Podstawowe problemy ekonomiczne
1.Rzadkość
Dotyczy jednostek indywidualnych ( podmiotów ekonomicznych ) jak i społeczeństwa jako całości, biednych i bogatych. Rzadkość jest pojęciem subiektywnym w sensie ekonomicznym. W ekonomii – LUKA – między zapotrzebowaniem na dobra i usługi, które ludzie chcieliby posiadać a ilością dóbr i usług dostępnych w danym czasie ( odczuwalna jako dolegliwość – brak czegoś ).W ekonomii rzadkość jest zjawiskiem pozytywnym bowiem wymusza aktywność gospodarczą.
Z definicji ekonomii – rzadkość i ograniczoność. Mamy nieograniczone potrzeby lecz ograniczone zasoby (dobra).Ekonomia bada zjawisko ograniczoności zasobów.
2.Potrzeba jako motyw działania człowieka.
Potrzeba jest matką wynalazków.
Podział potrzeb :1.Trójczłonowy podział potrzeb:
• egzystencjalne –odczuwalne przez wszystkich
• prokreacji ( biologiczne odnawianie gatunku ) i rozwoju
• społeczne – potrzeba akceptacji społecznej
2.Piramida potrzeb ludzkich według Maslow’a:
potrzeby samorealizacji ( praca nad sobą, samorealizacja)
potrzeby szacunku i uznania ( poczucie własnej wartości, uznanie , status )
potrzeby społeczne ( poczucie przynależności )
potrzeby bezpieczeństwa ( pewność, ochrona )
potrzeby fizjologiczne ( głód, pragnienie )
Potrzeby mają charakter dynamiczny, odnawialny. Potrzeba może być wykreowana. Najpierw potrzeba potem możliwość jej zaspokojenia.
Działalność ludzką polegającą na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich określamy mianem produkcji, a otrzymane na skutek takiej działalności dobra – produktami. Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystaniu czynników produkcji. Wyodrębnia się zazwyczaj trzy podstawowe czynniki produkcji : pracę, ziemię i kapitał.
Praca to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę i przekształca ją.
Ziemia obejmuje szeroko rozumiane zasoby naturalne, czyli ziemię w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne, drogi, lasy, wody, itp.
Kapitał obejmuje potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu, narzędzia, surowce i zapasy produktów oraz różnego typu środki finansowe .
3.Dobra i zasoby.
Dobra to rzeczy materialne zaspokajające potrzeby. Zaspokajając potrzeby konsumujemy dobra.
Dobra dzielą się na : – usługi
– konsumpcyjne
– produkcji
Dobra dzielą się również na :
– dobra wolne – takie które zaspokajają potrzeby będąc w takim stanie jakim stworzyła ja przyroda
– dobra gospodarcze – są wytworem działalności człowieka ( przetworzone )
• dobra konsumpcyjne – są przedmiotem konsumpcji
• dobra inwestycyjne – elementy, które będą przetwarzane na coś co póżniej będzie przedmiotem konsumpcji
Dobra dzielą się również na :
– dobra pośrednie – służą do wytwarzania dóbr finalnych np. części samochodowe
– dobra finalne – np. samochód
Zasoby dzielą się na :
– ludzkie – ( kapitał ludzki ) ludzie wraz ze swoimi umiejętnościami – całokształt umiejętności człowieka, które człowiek może wykorzystać w procesie aktywności gospodarczej
– naturalne – np. ziemia, surowce
– kapitałowe
• kapitał finansowy – fundusze
• kapitał rzeczowy – maszyny, urządzenia, budynki =środki produkcji
Środki produkcji dzielą się na przedmioty pracy i środki pracy
Zasoby są ograniczone i zazwyczaj nieodnawialne. Odnawialne są energia wodna i słoneczna
Dynamiczna teoria zasobów – zasoby są nieodnawialne w krótkim czasie.
Ilość zasobów jest funkcją wiedzy.
Proces gospodarowania ma dwa aspekty 1.- pozytywny – polegający na korzyściach
2. – negatywny – polega na konieczności zaniechania czyli rezygnacji z realizacji jakiegoś celu =koszt alternatywny
4.Alokacja rzadkich zasobów
Alokacja ( umieszczanie ) – rozdysponowanie rzadkich zasobów między konkurencyjne cele. Każdy zasób można wykorzystać na wiele sposobów .Alokacja wynika z ograniczoności.
5.Koszty i korzyści wynikające z rzadkości i alokacji
a)koszty alternatywne a koszty rzeczywiste
Koszt alternatywny to koszt utraconych możliwości ( korzyści ) . Mierzony jest najlepszym, niewykorzystanym zastosowaniem danego zasobu.
• M.Nasiłowski – Koszt alternatywny to koszt zaniechanych możliwości .Mierzony jest on wartością tej produkcji , której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości.
• D.Begg – Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z którego trzeba zrezygnować aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra.
b)koszty całkowite i marginalne
Koszt całkowity – jest sumą kosztów stałych i zmiennych. Koszt zmienny jest związany z wykorzystywaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości zmieniają się w zależności od zmian rozmiaru produkcji. KC=Kstały + Kzmienny
Koszty materialne ( marginalne ) – zmiana kosztu całkowitego wynikającą ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę produkcji. KM=delta Kz/delta q q – wielkość produkcji
c)granica możliwości produkcyjnych ( krzywa transformacji ).
Bardzo ważną cechą rzeczywistych gospodarek jest ograniczoność zasobów. Z ograniczoności zasobów wynikają ograniczone produkcje gospodarki, co zmusza do dokonywania określonych wyborów spośród wytwarzanych dóbr.
Krzywa transformacji – krzywa możliwości produkcyjnych – pokazuje nam alternatywne kombinacje przy max. Czynnika twórczego. Określa nasze możliwości, jest związana z koniecznością wyborów.
• M. Nasiłowski – Krzywa możliwości produkcyjnych reprezentuje na całej swojej długości najlepszą, możliwą do wytworzenia strukturę produkcji przy nie zmienionym zasobie czynników wytwarzania.
• D.Begg – Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia – przy każdej wielkości produkcji jednego dobra – maksymalną, możliwą produkcję drugiego dobra.
Sprawdzianem efektywności produkcji jest zatem to , czy znajdujemy się na granicy możliwości wytwórczych. Będąc na tej granicy wykorzystujemy bowiem w pełni zasoby gospodarcze; równocześnie nie jest możliwe zwiększenie produkcji jakiegoś dobra bez zmniejszenia produkcji innego dobra .
! Krzywa możliwości produkcyjnych jest więc zbudowana nie tylko według prawa malejącego przyrostu produkcji, ale także według prawa rosnącego kosztu alternatywnego. !
6.Racjonalność
Racjonalność polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu. Ograniczoność zasobów jest podstawową przyczyną konieczności racjonalnego gospodarowania. Racjonalność dzieli się na :
• racjonalność rzeczywista – odnosi się do takiego działania, którego efektem jest wybór który zapewnia nam maksymalną korzyść ( koncentruje się na wyniku wyboru ) .
• racjonalność proceduralna – odnosi się do procesu podejmowania decyzji, który zbliża nas do coraz lepszych efektów ( koncentruje się na podejmowaniu decyzji, wynik tej decyzji nie jest ważny )
Zasada racjonalnego gospodarowania .
Istota racjonalnego gospodarowania wiąże się z dokonywaniem najbardziej korzystnych ( optymalnych ) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społeczno – gospodarczych oraz środków i metod realizacji tych celów.
a) Zasada największego efektu – zasada wydajności – mówi ona iż przy danym nakładzie musimy otrzymać jak najlepszy efekt.
b) Zasada najmniejszego nakładu ( oszczędności środków )- polega na użyciu minimum nakładu środków na osiągnięcie założonego celu.
7.Rachunek ekonomiczny.
Rachunek ekonomiczny – to zespół rachunków symulacyjnych niezbędnych do wyboru optymalnego z punktu widzenia przyjętego kryterium najlepszego rozwiązania. Jest działaniem związanym z gospodarką pieniężną.
Rachunkiem ekonomicznym – nazywamy porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami w celu wybrania możliwie najlepszych, czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie, wariantów decyzji.
Rachunek ekonomiczny musi spełniać kilka warunków :
• względność – sporządzany dla konkretnego celu, zależy od przyjętego kryterium celu i kryteriów oceny
• wariantowość – im więcej wariantów tym lepsza możliwość osiągnięcia korzyści ( zespół rachunków symulacyjnych )
• dualność – względem dwóch zasad racjonalnego działania
• kompleksowość – bierzemy pod uwagę jak największą liczbę czynników wpływających na zjawisko
Przy rachunku ekonomicznym musimy liczyć się z niepewnością i ryzykiem.
Rachunek ekonomiczny dzieli się na:
a) rachunek pośredni – dane płyną z rynku, liczone są w jednostkach pieniężnych.
b) rachunek bezpośredni – dane czerpiemy bezpośrednio z jednostek gospodarczych, liczone są w jednostkach naturalnych.
8.Proces badawczy w ekonomii
Kategorie ekonomiczne – są to abstrakcyjne pojęcia, które wyrażają ogólne własności wspólne elementom procesu gospodarczego występujące w danych warunkach tj. wspólne własności określonych działań i stosunków ekonomicznych. Są wynikiem uogólniającej abstrakcji poszczególnych aspektów rzeczywistego procesu gospodarczego. Chodzi np. o takie kategorie, jak : praca, pieniądz, cena, płaca, dochód, popyt, podaż.
Prawa ekonomiczne – są to istotne, konieczne, powszechne i stale powtarzające się związki pomiędzy zjawiskami i działaniami ekonomicznymi. Zależności powtarzalne, obiektywne, charakteryzujące istotę procesu (istotę zależności między kategoriami ekonomicznymi ). Prawa ekonomiczne mają charakter żywiołowy, historyczny, obiektywny.
Teorie ekonomiczne – prawa ekonomiczne powiązane w logiczne, uporządkowane i spójne systemy. To zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne. Mają objaśniać rzeczywistość ekonomiczną , mają ją interpretować . Mają badać diagnozę stanu gospodarki. Mają wskazywać środki działania.
Prawa ekonomiczne mają charakter statystyczny – stochastyczny. Działanie praw ekonomicznych jest uchwytne dopiero w zjawiskach masowych w których przejawiają się statystyczne prawidłowości a znoszą się przypadkowe odchylenia i zakłócenia.
Narzędzia wykorzystywane w analizie ekonomicznej.
Bardzo często posługujemy się w ekonomii założeniem CETERIS PARIBUS – „przy innych warunkach nie zmienionych”.
Uproszczony obraz gospodarczej rzeczywistości to tzw. Model ekonomiczny. Model zawiera szereg założeń upraszczających, dotyczących sposobów zachowania się ludzi. Stanowi świadome uproszczenie rzeczywistości.
Występują modele mikroekonomiczne, makroekonomiczne, opisowe czy graficzne. W modelach ekonomicznych istotną rolę odgrywają zależności między zmiennymi. Zasadnicze znaczenie wśród nich mają zależności o charakterze funkcjonalnym, w których jedna zmienna określa inną zmienną. Występują też zależności o charakterze definicyjnym, zwane tożsamościami , w przypadku których jedną zmienną określa się w kategoriach innych zmiennych. Liczba zmiennych w modelu i występujących między nimi zależności może być bardzo różna. Wśród zmiennych występujących w modelach ekonomicznych można wyodrębnić dwie grupy: zmienne w postaci zasobów i zmienne w postaci strumieni. Inny podział zmiennych to podział na zmienne endogeniczne i zmienne egzogeniczne.
