Podstawowe instytucje demokracji bezpośredniej.
Formami demokracji bezpośredniej w Polsce są referenda i inicjatywa ludowa.
Referendum może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym zna¬czeniu dla państwa (art. 125). Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić: a) Sejm, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, b) Prezydent, za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
W myśl ustawy z roku 1995, referendum polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania, pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytania albo na dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań. W głosowaniu mają prawo uczestniczyć obywatele polscy posia¬dający czynne prawo wyborcze do Sejmu. Referenda, przeciwnie niż wybory, nie są przeprowadzane poza granicami kraju (wyjątek od tej zasady dotyczył tylko referendum konstytucyjnego).
Sejm może postanowić o poddaniu określonej sprawy pod referendum z własnej inicjatywy, a także na wniosek: a) Senatu, b) Rady Ministrów, c) grupy obywateli (jeśli dla swojego wniosku uzyskają poparcie co najmniej 500 tysięcy osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu). Dodajmy, że referendum z inicjatywy grupy obywateli jest jednak ograniczone co do swego przedmiotu, nie może bowiem dotyczyć: wydatków i dochodów państwa, jego obronności, a także amnestii.
Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Natomiast rozstrzygnięcie zapada tylko wtedy, gdy za jednym z dwóch lub więcej przedstawionych rozwiązań opowie¬działa się największa liczba biorących udział w głosowaniu.
Właściwe organy państwowe mają obowiązek podjęcia niezwłocznie (nie później jednak niż w terminie 6 miesięcy od ogłoszenia uchwały o ważności referendum) czynności mających na celu realizację wyniku referendum przez wydanie aktów prawnych bądź podjęcie innych decyzji (art. 10 ustawy o referendum).
Ważność referendum
O ważności referendum rozstrzyga Sąd Najwyższy, podejmując w tej sprawie uchwałę nie później niż w 60 dniu po dniu głosowania. Uchwałę tę przedstawia się niezwłocznie organowi zarządzającemu referendum i ogłasza w \”Dzienniku Ustaw\”.
Przeciwko ważności referendum może być wniesiony protest. Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego od następnego dnia po dniu referendum, nie później jednak niż w 7 dniu od daty ogłoszenia wyniku referendum przez PKW w \”Dzienniku Ustaw\”.
Inicjatywa ludowa
Inicjatywa w zakresie ustawodawstwa przysługuje między innymi 100 tysią¬com obywateli mających prawo wybierania do Sejmu (art. 118 Konstytucji RP).
Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, muszą przedstawić także skutki finansowe jej wykonania.
Prawo polskie nie zna instytucji veta ludowego (określona prawnie liczba obywateli ma uprawnienie do zgłoszenia we wskazanym czasie po podjęciu aktu protestu w stosunku do niego
