚĆ. (muszę – czasownik modalny, wyjść – bezokolicznik)
CZASOWNIKI MODALNE:
– musisz
– powinieneś
– trzeba
– wypada
– należy
– chciałbym
4). ORZECZENIE WYRAŻONE FRAZEOLOGIZMEM
np. Krzyś WZIĄŁ NOGI ZA PAS.
III. OKOLICZNIK jest określeniem czasownika/orzeczenia, najczęściej odpowiada na pytania: jaki? który? czyj? ile?
Rodzaje okolicznika:
– miejsca (gdzie?skąd?)
– czasu (kiedy?)
– sposobu (w jaki sposób?)
– celu (po co?)
– warunku (pod jakim warunkiem?)
– przyczyny (dlaczego?)
OKOLICZNIK może być wyrażony:
– przysłówkiem
– wyrażeniem przyimkowym
– rzeczownikiem
– bezokolicznikiem
– przysłówkiem
– imiesłowem przysłówkowym współczesnym
Np. Mówił GŁOŚNO (jak?). Podejdź TU (gdzie?).
IV. DOPEŁNIENIE to poboczna część zdania, odpowiada na pytania przypadków zależnych (oprócz mianownika i wołacza).
DOPEŁNIENIE może być wyrażone:
– rzeczownikiem
– wyrażeniem przyimkowym
Np. Zrobię KOLACJĘ (co?). Powiem ELI (komu?).
