Finanse to stosunki ekonomiczne polegające na gromadzeniu oraz podziale zasobów pieniężnych. Ponieważ poprzez podział i gromadzenie środków pieniężnych następuje podział produktu społecznego finanse nazywamy formą podziału produktu społecznego. Nie zaliczamy do nich zjawisk, przy których nie dochodzi do powstawania lub podziału zasobów pieniężnych np.ustalanie cen, pieniądz jako miernik wartości, numizmatyka, ewidencjonowanie księgowe.
Instytucje finansowe: budżet, kredyt, podatki.
Finanse spełniały dwie role: -rozdzielczą tzn stanowiły instrument podziału i wymiany; -parametryczną były zawsze instrumentem oddziaływania na decyzje gospodarcze.
Nauka finansów bada strumienie pieniądza, przepływające pomiędzy poszczególnymi podmiotami, w toku procesu wymiany podziału i spożycia, a także bada zasoby pieniądza gromadzone i rozdysponowane w toku tych procesów. Nauka finansów wyjaśnia treść ekonomiczną wymienionych zjawisk oraz bada związki i zależności między przepływem strumienia pieniądza i rozdysponowaniem jego zasobów a przepływem i rozdysponowaniem zasobów produktów i usług oraz pracy żywej. Finanse zajmują się możliwościami wykorzystania tych związków i zależności do kierowania za pomocą pieniądza przebiegiem procesów rzeczowych.
Klasyfikacja zjawisk finansowych:
1.Przedmiotowa-dokonywana według kryterium związku między ruchem pieniądza i ruchem wartości materialnych: 1.Przychody i wydatki materialne – strumienie pieniężne przepływające w związku z wymianą produktów i usług, wzajemna wymiana świadczeń 2.Przychody i W. redystrybucyjne zwane transferami pieniężnymi, nie związane ze wzajemnymi świadczeniami, ruch pieniądza; polegają na nieodpłatnym i bezzwrotnym przyjmowaniu określonych zasobów pieniężnych od jednych i podmiotów i przekazywaniem ich nieodpłatnie i bezzwrotnie do dyspozycji innych podmiotów; p. redystrybucyjne = wydatki innych 3.P i W kredytowe ich źródłem są operacje emisyjno kredytowe aparatu bankowego; przychody uzyskane przez zaciągnięcie kredytu, wydatki to koszty kredytobiorców ponoszone w związku z ich spłatą.
Różnice pomiędzy 3 a 1i2: a)przychody i w. kredytowe nie wiążą się z ekwiwalentem materialnym. b)mają zawsze charakter zwrotny c)zjawiska kredytowe wiążą się z emisją i wycofaniem pieniądza z obiegu, o czym nie ma mowy przy innych zjawiskach finansowych d)tylko przy zjawiskach kredytowych przychód jednego podmiotu nie jest wydatkiem innego (przychodem banku są odsetki zaliczane do zjawisk redystr., zapłatą za usługi bankowe jest prowizja, odsetki zaliczane są do zjawisk materialnych jako zapłatę za dobro jakim jest czas)
Klasyfikacja podmiotowa (rodzajowe zróżnicowanie podmiotów; ogniwa fin): 1.Finanse podmiotów gospodarczych – ogniwo stanowiące podstawę operacji fin. pozostałych podmiotów; powstają wartości materialne następnie dzielone i wymieniane a także najważniejsze fundusze pieniężne będące podstawą podziału 2.Publiczne (władzy państw) -operacje pieniężne organów władzy państwowej; gromadzenie przychodów i ich wydatkowanie na cele zgodne z funkcją państwa; fundusze parabudżetowe, system ubezp społ zaliczane są do finansów publicznych 3.Banków czynności emisyjne w zakresie pieniądza bankowego, i z nimi powiązane (np operacje depozytowe), gromadzenie, podział funduszy przez inst ubezpieczeniowe 4.Ubezpieczeń 5.Gospodarstw domowych.
System finansowy- całokształt form organizacyjno prawnych publicznej działalności finansowej. Elementy: fundusze, normy prawne (określają źródła, formę gromadzenia zasobów pieniężnych, przeznaczenie i formy wydatkowania), plany finansowe (wysokość środków gromadzonych ze źródeł i ich przeznaczenie) System fin przedsiębiorstw -system zdecentralizowanego gromadzenia, podziału i wydatkowania środków pieniężnych, pochodzących z realizacji produkcji i usług funkcjonujący na podstawie ustalonego przez państwo zespołu norm i zasad regulujących gospodarkę fin przeds. Podziały tego systemu: wg kryterium własności, podporządkowania jednostkom administracji, rodzaju prowadzonej działalności
System budżetowy jego zadaniem jest planowe scentralizowanie gromadzenie środków pieniężnych oraz planowy rozkład tych środków na finansowanie gosp. narodowej, urządzeń kult-soc., obronę narodową, jedn adm, spłatę długu i tworzenie rezerw. Podsystemy: s. dochodów budżetowych (system podatkowy), s. wydatków budżetowych, s. ubezp społ
System bankowo kredytowy odgrywa czołową rolę w systemie finansowania państwa. Jego zadanie to gromadzenie masowo wolnych śr pien i kierowanie ich na finansowanie częściowych potrzeb poszczególnych podmiotów, realizowanie zadań państwa w dziedzinie emisji pieniądza. Podsystemy: s kredytowy, rozliczeń pieniężnych, oszczędnościowo pożyczkowy, walutowo dewizowy, emisji banknotów w banku centralnym
System fin ubezpieczeń jego funkcjonowanie związane jest z koniecznością tworzenia scentralizowanych funduszy przeznaczonych na pokrycie strat związanych z zdarzeniami losowymi. Tworzenie funduszy polega wyłącznie na posługiwaniu się składkami ubezpieczeniowymi.
Mechanizm finansowy -tworzą go ogniwa i wszystkie przepływy między nimi, o charakterze redystrybucyjnym, materialnym i kredytowym.
Regulatorami strumieni są instrumenty można wyróżnić trzy układy: 1.U parametrów rachunku ekonomicznego instrumenty ekon pełnią rolę norm sterujących, które na szczeblu mikroekonomicznym stają się parametrami decyzyjnymi, wpływają na sprzedaż, procesy rozwojowe, wymianę zagraniczną, efektywność wykorzystania czynników produkcji, 2.U zasilania typowe instrumenty regulujące głębokość strumieni pieniężnych są: ceny, podatki, dotacje, stopa procentowa 3.U pobudzania wszystkie instrumenty 1i2 aktywizują się w przypadku z kojarzenia ich z układem pobudzania: płace, premie nagrody. Instrumenty powinny: zadania o char regulacyjnym powinny regulować a motywacyjne motywować
Funkcje finansów: 1.Rozdzielcza polega na podziale produktu społecznego i DN drogą kształtowania dochodów i wydatków uczestników tego podziału. W praktyce to kształtowanie funduszy nabywczych, F nab.=p.materialne +p.redystrybucyjne +p.kredytowe -w.redystrybucyjne- w.kredytowe +- oszczędności. Siła nabywcza Ds to stosunek zmiany Fn przez zmiany ceny. Zasilanie gospodarki w zasoby pieniężne może odbywać się metodą bezzwrotną (budżetową) lub zwrotną (kredytową). 2.F.kontrolna (informacyjna) polega na wykorzystaniu związku między ruchami pieniądza a wartości materialnych w celu uzyskiwania informacji o przebiegu procesów gospodarczych. Polega na obserwacji odbicia procesów rzeczowych w zwierciadle procesów finansowych i wyciąganiu wniosków. Powstają sygnały finansowe o cechach: szybkość, ogólność, bezpośredniość. Kontrola finansowa to porównywanie stanu rzeczywistego z stanem obowiązującym (określonym przez prawo); kolejny etap to wyjaśnienie odchyleń i wyciągnięcie wniosków. Kontrola f powinna być ciągła. Podział kontroli wg czasu: wstępna, bieżąca, następna, wg przedmiotu: formalna sprawdza wiarygodność dokumentów pod względem rachunkowym, merytoryczna badanie działalności odtwarzanej z dokumentacji lub stwierdzonej na podstawie informacji; 3.F.bodźcowa (stabilizacyjna) polega na wykorzystaniu przepływu strumieni pieniężnych towarzyszących procesom produkcji społ jako narzędzia aktywnego oddziaływania. Funkcje pieniądza: środek wymiany (kupno, sprzedaż), środek płatniczy (regulowanie zob), miernik wartości, środek tezauryzacji (przechowywanie wartości), pieniądz światowy
Różnice pieniądz a inne elementy majątku: 1.Brak kosztów transformacji w przypadku chęci regulowania zobowiązań, 2.Brak dochodu z wartości przechowywanej w formie pieniężnej ( w przypadku r-ku avista rachunek jest oprocentowany i jest dochód) 3.Stała wielkość nominalnej wartości przechowywanej w pieniądzu, zmniejsza się jedynie wartość realna. Deprecjacja – aprecjacja.
Formy pieniądza: gotówkowe (bilety BC i bilon metalowy) bezgotówkowe (skrypturalny w formie zapisu na r-ku). Bilety BC mają ustawową moc zwalniani z wszystkich zob. (nie można odmówić), bilony można odmówić powyżej kwoty
Mnożnik bazy monetarnej wskazuje jaką ilość pieniądza mogą kreować banki przy danej wielkości współczynnika rezerw minimalnych (r) oraz współczynnika zapotrzebowania na gotówkę (c). M= c+1:c+r.
Źródła podaży pieniądza poza kontrolą BC: -monetaryzacja zagranicznych środków płatniczych (skup walut i dewiz). Zapobieganie nadmiernej podaży: -okresowy zakaz wymiany dewiz na walutę krajową, -zastosowanie ujemnego oprocentowania depozytów zagranicznych, -podniesienie obowiązkowej rezerwy płynności w stosunku do depozytów powstających z wymiany walut i dewiz, -ustalenie kwotowego limitu (kontyngentu) redyskonta oznacza, że BC nie będzie redyskontował albo zastosuje wyższą stopę; -limity jakościowe dotyczą określonej gałęzi gospodarki
Kredyt lombardowy za jego pomocą banki lokalne odziaływują na podaż pieniądza. Kredyt lombardowy udzielany jest na krótkie kilkudniowe okresy i stanowi zwykle 75% zastawionych papierów wartościowych (BC sam ustala które papiery spełniają jego wymogi). B komercyjne zaciągają go zwykle w celu przełamania okresowego braku płynności. Jest on droższy od kredytu redyskontowego, jednak czasem bardziej opłacalny ze względu na czas (redyskontowy tylko powyżej 15 dni).
Transakcje zwrotne zakupu papierów wartościowych BC do BK’ch gdy na rynku występuje ograniczenie płynności. Opierają się na przetargu: 1.Przetarg kwotowy oferowany jest gdy chodzi tylko o zwiększenie ilości pieniądza w obiegu, BC oferuje pieniądze po określonej przez siebie st proc, podobnie określany jest czas, ilości pieniądza na początku są otwarte banki przedstawiają swoje propozycje co do kwoty którą chciałyby przejąć, BC analizuje oferty i przydziela środki; 2.P Odsetkowy wg metody holenderskiej, nie jest ustalana st proc, BC podaje jedynie minimalną st proc; przydzielanie środków zaczyna się od najwyższej oferty, aż zostanie rozdzielona cała suma, ostatnie stopa procentowa staje się stawką obowiązująca przy zwrocie, Wadą jest ustalanie zawyżonej oferty w celu uzyskania środków i oczekiwanie na niższą stopę 3.Przetarg wg procedury amerykańskiej, proponowane odsetki muszą być rzeczywiście zapłacone, nie jest ustalana stopa minimalna, przydzielanie środków tak jak w m. holenderskiej Transakcje swapowe bank centralny może wymienić zagraniczne środki na walutę krajową. Skupuje walutę po określonym kursie i jednocześnie zobowiązuje swoich partnerów do odkupienia tych środków po upływie określonego czasu i kursie. Różnica między kursem zakupu i sprzedaży stanowi dla banków koszt uzyskania pieniądza.
Różnice między transakcjami swapowymi a innymi: -termin swapowych jest krótszy, niewielki wysiłek organizacyjny banku centralnego, ponieważ oferta zakupu dewiz dotyczy tylko określonych banków, a te następnym, -wolumen środków przekazywanych w swapowych w dewizach jest niewielki, BC nie chce wpływać na zmianę ogólnego popytu, a jedynie chce zastopować ekstremalne tendencje w rozwoju poziomu oprocentowania
Różnice między operacjami otw rynku a redyskontem: -op ot rynku są dwukierunkowe, redyskonto jednokierunkowe, -przy redyskoncie st proc jest ustalana z góry, a wolumen redyskonta zależy od popytu, przy op otw rynku wolumen podaży jest określony z góry a st proc zależy od popytu
Bank -samodzielna, samofinasująca się jednostka gospodarcza posiadająca osobowość prawną, działająca na podstawie ustawy i statutu. Instytucja finansowa łącząca w swojej działalności dwa rodzaje czynności, przyjmowanie depozytów pieniężnych, udzielanie pożyczek i kredytów.
Funkcje BC: 1.Bank emisyjny (emituje pieniądz gotówkowy) 2.Bank banków w określonych granicach zapewnia refinansowanie kredytów udzielanych przez inne banki, a także prowadzi r-ki, na których banki utrzymują swoje rezerwy pieniężne, 3.Prowadzenie rachunków rządowych, a także przeprowadzanie zleconych operacji finansowych w kraju i zagranicą (sprzedaż i kupno pap wart emitowanych przez państwo, zarządzanie długiem publicznym, udzielanie pożyczek rządowi) 4.Zarządzanie rezerwami walutowymi, skupowanie i sprzedaż walut w ramach obrotów handlowych z zagranicą i w ramach polityki kształtowania kursów własnej waluty do obcej. Kontroluje operacje kredytowe z zagranicą prowadzone przez inne banki, w razie potrzeby zaciąga kredyty zagraniczne, utrzymuje kontakty z BC innych krajów i instytucjami finansowymi
Banki handlowe działalność polega głównie na przyjmowaniu i kreowaniu wkładów w trybie udzielania kredytów, a na tej podstawie dokonywania przelewów bezgotówkowych, stanowią drugie ogniwo kreacji pieniądza.
Banki inwestycyjne typowa instytucja kredytu długoterminowego (polska brak), działalność to organizacja, mobilizacja i pośrednictwo w przepływie kapitałów. Korzystają z kapitałów innych banków. W celu zmniejszenia ryzyka inwestują
Banki międzynarodowe dokonują transferu funduszy poprzez granice państw, udzielają pożyczek innym krajom.
Banki zagraniczne działają w konkretnym kraju
Banki specjalne finansują wybrane dziedziny działalności gospodarczej.
Banki komercyjne wszystkie poza BC
