Poeta i poezja w utworach romantycznych. W okresie, gdy tworzyl Walter Scott, Byron, Sheeley, Mickiewicz, Slowacki najpelniejszym wyrazem osobowosci staje sie artysta. W romantyzmie jest poeta nie tylko nauczycielem i wychowawca (jak to mialo miejsce w oswieceniu), ale jest wzorem i szczytem , czlowiekiem doskonalym. A dzieje sie tak, gdyz poeta jako geniusz ucielesnia dwie najwazniejsze wartosci swej epoki: indywidualizm i wolnosc. I bedac jednostka nieprzecietna, gotowa walczyc o swe prawa nawet z Bogiem, bierze na swe barki zadania pozaartystyczne, staje sie przewodnikiem, odkrywca przyszlych losów narodu i ludzkosci. Krótko mówiac: poeta zostaje wieszczem. Poete-wieszcza spotykamy juz w Konradzie Wallenrodzie . Mickiewicz role ludowego piesniarza powierzyl Wajdelocie. To Halban prowadzi Alfa-Waltera nad brzeg Niemna i zaszczepia w nim umilowanie Litwy i rozbudza nienawisc do Krzyzaków – to on przez swa opowiesc sklania Konrada do wypelnienia misji, której sie podjal; to on odtraca kielich z trucizna, by zyc i opowiadac o czynie Wallenroda. Tak wykreowany Mickiewiczowski poeta ma rozbudzac patriotyzm, inspirowac czyn narodowy i zachowywac w pamieci narodu dzielo Konrada. O roli tworzonej przez Halbana poezji mówi Mickiewicz w Piesni Wajdeloty . Nazywa poezje skarbnica historii, bo dawne wieki laczy z mlodymi laty , stoi na strazy narodowego pamiatek kosciola , jest wreszcie niesmiertelna. Najpelniejsza kreacja romantycznego poety jest Konrad w Improwizacji . Jako improwizator znajduje sie bohater w sytuacji natchnionego-poety, przez którego przemawia Bóg. I to wlasnie improwizacja ma byc dowodem twórczej samowystarczalnosci Konrada, siegajacego po rzad dusz . Poeta-bohater, który, jako najwyzszy z czujacych w imieniu cierpiacego narodu podejmuje rozprawe z Bogiem, wierzac w moc swojego uczucia. Nie-Boska komedie mozna smialo uznac za ogromna polemike z taka wizja poety, za glos sprzeciwu w przypisywaniu poecie atrybutów niemalze boskich. Poezja, a raczej samo bycie poeta, nabiera u Krasinskiego wymiarów wrecz katastroficz-nych. Wydawac sie moze, iz poeta w Nie-Boskiej jest jedynie hrabia Henryk, zyjacy w swiecie iluzji i marzen, hrabia poszukujacy wciaz nowych wrazen, nowych zródel inspiracji. Zludzenia uznaje za rzeczywistosc i w ich imie szuka swego miejsca na ziemi – romantycznej kochanki slawy. U Krasinskiego poeta zostaje pozostawiony wobec dwu sil, które tocza bój o jego dusze. Aniol mówi mu o idealach i milosci. Dziewica – symbol idealnej poezji a zarazem zly duch-kusi pieknem i slawa. Hrabia Henryk posluchal Dziewicy i… zniszczyl wartosci autentyczne: szczescie rodzinne, milosc najblizszej osoby. Hrabia usilujac ulozyc swe zycie zgodnie z literackimi koncepcjami, utracil rozeznanie, gdzie konczy sie literatura a zaczyna zwyczajne zycie – stal sie postacia tragiczna. Poezja hrabiego Henryka, stanowiac zagrozenie dla jego zasad moralnych i bedaca zródlem nieszczescia jednostki, jest poezja nieszczera. Poetami u Krasinskiego sa równiez jego zona i jego syn. Ich poezja jest darem bozym – darem ofiarowanym Marii za milosc do meza i Orciowi za dziecieca niewinnosc. Podstawa tworzonej przez te dwójke prawdziwej poezji sa autentyczne wartosci, takie jak dobro, piekno, milosc blizniego. Bycie jednak poeta i w tym wypadku nie daje szczescia, a wyzwala szczescie. To cierpienie poteguje tylko poczucie osamotnienia i niezrozumienia. Poezja ma wyrazic te cala skale uczuc ludzkich. Literatura romantyczna daje wyraz dazeniu do mistrzostwa formy. Poeta-geniusz musi byc mistrzem slowa – wykazac absolutna bieglosc w zakresie jezyka, stylu, kompozycji. I wlasnie owo pragnienie poetyckiej wirtuozerii wypowie Slowacki w Beniowskim : Chodzi mi o to, aby jezyk gietki Powiedzial wszystko, co pomysli glowa… Juz nawet nie normy ale samo tworzywo nie moze krepowac artysty, którego celem jest pelna swoboda i ekspresja: Strofa powinna byc taktem, nie wedzidlem. Beniowski jest nieomal encyklopedia wiadomosci o romantycznej literaturze, znalezc mozna w nim i krytyke prowincjonalizmu i krytyke monotematycznosci ( …precz mowo smetna co myslom wlasne odejmujesz twarze ), od których to literatura tworzona przez wspólczesnych Slowackie-mu nie zdolala sie uwolnic. Ale tez przyklaskuje twórca Ojca zadzumionych Krasinskiemu i jego pomyslowi podzielenia poezji na prawdziwa i nieszczera. Stad tez jest Beniowski wyrazem podziwu dla prawdziwej poezji , a lekcewaze-nia dla nasladownictwa. Jezeli chodzi zas o wizerunek poety w Beniowskim … siebie samego Slowacki kreuje na poete – wladce jezyka, poete , który chce i umie nadac myslom rym królewski Jana z Czarnolasu. Ze Slowackim kojarzy sie zwykle kilka poematów, stanowiacych rodzaj albumu autobiograficznego. Do tych albumów nalezy przede wszystkim Testament mój , elegia, w której Slowacki ukazuje, iz jako poeta jest w stanie stworzyc wlasny mit. Poeta w tym utworze staje sie zarazem wieszczem i prorokiem, który potrafi przewidziec wlasna smierc i który wie, ze nie pozostawia dziedziców dla swojej lutry . Poezja traktowana jest jak sila, bedaca w stanie odrodzic duchowo naród, ozywic na nowo umilowanie wielkich idei. Druga miniatura – Hymn – ukazuje poete wygnanca, skazanego na beznadziejna tulaczke, poete nostalgika i pesymiste, rozumianego jedynie przez Boga. Na niezrozumienie i niedocenienie przez wspólczesnych zalic sie bedzie tez poeta w Grobie Agamemnona : Tak wiec-to los mój na grobowcach siadac(. . . ) Nieme miec harfy i sluchaczy gluchych Albo umarlych… Jest wreszcie wsród liryków Slowackiego przejmujacy obraz grobu poety: Z grobowca mego zasna lilie, Grób jako biala czara przesliczna – Swiatlo po nocy spod wieka bije I dzwoni cicho dusza muzyczna. takim wizerunkiem koncza sie wizje poety, naszkicowane jego wlasna reka a proroczo wrecz ujmujace jego przyszlosc – …za grobem zwyciestwo. . Wedlug romantyków poezja powinna imponowac swa róznorodnoscia, glebia mysli, zarem uczucia, doskonaloscia artystyczna. To w poezji utrwalali oni swoje przelotne uczucia, wywolane przez obcowanie z przyroda, ludzmi. Mistrzostwo i artyzm tworzonej przez siebie poezji poswiecali sluzbie spolecznej, dla dobra zniewolone-go narodu.
