Mieszko I :
– Mieszko I stał na czele państwa dobrze
zorganizowanego, z silna drużyną i licznymi grodami
– organizacja scentralizowanego państwa
– 966 r. – chrzest polski, który zapoczątkował
nawiązanie stosunków z papiestwem i budowę własnej
organizacji kościelnej
– dalszy rozwój terytorialny
– przed śmiercią podzielił kraj między Bolesława I
Chrobrego, syna Dobrawy, i małoletnich synów z
drugiego małżeństwa z Niemką Odą
– Państwo Mieszka jak i jego następców miało
charakterpatrymonialny tzn. że :
. władca uważany był za właściciela zarządzanej ziemi i z tego tytułu należały mu się daniny oraz posługi i moc sądzenia i karania. Zobowiązany on był do obrony swego terytorium ale po śmierci państwo dzielone było zgodnie z regułą: tyle podziałów ile dziedziców.
. Ziemie władcy uważane były za własność rodu i poza ród ta ziemia nie mogła wyjść.
. Podstawą terytorialną państwa Mieszkowego były początkowo Wielkopolska i Mazowsze.
. Jeśli chodzi o społeczeństwo to główną grupą ludności byli wolni kmiecie. Wpływową grupą byli możnowładcy , czyli posiadacze wielkich stad bydła , a także ci , którzy uczestniczyli w daninach i posługach jakie wpływały do grodów na rzecz księcia.
. Dwór Mieszka i jego następców miał charakter objazdowy , zaś funkcje dworskie i osobiste posługi przy księciu były łączone z funkcjami państwowymi.
. Najważniejszym urzędnikiem po księciu był wojewoda, natomiast władzę księcia w terenie reprezentowali panowie grodowi zwani kasztelanami.
. Można jeszcze zwrócić uwagę , że na podgrodziach osiedlali się kupcy i rzemieślnicy , którzy korzystali z ochrony prawnej księcia , ale mogli pracować na zapotrzebowanie załogi grodu.
– W roku 990 w skład patrymonium Mieszkowego wchodziły takie dzielnice jak: Pomorze , Wielkopolska , Małopolska , Mazowsze , Śląsk , a więc w kształcie terytorialnym był to zakres obecnego terytorium Polski.
– W 991 r. Mieszko wystawił dokument o nazwie ” Dagome Iudex” , gdzie oddawał swoje ziemie pod opiekę papieża , a jednocześnie papieżowi polecał swoją żonę Odę i dwóch synów: Mieszka i Lamberta. W dokumencie nie wymieniono Małopolski ani Bolesława.
– Mieszko I zmarł w 992 r. Zostawiając kraj uformowany i zabezpieczony, mający swoje miejsce w europejskiej rodzinie narodów
Dużą rolę w obronie ziem polskich odegrała umiejętna polityka Mieszka, który chcąc zahamować nawałnicę niemiecką i umocnił jedność i gospodarczo polityczną siłę państwa znalazł sojusznika we władcy Czech Bolesławie. Poślubił jego córkę i przyjął od Czechów chrzest w obrządku łacińskim za zgodą i przy poparciu cesarza.
Bolesław I Chrobry:
– zreorganizował kościół polski uzyskawszy zgodę papieża na utworzenie w 999 roku arcybiskupstwa w Gnieźnie, Polska otrzymała niezależną metropolię kościelną (z arcybiskupstwem w Gnieźnie) i powołano trzy biskupstwa : w Krakowie,Wrocławiu, Kołobrzegu.
– lata 992-1002 to okres pokojowy panowania władcy, umacniał wówczas państwowewnętrznie
– wprowadził :
. świadczenia (daniny nakładane na zboże),
. opłaty celne i myta
( opłaty za przejazd przez most, groblę, opłata pobierana od kupców za przewóz towarów i handlowanie nimi)
– ograniczał prawo wspólnot opolnych do
polowania w lasach
– opola i osady pełniły funkcje sądowe
– rezydował w grodach bud. w X w., budował grody
– namiestnikiem księcia był kasztelan (zajmował
się sprawami administracyjnymi)
– wznoszono pierwsze budowle kamienne
– wojsko rezydowało w Poznaniu, Gnieźnie i
Wrocławiu
– Chrobry wykupił ciało męczennika – Wojciecha ,
szeroko rozeszła się sprawa o jego świętości,
władca aktywnie poparł starania o
kanonizację, czyli o akt kościelny,
mocą którego zmarły zostaje uznany za świętego.
– Podczas wojen odpadło Pomorze zachodnie,
utracono prawdopodobnie Morawy i Słowację.
Narastały również napięcia społeczne ,
albowiem koszta wojen ponosili kmiecie, którzy
byli zmuszani do danin i posług, również i
drużyna nie odnosiła
poważniejszych korzyści.
– Znaczenie koronacji :
– korona jest niepodzielna ( wpływało to na konsolidację państwa , co było sprzeczne
z zasadą patrymonium )
– koronowany władca jest pomazańcem bożym ( oznacza to niezależność władcy )
nie może być wasalem jest suwerenem
Koronacja wyznaczając jednego władcę powodowała wydziedziczenie pozostałych. Osłabiała także pozycję możnych, ponieważ popierając jednych bądź drugich pretendentów do korony zyskiwali większe znaczenie. Koronacja była sprzeczna z interesami sąsiadów. Państwo patrymonialne było znacznie słabsze niż państwo władcy koronowanego.
– Polska za rządów Bolesława Chrobrego , pomimo
że była krajem młodym, osiągnęła status mocarstwa
Mieszko II Lambert:
– podzielił państwo między brata Ottona i krewnego Dytryka
– w początkowym okresie Mieszko II poprzez koronację usiłował kontynuować politykę ojca.
– W wyniku buntu władzę w państwie objął starszy brat Mieszka II – Bezprym, który odesłał insygnia koronacyjne do Niemiec
– Mieszko II schronił się na terenie Czech. Odzyskał jednak władzę po zabójstwie znienawidzonego za okrucieństwo Bezpryma
– Po powrocie do kraju Mieszko II przyjął tytuł księcia i uznał się za lennika cesarstwa.
– Za jego panowania zmieniła się sytuacja Polski, tym bardziej, że był to władca całkowicie pozbawiony utorytetu (sprawy osobiste przedkładał nad sprawy państwowe ).
– Państwo rozpadło się na poszczególne terytoria. W Wielkopolsce miało miejsce powstanie ludności przeciwko strukturom władzy państwowej i organizacji kościelnej. Powstanie przeprowadzono pod hasłem powrotu do pogaństwa. Na Mazowszu z kolei władzę przejął dostojnik dworu niemieckiego Masław.
– Za jego panowania państwo polskie przeżywało kryzys, który był skutkiem:
. szybkiego wzrostu terytorialnego przy powolnym rozwoju instytucji rządzenia i małej kadrze urzędniczej
. panująca gospodarka naturalna uniemożliwiała handel między regionami i nie prowadziła do powstania więzi między nimi
. rycerze, możnowładcy dążyli do uniezależnienia się od silnej władzy centralnej
. konfliktu między przedstawicielami dynastii, ucieczka Mieszka II z kraju oraz przejściowe rządy Bezpryma – utrata samodzielności politycznej w wyniku odesłania przez Bezpryma insygniów władzy cesarzowi – uznaje się za lennika cesarstwa
Kazimierz I Odnowiciel:
– rozpad aparatu państwowego, wyodrębnienie się Mazowsza i Pomorza
– jednoczenie ziem: z pomocą drużyny cesarskiej odzyskuje Małopolskę oraz zrujnowaną Wielkopolskę, sojusz zawarty z Jarosławem Madrym (Ruś Kijowska) pomaga w odzyskaniu Mazowsza w walkach z Miecławem, ze Śląska płacił trybut Czechom
– odbudowa struktur instytucji państwowych (budowa nowych grodów) i kościelnych (powstają nowe klasztory m.in. w Tyńcu i Lublinie)
– odnowił siłę zbrojną państwa, nadając rycerzom dobra ziemskie w zamian za obowiązek służby wojskowej
– zakładał klasztory, budował kościoły, przywrócił arcybiskupstwo z siedzibą w Krakowie
– Kazimierz wyciągnął wnioski z kryzysu jaki dotknął struktury władzy państwowej. Zdał sobie sprawę, że dotychczasowy sposób utrzymania drużyny będzie budził opór i bezustannie będzie przyczyną buntu. Tak więc zezwolił, aby jego wojowie otrzymywali ziemię , a w zamian za użytkowanie tej ziemi mieli obowiązek stawać zbrojnie i konno na wezwanie księcia. (początek posiadania ziemi na prawie rycerskim ).
– Za panowania Kazimierza Odnowiciela stolica Polski została przeniesiona z Gniezna do Krakowa ( wskutek zniszczeń Wielkopolski).
– Podczas jego rządów załamała się władza Piastów – Kazimierz został wygnany,
Odzyskuje jednak władzę nad Polską
Bolesław II Śmiały:
– kontynuuje politykę ojców – restaurację państwa
– jego polityka zdołała dźwignąć Polskę z upadku, dokończył proces odbudowy Polski po kryzysie monarchii wczesnopiastowskiej
– odbudował metropolię w Gnieźnie
– zmierzał do integracji państwa i umocnienia władzy królewskiej
– odnowiciel i fundator kościoła polskiego ( powst. klasztory benedyktańskie)
– jego panowanie było pełne sukcesów, najważniejszym było odzyskanie korony królewskiej , tym samym umocnienie pozycji władzy wśród rosnącej w siłę grupy możnych
– zaczęto bić srebrną monetę
– nastąpił wzrost znaczenia międzynarodowego Polski poprzez zajęcie pozycji w sporze o inwestyturę
– konflikt Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem, bunt możnych i ucieczka króla z Polski
Władysław I Herman:
– faktycznie w jego imieniu rządził wojewoda Sieciech, co powodowało powstanie opozycji możnowładczej, która wysunęła przeciwko księciu jego synów – Zbigniewa, potem Bolesława Krzywoustego
– podzielił kraj między synów, sobie zostawiając Mazowsze oraz ważniejsze grody w ich dzielnicach, przyczynił się tym sposobem do pogłębienie odrębności dzielnic, wzrostu znaczenia stolicy dzielnicowej co utrudniało ponowne zjednoczenie kraju
– pozostawił dużą swobodę możnym
– zrezygnował z korony królewskiej ponownie uzależniając kraj od cesarstwa
– stworzyły się grupy rywalizujące o wpływy i godność
( chęć odsunięcia wojewody Sieciecha od elity królewskiej – stworzenie dzielnic książętą)
– dążył do wzmocnienia władzy monarszej i centralizacji państwa, które oparte na tradycyjnym modelu traciły sens
– brak zewnętrznych wrogów i możliwości rozszerzenia granic państwa uniemożliwiały jednoczenie możnych wokół monarchy
– Władysław Herman nie potrafił znaleźć nowych sposobów integracji państwa i zmuszony był zgodzić się na banicję Sieciecha i podział państwa między synów
– Książe dokończył dzieła poprzedników i podniósł prestiż Kościoła katolickiego oddając mu uroczyście odbudowaną katedrę w Gnieźnie. Rozbudowa organizacji kościelnej, nowe obiekty kościelne umożliwiały pogłębienie chrystianizacji i objęcie kulturą chrześcijańską szerszych kręgów ludności
– podczas jego panowania Polska straciła na znaczeniu
Bolesław III Krzywousty:
– w rywalizacji o władzę zwierzchnią pokonał brata Zbigniewa
– Ostatnim aktem państwowym wydanym w 1138 r. Przez Bolesława był testament polityczny – popularnie określany mianem podziału Polski na dzielnice bądź zasadą senioratu. Postanowienia testamentu Krzywoustego:
. usiłując zapobiec przyszły wojnom domowym, podzielił kraj między synów na pięć dzielnic, ustanawiając najstarszego (seniora) Władysława, pryncypasem. Władysław otrzymał Śląsk jako dzielnicę dziedziczną, Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze, Mieszko – Wielkopolskę, wdowa Salomea z małoletnimi synami (Henrykiem i Kazimierzem) – ziemię sieradzko-łęczycką. Podział ten zapoczątkował rozbicie dzielnicowe Polski
. Piąta dzielnica, na obszarze której znajdowała się stolica państwa , była tzw. dzielnicą senioralną. We władanie brał ją najstarszy senior, który sprawował także kontrolę nad obronnością i polityką zagraniczna kraju. W jego gestii leżało zarządzanie Pomorzem Zachodnim.
– Niemal całe rządy Bolesława wypełniła walka o przywrócenie panowania nad
Pomorzem:
. ok. 1115r. Udało mu się podporządkować część wschodnią
. silniejszy opór stawiało Pomorze Zachodnie, które ostatecznie stało się polskim lennem w 1122 r. , pod panowaniem lokalnej dynastii
. Bolesławowi przyszło się jeszcze zmierzyć z buntem możnych pod przywództwem Skarbimira Awdańca
Władysław I Łokietek:
– Walcząc o zjednoczenie ziem polskich Władysław Łokietek opierał się głównie na
drobnej i średniej szlachcie, zwłaszcza małopolskiej, a także na duchowieństwie.
– Doprowadził do zjednoczenia ziem polskich, stwarzając podstawę do ich dalszej
konsolidacji.
– Moment koronacji Władysława Łokietka uważa się za koniec rozbicia dzielnicowego
państwa polskiego, mimo pozostawania poza jego terytorium Śląska, Pomorza
Gdańskiego, Pomorza Zachodniego i Mazowsza.
– Władysław I Łokietek wspólnie z młodszymi braćmi sprawował rządy nad Kujawami brzeskimi, ziemią łęczycką i dobrzyńską. Po śmierci przyrodniego brata Leszka Czarnego 1288 zaangażował się w walkę o Małopolskę, rywalizując najpierw z księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem, a po jego śmierci z księciem wielkopolskim Przemysłem II. Rządy w Małopolsce zdołał jednak objąć obcy kandydat do tronu krakowskiego – król czeski Wacław II, wspierany przez biskupa Jana Muskatę. Po śmierci Przemysła II możnowładcy wielkopolscy i pomorscy wybrali Władysława Łokietka na swojego księcia; był najpotężniejszym księciem dzielnicowym, rządził bowiem Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim, częścią Kujaw oraz ziemią sieradzką i łęczycką. Jednak o Wielkopolskę ubiegał się również książę głogowski Henryk III (Przemysł II w testamencie ustanowił go swoim następcą). Doszło do porozumienia Łokietka z Henrykiem III, który zajął południowo-zachodnią Wielkopolskę. Niefortunne rządy Władysława w Wielkopolsce wywołały niezadowolenie możnych i kleru; panowie wielkopolscy i pomorscy opowiedzieli się przeciw Łokietkowi i poparli Wacława II, który stał się panem wszystkich ziem rządzonych przez Władysława Łokietka i w 1300 koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Władysław Łokietek musiał udać się na wygnanie m.in. na Węgry.Rosło jednak niezadowolenie z rządów czeskich. Wspomagany przez odziały węgierskie Władysław Łokietek wyruszył na przełomie 1304 i 1305 do Małopolski; poparły go wpływowe rody możnowładcze i rycerstwo sandomierskie, dzięki czemu zdobył on część ziemi sandomierskiej. Po śmierci Wacława III (1306) wzrosły sympatie dla Władysława Łokietka części możnych i mieszczaństwa. Władysław opanował wówczas Kraków. Przez następne dziewięć lat zmagał się o zdobycie władzy nad całym krajem z Henrykiem III głogowskim i częścią możnowładztwa, zwłaszcza wielkopolskiego (bunt Poznania – wójt Przemko; opozycja w tej dzielnicy została stłumiona dopiero 1314). W Krakowie wybuchł bunt patrycjatu niemieckiego, któremu przewodził wójt Albert. Ostatnie lata rządów Władysława Łokietka były również ciężkie. W 1327 Jan Luksemburski podporządkował sobie większość państw księstw górnośląskich.
Kazimierz III Wielki:
– Dążył do umocnienia i przywrócenia całości Królestwa Polskiego, opierając się na
sojuszu z Węgrami i papiestwem
– W polityce wewnętrznej dążył do centralizacji rządów, popierał kolonizację wewnętrzną, rozwój miast, rzemiosła, handlu i górnictwa, przeprowadził kodyfikację prawa zwyczajowego, uporządkował podatki, dokonał reformy monetarnej. Podniósł stan obronności kraju, budując ok. 50 zamków. W 1364 r. założył w Krakowie pierwszy w Polsce uniwersytet.
– Działania Kazimierza służące integracji ziem polskich:
– Sytuacja po Łokietku: zjednoczone ziemie nie były jednak zintegrowane
politycznie. Tego trudnego zadania podjął się Kazimierz Wielki.
. w sferze gospodarczej Kazimierz wprowadzał jednolite obciążenie skarbowe i wojskowe dla całej ludności kraju;
. popierał unifikację na rzecz Kościoła;
. wprowadził zasadę jednej monety w jednym Królestwie
. miastom nadawał przywileje pozwalające rozszerzać ich działalność poza terytorium dawnych dzielnic;
. pozostawił urząd starosty, co pozwalało na ograniczanie kompetencji dawnych urzędów dzielnicowych, które przekształciły się w urzędy ziemskie; stare urzędy (kasztelanowie, wojewodowie) – tylko ziemskie i nominalne; urzędnicy ogólnokrajowi (kanclerz, marszałek, podskarbi etc.) – zwykle panowie małopolscy;- założenie rady królewskiej. Była dobierana przez monarchę;
. utworzył pieniężny skarbiec państwowy i zapewnił mu dochody (z eksploatacji złóż soli, ceł, podatków gruntowych, ziemskich majątków monarszych);
. zmierzał ku unifikacji prawa i skodyfikował prawo dzielnicowe. W 1357r. ujęto w normę pisaną prawo wielkopolskie, a potem małopolskie. Zacząły się też pojawiać prawa o charakterze ogólnopolskim. Unifikacja ta sprzyjała zjednoczeniu państwa. Im większy jest porządek, tym silniejsza władza centralna. Uprawomocniia się podziały naturalne;
. aby zapobiec odwoływania się do Magdeburga w trudnych sytuacjach prawnych Kazimierz w 1356r. powołał Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim;
. w około połowie XIVw. przyjęcie teorii „Korony Królestwa Polskiego”. Terytorialnie obejmowano tym pojęciem ziemie wchodzące w skład panstwa jak i które dawniej do niego należały;
. 1364r. założenie Uniwerstytetu w Krakowie, gdzie wykładano głównie prawo. W tamtym czasie było duże zapotrzebowanie na prawników.
– Działania służące wzmocnieniu i rozbudowie sił zbrojnych:
. budowa zamków (53 warownie);fortyfikacje miejskie;
. wszyscy rycerze (także immunizowani) mieli obowiązek wojskowy; to samo sołtysi i wójtowie;
. duchowni i kobiety – posiadaczki wysyłali zastępców lub wykupywali się;
. na każdej ziemii była chorągiew (pospolite ruszenie);
. miast bronili mieszczanie
– Działania służące rozwojowi gospodarczemu kraju:
. sterowanie osadnictwem (zasiedlanie terenów dotąd bezludnych)
. wspomaganie miast (prawo składu, przymus dróżny); umiejętne stymulowanie ich wzrostu (np. w Wielkopolsce poparcie Kalisza przeciwko niechętnemu K.Wlk. Poznaniowi, osłabienie potęgi Krakowa – powstaje m.in. Kazimierz);
. sterowanie handlem – wspomaganie kupców polskich (oni mieli krótsze drogi przez Polskę, obcokrajowcy dłuższe);
. magazynowanie np. zboża dla ustrzeżenia się przed głodem i kontroli rynku;
. utwożył pieniężny skarbiec państwowy i zapewnił mu dochody (z eksploatacji słóż soli, ceł, podatków gruntowych, ziemskich majątków monarszych);
Siemowit III Mazowiecki:
– Zaostrzył poddaństwo chłopów,
– w 1377 nadał w Sochaczewie pierwszy statut prawny dla Mazowsza.
– Jeszcze za życia podzielił Mazowsze między synów – Janusza I i Ziemowita IV.
