Urodzony w 1732 r., syn wojewody mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego i księżniczki Konstancji z Czartoryskich. Stolnik litewski. Królem został dzięki poparciu carycy Katarzyny II i stronnictwa Czartoryskich. Był człowiekiem światłym, wykształconym, mecenasem sztuki. Pierwsze lata jego panowania upłynęły pod znakiem reform. W roku 1765 założył Szkołę Rycerską w Warszawie. Po nieudanym zrywie konfederatów barskich w obronie suwerenności Polski (1768-1772), nastąpił w roku 1772 pierwszy akt tragedii Rzeczypospolitej – I rozbiór Polski. Próbował jeszcze ratować państwo, będące terenem walk stronnictw magnackich opłacanych przez mocarstwa ościenne. Był współtwórcą Komisji Edukacji Narodowej (1773 r.), reform Sejmu Wielkiego (1788-1792) i Konstytucji 3 Maja (1791 r.). Niestety, reformy wywołały ostrą reakcję Rosji. Wybuchła wojna polsko-rosyjska w 1792 r., po której w roku 1793 nastąpił II rozbiór Polski. W roku 1794 wybuchło powstanie przeciwko Rosji pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Król był już biernym obserwatorem. Po upadku powstania, w roku 1795 nastąpił III rozbiór Polski. Rzeczpospolita została wymazana z mapy Europy. Stanisław August abdykował i opuścił Warszawę. Zmarł w 1798 r. w Petersburgu. Stanisław August Poniatowski jest postacią kontrowersyjną w historiografii. Jego patriotyzm i zasługi na polu kultury nie budzą jednak żadnych wątpliwości. Natomiast warunki w jakich wypadło mu żyć i panować były zbyt trudne, aby mógł uratować upadającą Rzeczypospolitą.
DEMOKRACJA SZLACHECKA.
POCZATEK:
Pod koniec XV w. w Europie zaszły poważne zmiany ustrojowe. Ujawnił się kryzys monarchii stanowej, coraz częściej pojawiały się głosy mówiące o potrzebie głębokich zmian ustrojowych. Zachodnia Europa podążała w kierunku państwa scentralizowanego, o silnej władzy. W przeciwieństwie do tego ruchu, Polska nie dążyła do absolutyzmu. Od końca XV w. lub jak twierdzą inni badacze historii od początku XVI w. ukształtował się w Polsce ustrój, zgodnie z którym mieszkańcy Rzeczpospolitej mogli uczestniczyć w sprawach politycznych państwa i który gwarantował wolność wyznaniową, ograniczał i określał zakres władzy królewskiej, tworzył podstawy i ramy dobrowolnej, trwającej 400 lat, unii dwóch niezależnych państw – Polski i Litwy. Tę formę państwa, utrzymującą się do 1795 roku określa się jako demokrację szlachecką.
KONSPEKT ROZWINIĘCIA:
1 ETAP – 1454 – 1505
1) 1454 – przywilej cerkwicko-nieszawski (K. Jagiellończyk). Król nie może nakładać nowych praw, podatków i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików.
Wzrasta tym samym władza szlachty, malej znaczenie króla.
2) 1493 – pierwszy Sejm (J. Olbracht) w Piotrkowie Trybunalskim.
„Trzy stany sejmujące: król, senat, izba poselska.
§ Zwoływany najpierw nieregularnie, po 1573 r. (artykuły henrykowskie) co 2 lata na 6 tygodni.
§ Rodzaje sejmów: walne (zwyczajne), nadzwyczajne, konwokacyjne, elekcyjne, koronacyjne.
§ Uprawnienia sejmu: nakładanie podatków, zwoływanie pospolitego ruszenia(od 1496 r.), udzielanie prawa łaski i amnestii, zawieranie traktatów pokojowych i sojuszniczych, wypowiadanie wojny (od 16161 r.), kontrola króla (dzięki senatorom- rezydentom – po 1573r.), decydował o rekrutacji wojsk zaciężnych (od 1620), prawo nobilitacji i udzielania indygenatu (od 1641 r.)
§ SENAT: wykształcił się z Rady Królewskiej, skład: arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelani, kanclerze, podkanclerze, podskarbi, marszałkowie. Po unii lubelskiej – 140 senatorów. Największe kompetencje miał po 1501 r. – przywilej mielnicki, zniesione przywileju i zrównanie uprawnień w 1505 – „nihil novi”
§ KRÓL: elekcyjny, prowadził politykę zagraniczną i wewnętrzną, dowodził nad armią, mianował wyższych urzędników państwowych (biskupów także), miał ustawodawczą moc i miał prawo zwoływania sejmu.
§ IZBA POSELSKA: reprezentacja sejmików ziemskich, 170 posłów ( po unii lubelskiej)
„Rządy sejmikowe”:
§ Z wykształceniem dwuizbowego sejmu sejmiki tracą znaczenie. Ich rola wzrasta od II poł. XVII.
§ SEJMIKI ZIEMSKIE: były kontynuacją dawnych wiecy dzielnicowych. Ich zadaniem był wybór i kontrola posłów, którzy zasiadali w Izbie Poselskiej.
§ Rodzaje sejmików: przedsejmowe, relacyjne, elekcyjne, kapturowe, deputackie, gospodarcze.
§ W okresie bezkrólewia niezwykle ważne – są jedyną nie zawieszoną władzą
3) 1505 – sejm w Radomiu (A. Jagielklończyk), ustanowienie konstytucji „nihil novi: – nic nowego nie może być ustanowione bez zgody Sejmu i Senatu
4) PODSUMOWANIE 1 ETAPU:
§ Powstanie Sejmu i ustanowienie jego kompetencji
§ Szlachta otrzymuje prawo do rządzenia.
2 ETAP 1505 – 1569
1) Wzrost znaczenia magnaterii
2) 1506 r. tzw. Statut Łaskiego (zbiór obowiązujących praw i przywilejów)
3) Działalność Bony, żony Zygmunta Starego: rozdawnictwo dóbr, próba wprowadzenia absolutyzmu
4) 1530 – koronacja Zygmunta Augusta za życia króla
5) Wzmożenie się działalności średniej szlachty
6) 1537 – pierwszy rokosz – „wojna Kokosza” – król zobowiązuje się do przestrzegania praw i przywilejów
7) 1559 – król nie zwołuje sejmu – do początku konfliktu Inflanckiego
8) 1562 – król przystępuje do obozu średniej szlachty
9) Ruchu egzekucyjnego:
§ Ruch egzekucyjny praw i dóbr – obóz średniej szlachty domagający się wykonywania i przestrzegania istniejącego prawa i zwrotu zabranych dóbr królewskich , stworzenia skarbu publicznego, ujednolicenia państwa.
§ Początkowo to reakcja na przywilej mielnicki
§ Główni działacze ruchu: Hieronim Ossoliński, Mikołaj Sienicki, Rafał Leszczyński
§ Osiągnięcia ruchu: przystąpienie do obozu reform Zygmunta Augusta (1562), lustracja dóbr koronnych, egzekujca dóbr, powołania „wojska kwarcianego”, reforma podatkowa, ujednolicenie miar i wag, unia lubelska
10) Etap ten kończy Unia Lubelska – 1569
11) PODSUMOWANIE 2 ETAPU: Sformułowanie programy średniej szlachty – ruch egzekucyjny i reformy sejmów egzekucyjnych.
3 ETAP 1573
1) Pierwsze bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta
2) Postanowienia Artykułów Henrykowskich:
§ Jest to umowa między „stanami politycznymi” a wybranym przez nie monarchą
§ Gwarantuje utrzymanie dotychczasowego ustroju: duża rola sejmu, uszczuplenie władzy króla, potwierdzenie istniejących praw, monarcha nie jest dziedzicem państwa, o wojnie i pospolitym ruszeniu król decyduje w porozumieniu z sejmem, nie może wyprowadzać pospolitego ruszenia poza granice kraju, król ma zwoływać sejm co 2 lata, wszystkie ważniejsze decyzje ma konsultować z senatorami
§ W razie złamania postanowień artykułów szlachta może odwołać króla
§ Artykuły henrykowskie to precedens w skali Europy
3) Konfederacja warszawska: wolność wyznaniowa dla szlachty
4) PODSUMOWANIE 3 ETAPU: Ustalenie zasadniczych praw Polski przedkładanym do zaprzysiężenia królom. Podsumowanie ustroju Polski i ograniczenie polityki przyszłych królów.
4 ETAP 1578 – 1581
1) 1578 – powołanie Trybunału Koronnego z Sądu Królewskiego, sąd apelacyjny najwyższej instancji (dla Wielkopolski w Piotrkowie Trybunalskim, dla Małopolski w Lublinie)
2) 1581 – powołanie Trybunału Litewskiego (w Grodnie i Mińsku)
3) Inne sądy szlacheckie: ziemski, grocki, podkomorzy
4) PODSUMOWANIE EPTAPU 4: Utworzenie najwyższych organów sądowniczych – Trybunału Koronnego i Litewskiego
5 ETAP WIEK XVII
1) Znaczenie magnaterii jest już ogromne: ekonomiczne (wielkie latyfundia, państewka magnackie), polityczne (uzależniają od siebie sejmiki i posłów)
2) Próby reform królewskich prowadzących do stworzenia monarchii absolutnej:
§ Zygmunt III August – chciał władzy centralnej, tronu dziedzicznego, ograniczenia przywilejów, głos doradczego dla izby poselskiej).
Odzew szlachty; rokosz Zebrzydowicki (sandomierski) 1606 – 1609 w celu odebrania przywileju monarchy w rozdawiennictwie urzędów i w celu ukrucenia prób zmiany ustroju
§ Władysław IV – chciał wzmocnić władzę, co spotkało się z mocnym sprzeciwem magnaterii
§ Jan Kazimierz – chciał wzmocnienia władzy królewskiej, i przeprowadzania koronacji za życia króla
Odzew szlachty: rokosz Lubomirskiego 1655 -1666
§ Michał Korybut Wiśniowiecki – wzmocnienie władzy oligarchii magnackiej
3) 1652 – Władysław Siciński przez użycie liberum veto zrywa sejm – precedens
4) PODSUMOWANIE 5 ETAPU: nieudane próby wprowadzenia rządów absolutnych w Polsce, króla ogranicza tron elekcyjny i artykuły henrykowskie. Zostaje zachwiana równowaga w stanie szlacheckim, zubożenie średniej szlachty, wzrost roli gospodarczej i politycznej magnaterii, decentralizacja władzy, rządy sejmikowe a nie centralne. Blokowanie przez magnaterię reform. Ustrój demokracji szlacheckiej przeżywa kryzys.
6 ETAP: PANOWANIE SASÓW
1) Panowanie Augusta II:
§ Chce wprowadzić absolutyzm na wzór Zachodnioeuropejski, wzmocnić pozycję Wettinów w Polsce, która ma być zapleczem dla działań dynastii, chcą dziedzicznego tronu.
§ 1715 – konfederacja tarnogrodzka -odzew szlachty na próby wzmocnienia władzy
§ Konflikt zakończony w 1717 „sejmem niemym” – urzędy dla Polaków, reforma podatkowa, wojskowa, król ma przebywać w kraju, ukrócono samowolę Hetmanów
§ Rozpoczyna się interwencja obcych mocarstw w Polsce: Poczdam, traktat Loewenwolda
2) Panowanie Augusta III
§ Upadek Polski, kryzys polityczny i gospodarczy.
§ Ścieranie się mocarstw zachodnich co do panowania w Polsce
3) Próby reform: projekty reform ustrojowych familii Czartoryskich, Stanisława Leszczyńskiego (Głos wolny wolność ubezpieczający), Stanisława Konarskiego, bp. Andrzeja Załuskiego.
4) PODSUMOWANIE EATPU 6: zrywanie sejmów, przekupstwa obcych dworów, nietolerancja, kryzys gospodarczy, upadek suwerenności Polski, uległość wobec sąsiadów, spadek znaczenia i roli szlachty i ich interesów, nie ma już polskiej racji stanu, liczą się tylko interesy państw ościennych.
7 ETAP 1764 – 1795
1) Reformy sejmu konwokacyjnego:
§ Zakaz przysięgi na instrukcje sejmikowe, głosowanie większością głosów w sprawach skarbowych i wojskowych, ograniczenie kompetencji hetmanów i podskarbich na rzecz komisji skarbowych i wojskowych
2) Stanisław August Poniatowski królem, reformy sejmu koronacyjnego:
§ Utworzenie „konfederacji króla z ministrami” – namiastki rządu
§ Komisje dobrego porządku (skarbu, gospodarki, monetarnej)
3) 1767 – konfederacja w Słucku i Toruniu:
§ prawa kardynalne: wolna elekcja, liberum veto, prawo do rokoszu, wyłączne prawo szlachty do urzędów i ziemi, oraz władzy nad chłopem
§ konfederacja barska: 1768 – „w obronie wiary i wolności” przeciwko Rosji i królowi
4) Pierwszy rozbiór Polski (1772) i reformy sejmu rozbiorowego:
§ Władza ustawodawcza dla sejmu, potwierdzono prawa kardynalne, król przewodniczył Radzie Nieustającej (5 departamentów liczących 36 konsyliarzy wybranych z sejmu)
§ Reformy gospodarcze, armii, oświatowe
5) Sejm Wielki 1788 – 1792
§ Sejm pod laską konfederacji, pod przewodnictwem marszałków Małachowskiego i Nestora Sapiehy
§ Reformy sejmu: stała armia, podatek z dóbr szlacheckich i duchownych, zniesiona Radę Nieustającą, pozbawiono szlachtę gołotę prawa głosu, utworzono komisje porządkowe cywilno – wojskowe
6) Konstytucja 3 maja 1791
§ Sejm – dwuizbowy, co 2 lata, zniesiono liberum veto, decyzje zapadały większością głosów, sejm konstytucyjny co 25 lat
§ Władza wykonawcza: król (dziedziczny w dynastii saskiej przez Wettinów) i Straż Praw (rząd) odpowiedzialni przed sejmem
§ Niezawisłe sądownictwo
§ Chłopi pod opieką prawa i rządu
§ Zniesienie dualizmu Polski i Litwy
§ Zachowanie szlacheckich swobód wolnościowych, ale pozbawienie prawa głosowania nieposesjonatów
§ Polska stała się monarchią konstytucyjną, parlamentarną
§ Wzmocnienie roli średniej szlachty, ograniczenie magnaterii, nowa polityka wobec mieszczan
§ Trójpodział władzy według Monteskiusza
7) Wojna z Rosją (1792) i rządy targowiczan:
§ Przystąpienie S.A. Poniatowskiego do Targowicy
§ Niszczenie dzieła Sejmu Wielkiego, odebrano prawa mieszczanom a przywrócenie gołocie, prześladowanie działaczy Sejmu Wielkiego
8) Reformy drugiego sejmu rozbiorowego: pozostawienie po Sejmie Wielkim głosowania większością głosów, nietykalność osobistą mieszczan.
9) Powstanie Kościuszkowskie (1794) i Trzeci rozbiór Polski (1795)
§ Rozbiór Polski skutkiem stałego od czasów Saskich wzrostu pozycji mocarstw ościennych i kryzysu ustrojowego
§ Polska traci suwerenność i przestaje istnieć, koniec demokracji szlacheckiej, koniec istnienia Polski.
10) PODSUMOWANIE ETAPU 8: Zbyt późno podjęte reformy ustrojowe, złota wolność szlachecka okazała się zabójcą Polski, wykorzystywanie magnaterii i szlachty przez obce dwory, upadek gospodarczy, pusty skarb, słabość systemu podatkowego, ogromna rola państw ościennych, brak siły politycznej króla.
Demokracja szlachecka i siła państw ościennych przyczyną całkowitej likwidacji państwa polskiego, wzmocnienie pozycji zaborców. Polska przestała istnieć na 123 lata. W lipcu 1796 roku zakończono demarkację granic pomiędzy trzema zaborcami. Tym samym faktem dokonanym stał się koniec istnienia państwa polskiego. Od XV w. gdy do władzy doszła szlachta, Polska pod jej rządami „przeżyła” okres wzrostu do potęgi europejskiej ale i ostateczny kryzys. Okres ten, do 1795 roku to czas niełatwy do oceny. Wielu wyśmienitych władców, rozwój kultury, potęga terytorialna i ekonomiczna. Obok tego idą jednak w parze; sarmacka samowola szlachty, brak silnej władzy królewskiej, wielokrotne ingerencje obcych państw w wewnętrzne interesy Polski. Po wiekach wspaniałej historii, Polska która na początku wieku XVI jawiła się jako państwo w którym rządzi społeczeństwo, która była precedensem ustrojowym w ówczesnych czasach, zginęła na własne życzenie.
Dzieło Sejmu 4 – letniego ( 1788 – 1792 ).
1 ) sytuacja wokół Polski
2 ) motywacje i cele
3 ) sposób realizacji
4 ) rezultaty
Reformy Sejmu Rozbiorowego (Po I rozbiorze) na jakiś czas ustabilizowały sytuację w Polsce.
W latach 80 -tych XVIII w. Polska była krajem niesuwerennym.(naród jest suwerenny, kiedy sam stanowi prawa swoje i wybiera swoich urzędników) . Natomiast ustrój Polski objęty był gwarancjami Rosji, Prus i Austrii, z czołową rolą Rosji. Gwarancjami objęte były również granice Rzeczpospolitej.
Rada Nieustająca pełniła rolę rządu polskiego – władza wykonawcza i była jednocześnie instrumentem rosyjskiej ingerencji. Podniesiono liczbę wojska do 30 tysięcy , aby je utrzymać wprowadzono cło generalne , jednolite , podymne ( podatek od dymu ). Wystawiono na licytację do wieloletniej dzierżawy dobra koronne. ( kto dał więcej ten , miał ) Ponownie zebrano prawa kardynalne. (Nie można było ich zmienić , tylko przy zachowaniu jednomyślności.) Gwarantem ustroju polskiego były mocarstwa rozbiorowe ( Rosja , Austria , Prusy ). Faktyczną władzę sprawował ambasador rosyjski Otto Magnus Stackellberg. W 1780 r. wojska rosyjskie opuściły Polskę , zaś Rosja przestała popierać opozycję , a zadawalała się kontrolowaniem króla i wpływem na obsadę personalną Rady Nieustającej. ( Opozycja królewska dążyła bądź do detronizacji monarchy, bądź też do przekształcenia Rzeczpospolitej w republikę rycerską. W opozycji możemy wyróżnić dwa nurty: staroszlachecki (oparty na wierze i tradycji ), oraz oświeceniowy (oparty na ideałach myślicieli francuskich, angielskich). Podstawą tych idei była idea suwerenności narodu, rządu dla szczęścia poddanych, sprawna administracja.W idee oświeceniowe, zaangażowane były tylko wąskie elity, związane bądź to z dworem bądż t K.E.N.)
Liberum veto zostało ograniczone tylko do praw kardynalnych , natomiast nie dotyczyło materii ekonomicznych.
W czasach Stanisława Augusta nie zerwano ani jednego sejmu. Polska mogła uzyskać większą suwerenność ( niepodległość ) tylko w wypadku naruszenia sojuszu 3 czarnych orłów ( suwerenność – lud jest suwerenny gdy sam stanowi swoje prawa i wybiera swoich urzędników )
Sytuacja taka ujawniła się w 1787 r. Turcja zaniepokojona była zajęciem Krymu i zakusami
Rosji na Gruzję , a więc wypowiedziała Rosji wojnę. Rosję poparła Austria dążąc do rozszerzenia swoich wpływów na Bałkanach. To z kolei zaniepokoiło Prusy , które zawarły przymierze z Anglią i Holandią , by nie dopuścić do rozszerzenia wpływów Rosji i Austrii na Bałkanach i Morzu Czarnym. To ma przełożenie na politykę wobec Polski.
Prusy przewidując zwycięstwo Austrii nad Turcją i zwiększenie austriackiego stanu posiadania zaproponowały dla utrzymania równowagi sił , aby Austria oddała Polsce Galicję, w zamian za co Polska miała oddać Prusom Gdańsk , Toruń i część Wielkopolski. Były to tzw. plany zamienne. Plany te zostały zdecydowanie odrzucone i w takiej sytuacji Stanisław August Poniatowski zaoferował Katarzynie sojusz wojskowy z Turcją w zamian za zgodę na przeprowadzenie reform. Caryca niechętnie widziała możliwość reform, ale zgodziła się na sejm skonfederowany i na ewentualny sojusz wojskowy , gdzie Polska miała wystawić korpus posiłkowy o bardzo ograniczonej liczebności i niewielkich możliwościach działania. odbył się nawet Zjazd Kaniowy w 1787 r. ( między carycą- Katarzyną II , a monarchą-S.Augustem ). Na zjazd przybyli przedstawiciele opozycyjnej magnaterii, którzy proponowali własne pomysły zmian ,oczywiście opozycyjne wobec króla. ( sejm skonfederowany – sejm , gdzie uchwały zapadały większością głosów )
Prusy uroczyście zaprotestowały przeciw układom w Kaniowie , zas w Polsce w tym czasie możemy wyróżnić 3 obozy sił politycznych :
1 ) hetmański – ( republikański ) : Szczęsny Potocki , Franciszek Ksawery Branicki , Seweryn Rzewuski. Magnaci ci , dążyli do detronizacji króla , luźnej federacji ziem Rz. P. , deklarowali przywiązanie do wartości tradycyjnych ( konserwatyści – opozycja staroszlachecka)
2 ) patriotyczny – Ignacy i Stanisław Potoccy , Karol Radziwił , Michał Ogiński. Chcieli ustroju wzorowanego na angielskim i amerykańskim. Byli zbliżeni do Prus , uczestniczyli w masonerii. Bliski mu był także Hugo Kołłątaj.
3 ) królewski – rodzina Poniatowskich . Reformy tak , ale za zgodą i w zakresie uznanym przez Rosję
Realizacje :
Wybory dały przewagę stronnikom króla , ale opozycja była bardzo silna (hetmani i patrioci)
Król gwarantował pełną lojalność wobec Rosji , sejm zawiązany był w Konfederację , ale stronnictwo patriotyczne uzyskało poparcie części stronników króla. Posiadało też protekcję Prus , które zrzekły się gwarancji ustrojowych. Stronnictwo patriotyczne natomiast zaczęło rozbijać instytucję łączącą Polskę z Rosją. Przegłosowano uchwalenie odpowiednich podatków i podniesienie armii do 100 tys. osób , ale później zgodzono się na 60 tys. bo na tyle starczyło pieniędzy. Armię poddano Komisji Wojskowej sejmu. 19.I.1789 r. obalono Radę Nieustającą.
Było to jawne posunięcie godzące w Rosję , chociaż wicekanclerz rosyjski ostrzegał posła polskiego w Petersburgu: „że jeśli z nami zerwiecie, pokaże się drugi tom podziału Polski „. Tymczasem Rosja wycofała się z kresów co umocniło stronnictwo patriotyczne w przekonaniu o słuszności obranej polityki. Widząc triumf sił patriotycznych król poparł patriotów , sejm natomiast przedłużył swoją kadencję na czas nieokreślony. Wybory uzupełniające odbyły się pod koniec 1790 r. i w latach 1790 – 1792 sejm obradował w podwójnym składzie.
Jeszcze w okresie I kadencji z inspiracji Hugona Kołłątaja przedstawiciele miast królewskich zainspirowani wypadkami paryskimi w listopadzie 1789 r. urządzili tzw. ” czarną procesję ” , zaś przedstawiciele obozu hetmańskiego opuścili kraj.( prezydent Warszawy Jan Dekert zwołał przedstawicieli miast królewskich. Po podpisaniu „aktu zjednoczenia się”, zapewniającego wspólne działanie mieszczaństwa, deputaci miejscy udali się do króla i sejmu ubrani na czarno -„czarna procesja” z postulatami przywrócenia dawnych praw miejskich oraz zrównania w zasadniczych uprawnieniach mieszcz ze szlachtą)
29.III.1790 r. – podpisano sojusz polsko – pruski , zaś po 4.VIII. tego roku sytuacja międznarodowa zmieniła się na niekorzyść Polski. ( Austria wycofała się z wojny bez nabytków terytorialnych , jednocześnie Polacy nie godzili się na żadne cesje terytorialne wobec Prus , a więc cele polityki pruskiej brały w łeb. )
Zmiana położenia niecałkiem uświadomiona przyspieszyła pracę nad reformami. W kwietniu 1791 r. przyjęto ustawę o miastach oraz odebrano prawa polityczne szlachcie – gołocie ( by zmniejszyć wpływy magnaterii ). Rezultatem intensyfikacji praw była Konstytucja 3-go Maja.
Od konfederacji barskiej do 2 rozbioru Polski
konfederacja barska – 1 rozbiór polski
konfederacje w radomiu – 1767:
reformy dążące do wzmocnienia władzy króla nie podobały się sąsiadom, doszło do interwencji.
replin namawiał by innowiercy zawiązali konfederację przeciw szlachcie polskiej w słupsq i toruniu
– miała się ona domagać równych praw (polska tolerancyjna, bez prześladowań religijnych)
replin namówił także polską szlachtę do zawiązania konfederacji w radomiu
konfederacja w radomiu 1767
– obrona katolików
– konfederacja szlachty przeciw królowi
replin zrobił to wszystko, by wywołać w państwie konflikty, by doprowadzić do wojny domowej w polsce.
replin porwa i wywozi w głąb kraju hetmanów: seweryn rzewuski, wacław rzewuski, andrzej załuski oraz bisqpa ?sołtyka?. porywa ich, bo chciali detronizacji króla.
z pozostałych posłów wybiera 99 osób – delegację posłów oddanych rosji i tworzy tym samym tzw sejm delegacyjny – 1767.
– zawiązał się on w konfederację
– zatwierdzał ustrój polski w prawach kardynalnych które osłabiły państwo
– prawa kardynalne: wolna elekcja, liberum veto, prawo piastowania urzędów tylko przez szlachtę polską która sprzyjała rosji
– zmniejszenie pozycji króla przez wprowadzenie prawa wypowiadania posłuszeństwa królowi przez szlachtę. zagwarantowanie wszystkich przywilajów szlacheckich, równe prawa katolików i innowierców (pilnowala tego rosja).
wszystko to wywołało gniew opozycji, która założyła własną konfederację:
konfederacje barska – 02.1760 (bar na podolu):
– wystąpiła w obronie niezależności kraju
– broniła wiary katolickiej i praw szlachty
– czasem występowała przeciwko królowi (niektóre lokalne konfederacje)
– konfederacja generalna zawierała konfederacje lokalne
– trwała 4 lata (1768-72)
– jej upadek w maju 1772 przyczynił się do rozbioru polski
stosunki z prusami:
– były bardzo złe (zwłaszcza wielkopolski)
– granica polski-pruska określana była mianem złej granicy – była krwawa, porywano ludność (szlachtę można było wykqpić)
– fryderyl wielki już w 1769 twierdził, ż należy dokonać rozbioru polski, wszystko miał przygotowane, a plany te wysłał do carycy katarzyny.
– 1768 – pierwsze akty wkraczania wojsk pruskich do polski
– w 1770 na podolu wybuchła zaraza; fryderyk1 chciał odgrodzić prusy, więc utworzył tzw kordon sanitarny (chroniący przed zarazą, broniący przed konfederatami, na jego paśmie można było kupić jeńców-konfederatów)
– potem stwierdził, że przez kordon sanitarny nie było dowozu zboża do brandenburgii przez polskę, bo w niej nastąpiła zaraza – przyczyna powstania kordonu
– stworzył drugi ordon sanitarny – zabierano z polski zboże by dożywić zgłodniałą branderburgię
rozbiór polski:
– 5 sierpnia 1772 zostaje zatwierdzony pierwszy rozbiór polski
fryderyk wielki chciał jak najwięcej ziemi, w nocy jego ludzie przesuwali słupy graniczne powiększając powierzchnię prus (uzurpacja) – tym rozszerzył swoje obszary – dostał w ten sposób ziemie nadnoteckie
– prusy (pomorze gdańskie bez gdańska i torunia, obszary nadnoteckie), rosja (tereny na wschód od dźwiny i dniepru), austria (woj krakowskie bez krakowa, woj ruskie, sandomierskie i małpolskie
– zaborcy zarządali uprwaomocnienia aktu rozbiorowego przez polskę
– zwołano swuletni sejm rozbiorowu (1773-75), który zawiązał się w konfederację – marszałkiem został Adam ?po(m/n)iński?
– reytan był przeciwko nieformalnemu wybraniu marszałka – zaprotestował przeciwko bezprawiu
położenie ludności:
– po zakończeniu konfederacji w niewoi rosyjskiej złapanych ludzi zabijano, niektórych konfederatów zsyłano na syberię, gdzie musieli sami budować budynki – konfederaci barscy
– ma zesłanie szli piechotą, po drodze sami musieli się żywić (zarabiali grając lub udając lekarzy)
– ich los miał się poprawić, gdy: przejdą na prawosławie, wstąpią do wojska
– caryca katarzyna wydała dekret, wg którego z zesłania można było wrócić ludziom, bez pięciu kategorii ludu: popadłych w długi, pracujących w kopalni srebra, będących już w wojsku, którzy przeszli na prawosławie, popełniających zbrodnie. o tych kategoriach ludu stanisław august poniatowski dowiedział się od konfederatów, poprosił carycę o interwencję, ale ona wydała dekret.
reformy sejmu rozbiorowego 1773-1775:
– powołanie nowego organu władzy – wykonawczej: rada nieustająca (departamenty interesów: cudzoziemskich, skarbu, sprawiedliwości, wojska i policji, spraw wewnętrznych); ratyfikacja – zatwierdzenie rozbioru
– powołanie komisji edukacji narodowej (pierwsze ministerstwo oświaty w europie)
– uchwalono liczbę wojska na 30 tysięcy
– zatwierdzono prawa kardynalne przez ?rozbiór?
– uchwalono cło generalne
– ustalono jednolity podatek od dóbr królewskich – królewszczyzn
– uregulowano sprawy mieszczan (komisja dobrego porządku, poddana kontroli departamentu policji)
> sejm wielki 1788-1792
propozycje reform przed sejmem wielkim:
stanisław staszic („uwagi nad życiem jana zamoyskiego”, „przestrogi dla polski”):
– dążył do wzmocnienia władzy króla przez zniesinie liberum veto, wolnej elekcji
– wprowadzenia dziedziczności tronu
– chciał w sejmie utworzyć izby dla mieszczaństwa
– zniesienie oczynszowania
– zniesienie zależności osobistych
hugo kołłątaj:
– tak jak staszic dążył do wzmocnienia władzy króla
– chciał aby mieszczaństwo weszło do izby poselskiej, ale by miało osobne od szlachty obrady
– wolność osobista dla chłopów
sytuacja międzynarodowa:
– dla polski korzystna
– konflikt zaborców (1787 – wojna między rosją, austrią a turcją, potem ze szwecją popieraną przez prusy); prusy i rosja będą chciały przeciągnąć polskę na swoją stronę
– stanisław august poniatowski był za rosją – na królewskim spotkaniu z carycą katarzyną w ka???owie przedstawił projekty reform jakich chciałby dokonać w zamian za pomoc polski rosji w wojnie z turcją
– rozpoczęcie działań nie mogło być podjęte przez samego króla, głos musiała zabrać szlachta
– sejm wielki (czteroletni) – podwójna liczba posłów
obozy polityczne:
powstały dwa stronnictwa:
1. prorosyjskie:
– zwolennicy wojny z turcją
– było niejednolite – rozpadalo się na dwa obozy: hetmański (sqpiał tylko hetmanów, nie chcieli reform: hetman szczęsny potocki, ksawery branicki, seweryn rzewuski) i dworski (sqpiony wokół króla, chciał reform wzmacniających władzę króla: michał poniatowski)
2. patriotyczne:
– wiązało nadzieje z prusami
– występowało przeciw rosji
– przedstawiciele: czartoryski, marszałek sejmu wielkiego stanisław małachowski hugo kołłątaj (reformy zbliżone do jego)
sejm wielki – projekty reform:
– sejm wielki {czteroletni (od 6.10.1788), marszałek: stanisław małachowski} miał podjąć decyzję, czy pomóc rosji
– projekty reform (poseł michał walewski):
1. zaproponował ustalenie liczby wojska na 100 tysięcy, co wymagało reformy skarbowej (ustalenia nowych podatków)
2. tzw ofiara dziesiątego grosza, pobierana w wysokości 10% od dochodów (duchowni 20%). liczyć to miały tzw komisje lokalne (ze szlachtą w składzie – przez to były liczne nadużycia – zatajanie dochodów – działanie szlachty na szkodę państwa)
3. decyzja o likwidacji departamentu wojskowego a potem całej rady nieustającej
4. zakaz brania pensji zagranicznych (dla polaka dostanie pensji z zagranicy (rosja, prusy) było zaszczytem, wyróżnieniem)
5. uchwalenie reformy ustroju państwa (deputacja – ludzie ?? mieli opracować konstytucję)
przymierze z prusami:
– prusy chciały poprzeć reformy polski w zamian za otrzymanie gdańska i torunia, których nie otrzymały w czasie rozbioru
– państwa zaborcze doszły do porozumienia
> targowica i drugi rozbiór polski
zawiązanie konfederacji targowickiej:
konstytucja 3 maja – 1791:
– była pierwszą w europie, a drugą na świecie po konstytucji stanów zjednoczonych (1787)
– zwiększała prawa króla
– obaliła prawa kardynalne
po konstytucji 3 maja wszystkie państwa, poza negatywnie nastawioną rosją, patrzyły na polskę bardzo przychylnie. ?p(a/o)tomkin?, który stał na czele dworu carskiego rozpoczął rozmowy z panami polskimi – z obozem hetmanów, którzy tak jak rosja chciali obalenia konstytucji. po śmierci ?p(a/o)tomkin rozmowy te kontynuował bezborodko. cel rozmów – przywrócenie dawnego porządku (przez obalenie konstytucji) i powrót do praw kardynalnych
27 kwietnia 1792 konfederacja w Petersburgu-jej akt podpisało 14 osób (w tym 3 wybitnych przedstawicieli obozu hetmańskiego);chciała przywrócenia dawnego porządku w Polsce oraz obalania Konstytucji
14 maja 1792 ogłoszono ją w Targowicy-Konfederacja Targowicka.
Ponieważ tym 14 osobom trudno było obalić konst potrzebowali pomocy. W akcie konfeder wzywają Rosję -Carycę Katarzynę by im pomogła.
Wojna Pol-Ros:Rosja poproszona przez targowiczan wkracza do Pol 18maja 100tyś wojsk Ros wchodzi na ziemie Pol.
Wojsko pol, mimo dużej przewagi Ros, doprowadza do zwycięstwa pod Zieleńcami 18czerwca1792;po bitwie tej zostaje wprowadzonych (na cześć zwycięstwa)order,odznaczenie Virtuti militari;również 18czerwca odbywa się bitwa pod Dubienką, w której odznacza się Tadeusz Kościuszko, mimo zwycięstw i dobrej passy St.A Poniatowski przystępuje do targowicy lipiec 1792. robi to, bo dostał wreszcie odpwiedź na swój list od Carycy Katarzyny (prosi by zaniechała wojny, obiecuje tron dla wnuka), kt pisze, że nie pomoże. Poza tym myśli,że kapitulując ocali niepotrzebne ofiary w ludziach-wyjście to polecili mu także politycy -Straż praw, której musiał się pytać o zdanie.
Przystąpienie króla do Targowicy kończy wojnę pol-ros. Wszyscy za królem dołączyli do targowicy, lub opuszczali kraj.
Rozpoczynają się rządy konfederatów targowickich, których szeregi rozszerzają się. Kto do nich nie przystępował -musiał opuszczać kraj-uciekać.
Jednak targowiczanie przejmują władzę tylko pozornie, bo Prusy i rosja już zaczynają się kontaktować w sprawie rozboru(Austria nie mogła się zdecydować)
2 rozbiór Polski:I.1793-zostaje podpisana konwencja rozbiorowa między Prusami a Rosją.Rozbiór musiał być potwierdzony przez Polskę(ratyfikacja). Prysy:Gdańsk, Toruń,część Wielkopolski,ziemia Chełmińska;Rosja:część Ukrainy,część Białorusi
Sejm grodzieński-zapadła więc decyzja o potwierdzeniu rozbioru Polski(Prusy swą decyzję tłumaczyły pogłębiającą się anarchią się w Polsce, która mogłaby Prusom zagrażać)
Sejm „rozbiorowy” rozpoczoł obrady w 1793 i trwał do listopada togo r; nazwany został sejmem Grodzieńskim.
Postanowienia:przywrócono radę nieustającą;nie przywrócono liberum veto-w sprawach międzynarodowych i podatkowych decyzje zapadały i tak, jak chciało 3/4 głosów. Reszta spraw była załatwiana większością głosów;zmniejszono ilość wojska do 15000;wprowadzono kontrolę rosyjską Igelströn-a
Próby reform w Rzeczypospolitej do 1788 roku
Końcowe lata panowania Augusta III Sasa gwałtownie pogłębiły rozkład Rzeczypospolitej. Wewnatrz państwa coraz częściej dostrzegano konieczność przeprowadzania reform ustrojowych. Wobec bezwolnego króla rządy sprawowali karierowicze z wszechwładnym ministrem saskim Henrykiem Bruhlem i jego zięciem, marszałkiem nadwornym Jerzym Mniszchem. Część co światlejszych magnatów i szlachty wokół Czartoryskich i ich krewnych utworzyła obóz polityczny zwany Familią.. Grupa ta chcąć przeprowadzić wiele reform liczyła na pomoc carycy rosyjskieg Katarzyny II , wiedząć o jej sympatii do Poniatowskiego w owym czasie stolnika litewskiego.
W 1764 roku po śmierci Augusta II w granice Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie, a pod ich bokiem zawiązał się sejm konwokacyjny. Sejm ten obradujący pod laską Czartoryskiego na wniosek A.Zamojskiego uchwalił wstępne reformy zmierzające do realizacji planów „Familii” . Zakazano posłaom kierować się jedynie instrukcjami sejmikowymi i uchwalono powołanie dwóch komisji: wojskowej i skarbowej, na których uchwały miały zapadać większością głosów. Podjeto uchwały dotyczące stosunków skarbowych i gospodarczych, podjeto uchwały o jednolitym systemie miar i wag. Wprowadzono nowy regulamin obrad sejmowych, głosowanie większością w sprawach ekonomicznych i skarbowych, komisje dla hetmanów i podskarbich wybierane na sejmie głosem ostatecznym ograniczyły samodzielność urzędów i w większości przyjęły ich kompetencje.
We wrzesniu 1764 roku odbył się sejm elekcyjny, zgodnie z wcześniejszymi umowami królem polskim został S.A. Poniatowski. Jego opozycja była słaba, Czartoryscy szybko odsuneli się od niego. Dla usprawnienia funkcjonowania władzy król powołam tzw. „konferencję króla z ministrami”, rozpoczęto reformę skarbu, król wyznaczył „komisję dobrego porządku dla miast królewskich” w celu zreformowania ekonomiki miast. Kanclerzem króla został Zamojski: zgodnie z pacta conventa, król założył w 1765 Szkołę Rycerską .
W latach 1773-1775 obradował sejm , który zawiązał się w kofederację. Wprowadził także zmiany w organizacji państwa i pewne reformy. W 1775 powołał Radę Nieustającą, którą przewodniczył król przyjmująć zdanie wiekszości. Rada ograniczyła uprawnienia króla i skorumpowanych magnatów z najwyższymi stanowiskami. Była ona podzielona na 5 departamentów: Interesów cudzoziemskich, Policji, Wojska, Sprawiedliwości i Skarb7u. Na sejmi uchwalono jeszcze reformę wojska, usprawnienie aparatu skarbowego itd. Powolano komisję Edukacji Narodowej w 1773.
1776 riku sejm polecił byłemu kannclerzowi Zamojskiemu opracowanie kodeksu praw. Zaproszono do współpracy wielu wybitnych Polaków. W projekcie kodeksu ptrzewidziano możliwość wysyłania delegacji miejskich na obrady sejmu, ułatwiono mieszczanom nabywania dóbr, dostępu do nobilitacji i godności, chłopi mieli otrzymać wolność.
W latach 80-ych XVIII wieku przypadł moment kształtowania się obozów : obozu starych praw i przywilejów oraz obozu reform. Zbiegiem lat stało się oczywiste, żę
przeprowadzenie reform musi się odbyć.
Schyłek lat 80-ych przyniósł nowy układ sił politycznych i gospodarczych w Europie. W układzie stosunków gospodarczych Europy Polska coraz bardziej reprezentowała kraj rolniczy i zacofany przemysłowo. Rozdźwieki między zaborcami spowodowały zmianę sytuacji politycznej Rzeczypospolitej ponieważ Polska stała się terenem rywalizacji. Taka ożywiona atmosfera panowała do Sejmu Cztereoletniego, który miał uchwalić nowe, poterzebne zmiany na scenie politycznej.
