Prawo składa się z norm postępowania. NORMA – wzorzec według którego należy postępować; może nakazywać, zakazywać bądź sugerować jakoś sposób postępowania. NORMY dzielimy na: autonomiczne – w których adresat normy i normodawca to te same podmioty w jednorazowej sytuacji; heteronomiczne – w których normodawca i adresat to dwa różne podmioty. Też normy indywidualne – regulują zachowanie imienne konkretnie oznaczonego podmiotu w jednorazowej sytuacji; generalne – dotyczą się wszystkich zainteresowanych. NORMY PRAWNE – pochodzą od państwa, – na staży przestrzegania tych norm stoi państwo. PRAWO – całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania. FUNKCJE prawa: – pozwala obywatelom przewidywać reakcje instytucji państwowych, – stabilizuje postępowanie w danej grupie społecznej, – daje minimum poczucia bezpieczeństwa. Prawo międzynarodowe – reguluje sprawy między władzami danych państw, a nie ludźmi, nie zastępuje prawa wewnętrznego. PRZESTRZEGANIU prawa sprzyja: – autorytet władz, – podzielanie przez społeczeństwo norm ustalonych przez prawo. Jeśli ktoś nie przestrzega prawa wymierzane są SANKCJE: 1. karne – pozbawienie wolności, grzywna, zabronienie wykonywania zawodu, deprecjacja osoby w oczach opinii publicznej. 2. egzekucji – państwo zmusza przestępcę do zrealizowania pewnej normy. 3. nieważności – można coś uznać za ważne lub nieważne z punktu widzenia prawa. 4. rozsiana – krytyczny stosunek społeczeństwa do sprawcy przestępstwa. Przepis prawny – jednostka redakcyjna aktu prawnego pisana językiem trybu oznajmującego. NORMY PRAWNE tworzy się z przepisów prawnych. Powinny udzielać odpowiedzi na 3 pyt.: – kto i w jakich okolicznościach ma się zachować w określony sposób, – jak ma się zachować adresat normy znajdujący się w określonych okolicznościach, – jak zareaguje państwo i jego organy jeśli adresat nie zachowa się w sposób wskazany w normie. 3 CZĘŚCI normy prawnej: 1. teza – wskazuje adresatów normy i okoliczności, w których mają zachować się w określony sposób. 2. dyspozycja – w jaki sposób adresat normy ma się zachować aby postępować zgodnie z normą. 3. sankcja – jak państwo zareaguje jeśli adr. normy nie zastosuje się do wskazań zawartych w dyspozycji normy o ile wystąpiły tezy zawarte w hipotezie normy. Rodzaje ADRESATÓW: pierwotny – podmiot wskazany w hipotezie normy prawnej i w dyspozycji, – wtórny – to ten wskazany w sankcji normy prawnej. NORMY PRAWNE dzielimy na: konstytuacyjne, ustawowe, podustawowe. Podział NORM z punktu widzenia: zasięgu terytorialnego: – wydane przez centralne organy państwowe (obow. na terenie całego państwa), …terenowe… (obow.na terenie podległym wojewodzie); rodzaju postępowania, które te normy wymagają od adresata: – wyznaczające obowiązki (zakazujące lub nakazujące, przewidziany tylko jeden sposób zachowania), – nadające uprawnienia (dają adresatowi możliwość wyboru zachowania, podjęcia lub nie określonej decyzji), – wolnościowe (adresat ma pełną swobodę w obszarze stos. społecznych określonych daną normą.); inny podział: – n. względnie obowiązujące – możliwość uregulowania jakiejś normy przez adresata w inny sposób niż uczyniło to państwo, – n. bezwzględnie obowiązujące – zawierają pewne reguły obowiązujące bezpośrednio adresata tej normy i nie można tej sprawy inaczej uregulować; inny podział: – n. konkretne – zawierają pełny opis zachowania się, – n. odsyłające – wskazują n. według których należy postępować, – n. blankietowe – odwołują się do aktu prawnego, który jeszcze nie został uchwalony. Prawa nauki – pewne prawidłowości występujące w przyrodzie, w życiu społecznym i w sposobie ludzkiego myślenia; występują niezależnie od wszystkiego. Prawa nauk przyrodniczych – bardziej ścisłe, rygorystycznie, ich nieprzestrzeganie może być przykre w skutkach. Prawa nauk humanistycznych (społecznych): – przedmiot w tych badaniach może ulec zmianie, – możliwe jest eksperymentowanie wbrew prawidłowościom istniejącym w dziedzinie nauk społ.. N. techniczne – n. regulujące relacje między ludźmi ale tylko w procesie produkcji i wykorzystania dóbr materialnych, nawiązują one do praw nauki. N. obyczajowe – reguły postępowania ukształtowane w świadomości ludzi pod wpływem nawyku w efekcie wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań oraz w wyniku ukształtowania się przekonania, że tak właśnie należy postępować w danych okol.. N. moralne – zespół n. postępowania ludzi, według których to norm ocenia się postępowanie danego człowieka jako dobre bądź złe. Doktryna moralna – usystematyzowany wykład zasad postępowania. Etyka – nauka o moralności, bada normy moralne. Moralność a prawo. .Moralność istnieje w każdej społeczności, na straży norm moralnych stoją wyrzuty sumienia. Prawo istnieje tylko w państwach, na straży prawa stoi państwo. Wspólną cechą moralności i prawa jest regulowanie tych samych zachowań ludzi. Prawo międzynarodowe publiczne – ogół norm generalnych ustanowionych lub uznanych przez państwa, regulujących stosunki między nimi. Reguły pr. międz. publ.: 3 rodzaje relacji: – między państwami, – między państwami, a organizacjami międzynarodowymi, – między państwem a jednostką. Cechy wspólne: – n. te składają się z n. postępowania, – powstają za sprawą państw. Różnice: – w pr. wewn. sankcja jest wyraźna, – w pr. międz. publ. sankcja jest niewyraźna, – pr. międz. publ. jest jedno, – praw wewn. jest wiele, – n. prawne pr. wewn. są wytworem państwa, – n. prawne pr. międz. publ. powstają przy zgodzie przynajmniej dwóch państw, – n. pr. wewn. Jest to wyraz woli tylko ustawodawcy danego państwa, – n. pr. międz. publ. jest to wynik kompromisu między wolą poszczególnych państw. Trybunał Sprawiedliwości w Hadze powstał aby rozsądzać spory między państwami. Decyzje jakie może podejmować TRYBUNAŁ HASKI: – zgodne z pr. międz., – zgodne z decyzjami sądowymi, – zgodne z teoriami najwyżej kwalifikowanych znawców prawa. ŹRÓDŁA prawa MIĘDZYNARODOWEGO: – umowy międz. (dwustronne, wielostronne), – zwyczaj międz., – niektóre uchwały niektórych org. międz. Wzajemne stosunki między pr. wewn., a pr. międz.: – n. pr. wewn. Są obojętne dla prawa międzynarodowego, – n. pr. wewn. Są n. takimi samymi jak n. pr. międz. i regulują jakąś kwestię w sposób identyczny, – n. pr. wewn. Regulują dane stosunki inaczej niż n. pr. międz. KONCEPCJE: 1. monistyczna – pr. wewn. i pr. międz. tworzy jeden system norm, są trzy warianty tej koncepcji: a) w ramach tego systemu pierwszeństwo powinno należeć do pr. wewn., b) (to samo co ) pr. międz. c) wariant relatywistyczny – na gruncie prawa nie może dokonać wyboru między wariantem (a) i (b); 2. dualistyczna – pr. wewn. i pr. międz. to dwa całkowicie odrębne systemy prawne nie mające ze sobą nic wspólnego; 3. pluralistyczna – pr. międz. i pr. wewn. są częściowo samodzielne, a częściowo pozostają od siebie zależne; 4. uznająca istnienie prawa pośredniego – pr. jest tworzone także przez organizację narodową i tworzy się coś na kształt prawa pośredniego. Źródła prawa – decyzje stanowiące, bądź ustanawiające ogólne n. postępowania. Stanowienie prawa – akt woli, przeżycie aktywne, jedno z możliwych rozwiązań się przyjmuje, a inne odrzuca. Współstanowienie prawa – gdy więcej niż jeden organ bierze udział w stanowieniu prawa. Umowa – zgodne co do treści stanowienie norm postępowania dokonane przez dwa lub więcej podmioty, przy czym zachowanie się jej partnerów może być wyznaczone w umowie w różny sposób. AKT UZNANIA składa się z dwóch elementów: – akt aprobaty normy, – akt przyjęcia normy. Pozycja rodzajów źródeł prawa w syst. zal. od: – rodzaju organu państwowego od którego dane źródło pochodzi, – jego miejsca w systemie organów państwa, – treści danego źródła prawa, – trybu w
jakim dane źródło prawa powstaje. Moc prawna – nie jest jednakowa (są n. o niższej i wyższej mocy prawnej). Moc obowiązująca – jest jednakowa (adresat każdej n. prawnej ma jednakowy obowiązek jej przestrzegania). SYSTEMATYZACJA prawa: – inkorporacja – zebranie w jedna całość obowiązujących w jakiejś dziedzinie n. prawnych oraz na ich uporządkowaniu wg. treści.,
– działalność kodyfikacyjna – powstaje kodeks, działalność prowadzi państwo. HIERARCHIA źródeł prawa: 1. konstytucja – najważniejsze prawo obowiązujące w RP, 2. ustawa – akt prawotwórczy uchwalany przez Sejm i Senat, ogłaszany przez Prezydenta RP, 3. ratyfikowana umowa międz., 4. rozporządzenia, 5. akty pr. miejscowego – wydawane są przez organy sam. terytorialnego i przez terenowe organy adm. rządowej. Realizacja prawa – gdy postępuje się zgodnie z przepisami nie zdając sobie z tego sprawy. Przestrzeganie prawa – świadome postępowanie według przepisów. STOSOWANIE prawa – mogą je stosować tylko państwo i jego organy: – gdy na podstawie obowiązującej normy prawnej ogólnej ktoś ustanawia normę indywidualną, odnoszącą się do przypadku określonego w tej normie ogólnej, – gdy adr. pierwotny normy prawnej nie przestrzega prawa, wtedy adresat wtórny wymierza sankcje adr. pierwotnemu, – decyzja organu państwowego w sposób autorytatywny określa stan prawny w stosunkach między zainteresowanymi podmiotami prawa. Stanowienie prawa – kiedy jakiś organ państwowy jest upoważniony przez określony akt prawny do wydania innych aktów prawnych niższych rangą w stosunku do poprzedzających. Norma obowiązuje jeśli została ustanowiona przez odpowiedni organ państwowy i nie została uchylona. Akt prawny zaczyna obowiązywać nie od chwili jego uchwalenia lecz od momentu jego publikacji. In flagranti – złapany na gorącym uczynku. Ekstradycja – usunięcie człowieka z państwa w którym popełnił przestępstwo do państwa, którego jest obywat.. Biegli co do faktów – mają lepszą niż sędzia wiedzę o przestępstwie. Biegli co do prawdy – pomagają sędziemu w rozwikłaniu problemu prawnego. Domniemanie prawne – zamiast ustalania stanu rzeczy A ustala się stan rzeczy B, który jest równoznaczny ustaleniu st. rzeczy A: – domniemanie dopuszczające dowód przeciwny (d. prawne), – d. nie dopuszczające dowodu przeciwnego (d. z prawa).Fikcja prawna – ustawodawca każe uznać coś za istniejące, każe przyjmować, że jakiś stan faktyczny miał rzeczywiście miejsce, choć wiadomo, że jest to niemożliwe do zaistnienia. Wykładnia prawa (interpretacja prawa) – proces myślowy zmierzający do właściwego zrozumienia przepisów prawnych, jakie normy w tych przepisach są zawarte, że dany przepis ma takie a takie znaczenie i taki a taki zakres. TEORIA WYKŁADNI prawa – opis, rozważanie samej wykładni i jej rezultatów: – postać opisowa t.w.p. – opisuje jak dokonuje się wykł pr., – postać normatywna t.w.p. – zespół dyrektyw wskazujących jak w sposób prawidłowy dokonywać wykł.: – teoria dynamiczna wykł pr. – dążyć należy do zgodności pr. z życiem, interpretacja przepisów może się zmieniać, – t. statyczna wykł pr. – jak raz dokona się wykładni to nie należy jej zmieniać. METODY STOSOWANIA wykł.: 1. w. językowa; j. potoczny – zbliżony do j. literackiego, j. prawny – j. tekstów prawotwórczych, j. prawniczy – j. nauki prawa opisujący zawarte w j. prawnym normy prawne; interp. dosłowna – zwrot czy nazwa ma taki sam zakres w j. prawnym jak i w potocznym , i. literalna – znaczenie odbiega w jakimś sensie, i. zwężająca – w j. prawnym zakres danego sformułowania jest węższy niż w j. potocznym, i. rozszerzająca – w j. prawnym zakres danego sform. jest szerszy niż w j. pot.. 2. W. systemowa – jest efektem tego, że każda n. prawna stanowi część jakiejś gałęzi prawa bądź syst. pr..3. w. celowościowa – każe się odwoływać do kontekstu społeczno politycznego danego kontekstu prawa. MATERIAŁY jakimi posługujemy się w proc. wykładni: – wykł. wewnętrzna – gdy posługujemy się tylko przepisami danego syst. prawa, – wykł zewnętrzna – gdy korzystamy z różnych danych i materialów spoza syst. pr., wychodzimy poza przepisy prawa w.z. porównawcza – do int. przepisu wykożystywane są przepisy prawne innych państw, w.z. historyczna – do int. przep. Używamy wcześniejszych aktów prawnych już nie aktualnych. Dyrektywy interpretacyjne drugiego stopnia – d. pozwalające wybrać właściwe znaczenie int. przepisu spośród kilku, jakie dotychczas ustaliliśmy (d.1,2,3). MOC WIĄŻĄCA: – wynik wykł. nie jest wiążący dla kogokolwiek, – wynik wiąże pewne odoby czy organy. Wykładnia doktrynalna – interpretator nie ma żadnej kompetencji prawnej do narzucenia komukowiek swojego sposobu rozumienia danego przepisu. PODZIAŁ wykładni prawnie wiążących: – w. legalna – wiążąca wszystkich adresatów lub pewną grupę osób i organów państwa: – w. autentyczna – w. leg. Może być dokonana przez ten sam organ, który ustanowił interpretowane przepisy, – w. delegowana – dokonywana przez inny organ (Sąd Najwyższy); – w. praktyczna – w. wiążąca organy państwowe w poszczególnej sprawie. W. doktrynalna – nie obowiązuje nikogo, gdyż interpretator nie ma kompetencji aby narzucić swój spos. myślenia. LUKI w prawie: – l. aksjologiczne (pozorne) – z braku dostatecznej znajomości prawa i techniki posługiwania się nim komuś wydaje się, że jakieś materie nie są prawnie uregulowane, – l. rzeczywiste (konstrukcyjne) – przepisy konstruujące pewną instytucję prawną nie normują niezbędnych elementów tej instytucji. ANALOGIE: – a. z ustawy (a. legis) – istnieją przepisy określające sytuacje podobną do tej w ramach ktorej występuje luka, – a. z prawa (a. iuris) – w ogole nie mamy żadnych przepisów. Stosunek prawny – s. społeczny uregulowany przez normy lub normę prawną. Stosunek tetyczny – s.społ. ur. Przez jakąś normę postępowania. Stosunek faktyczny – s. do którego nie odnosi się żadna n. postępowania. PODZIAL zdarzeń prawnych: 1. zd. niezależne od woli człowieka (śmierć, choroba), 2. Zd. zależne od woli człowieka: – zgodne z obow. n. prawa (czynności prawa akty stosowania i stanowienia prawa), – niezgodne z obow. n. prawa (przestępstwa). PODMIOTY stos. prawnego: – os. fizyczne – wszyscy ludzie od urodzenia do śmierci lub uznania za zmarłego, – os. prawne – zespół osób dysponujących określonym majątkiem. Te osoby muszą mieć: – zdolność prawną – os. może być podmiotem praw i obowiązków, – zdolność do czynności prawnych – os. fiz. Może poprzez swoje własne dzialanie nabywać, zmieniać, zbywać prawa i obowiązki. RODZAJE SYTUACJI (zdolność prawna): – nie mieć zdolności do czynności prawnych (do 13), – mieć ograniczoną (13-18), – mieć pełną (po 18), ograniczenia w przypadku zaburzeń psychocznych. Roszczenie – żądanie z jakim może wystąpićuprawniony wobec zobowiązanego, aby zachowal się zgodnie z treścią obowiązku. Kompetencja – gdy adr. n. może w spos. ważny prawnie wykonać daną czynność umowną; – k. normodawcza – przedmiotem jest ustalenie odpowiednich n. prawnych, – k. kompetencji – przed. Komp. Jest zakreślanie kompetencji innych osób. System prawa – wszystkie n. obowiązujące w danym kraju, s.p. wyraża cechy państw. PODZIAŁ PRAWA: – publiczne – należą n. mające na uwadze interesy państwa, – prywatne – n. mające na uwadze interes jednostki, – materialne – n. regulujące pierwotne uprawnienia i obowiązki ludzi i osob prawnych, – formalne – n. slużące urzeczywistnianiu tych pierwszych norm. Na gałąź prawa składa się całokształt norm prawnych regulujących pewną kategorię stos. społ.. Instytucja prawna – ogół n. pr. regulujących typowy dla danej galęzi prawa stos. społ..
