Pojęcie samorządu i samorządu terytorialnego
Samorząd- ustalony prawem zakres kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej interesów wobec organów państwa i wykonywania zadań określonych przez ustawy, umowy lub porozumienia; w Polsce członkiem samorządu staje się z mocy ustawy, istnieje też obowiązek należenia do samorządu jako warunku wykonywania określonych działań lub zawodów; samorząd ma osobowość prawną; nadzór nad nim sprawują organy administracji rządowej; formami samorządu w zależności od kryterium wyodrębnienia są: samorząd terytorialny, samorząd gospodarczy, samorząd zawodowy;
Samorząd terytorialny- rodzaj samorządu obejmującego wszystkie osoby zamieszkałe na terenie określonej jednostki podstawowego podziału terytorialnego. Samorząd terytorialny wykonuje wielostronne zadania, określone przez ustawy, związane z podnoszeniem stanu gosp., kult. i zdrowotnego danego terenu. W większości państw zachodnich samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu administracji terenowej. Samorząd terytorialny działa pod nadzorem właściwych organów państw. we własnym imieniu (ma osobowość prawną) i na własną odpowiedzialność, posiada własny majątek i dochody. Za podstawę podziału zadań między administrację państw., w tym rządową, oraz samorząd terytorialny, jak również pomiędzy różnymi szczeblami samorządu terytorialnego coraz częściej uważa się zasadę pomocniczości (subsydiarności), samorząd terytorialny jest w państwach demokr. podstawową formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracji publ. w terenie; może występować obok organów administracji rządowej (dualizm administracji terenowej, dość typowy dla państw eur.) lub samodzielnie, bez administracji rządowej, której zadania wówczas wykonuje (zadania zlecone), co jest zasadą w gminie.
Od 1 I 1999 samorząd terytorialny w Polsce działa na wszystkich 3 szczeblach zasadniczego podziału terytorialnego, także w reaktywowanym powiecie (samorząd lokalny ponadgminny) oraz w nowym województwie (samorząd regionalny), szczególny ustrój ma samorząd Warszawy; wybory do organów stanowiących samorząd terytorialny (rady gminne, miejskie i powiatowe, sejmiki województw) są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym; organy wykonawcze (zarządy) są wybierane przez rady (sejmiki); nadzór sprawują wojewodowie i prezes Rady Ministrów, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe; jednostki samorządu terytorialnego lokalnego mają prawo do zrzeszania się w związkach (związki międzygminne — komunalne, związki powiatów) i stowarzyszeniach (gmin, powiatów oraz powiatów i gmin).
