Układ nerwowy.
Jamochłony
Stułbiopławy (Hydrozoa)- układ nerwowy stułbiopławów składa się z leżących na błonie podstawnej epidermy komórek nerwowych, powiązanych ze sobą wypustkami. Tworzą one rozproszony układ nerwowy. Komórki te łączą się z komórkami czuciowymi epidermy. Komórki czuciowe odbierają za pomocą rzęsek czuciowych bodźce ze świata zewnętrznego i przekazują je do komórek nerwowych. Te zaś zawiadują reakcjami organizmu- kurczeniem się ciała, ruchami ramion itp.
Krążkopławy (Scyphozoa)- układ nerwowy meduzy chełbi jest silniej rozwinięty niż u stułbi. Zespolone komórki nerwowe tworzą tu podwójny pierścień nerwowy, przebiegający wokół kanału okrężnego. Z pierścieniem nerwowym połączone są ciałka brzeżne, ropalia. Ropalia są narządami zmysłów, składającymi się z pary oczek (górnego i dolnego)- narządów światłoczułych, oraz statocysty- narządu zmysłu równowagi. Statocysta jest pęcherzykiem utworzonym przez orzęsione komórki pochodzenia ektodermalnego, zawierającym kuliste wapienne ziarenko, tzw. statolit. Zmiana położenia ciała meduzy powoduje przemieszczenie statolitu, co jest odbierane przez komórki zmysłowe ściany statocysty. Impulsy przekazywane są układowi nerwowemu.
Płazińce
Płazińce (Platyhelminthes)- Układ nerwowy płazińców zbudowany jest z części ośrodkowej i obwodowej. Ośrodkowe elementy nerwowe zawiadują reakcjami organizmu stosownie do bodźców odbieranych ze środowiska przez obwodową część układu. W typowej postaci ośrodkową część układu nerwowego płazińców tworzą dwa zwoje głowowe, połączone poprzecznym spoidłem, oraz odchodzące od nich ku tyłowi ciała parzyste pnie nerwowe, z których najsilniej rozwinięta jest para pni brzusznych. Pozostałe, również parzyste pnie (grzbietowe i boczne), są słabiej rozwinięte lub nie występują w ogóle. Pnie nerwowe połączone są poprzecznymi spoidłami, co nadaje układowi nerwowemu budowę drabinkową. U form mających wykształcone narządy zmysłów od zwojów głowowych wychodzą ku przodowi krótkie nerwy zmysłowe, skierowane do tych narządów. Część obwodową stanowią drobne nerwy odchodzące od układu ośrodkowego i unerwiające ciało.
Wykształcone narządy zmysłów (oczy, statocysty i in.) występują u form wolno żyjących i wielu postaci larwalnych pasożytów. U postaci dojrzałych pasożytów narządy zmysłów ograniczają się do rozsianych w powłoce zakończeń nerwowych komórek zmysłowych różnego typu.
Obleńce
Obleńce (Nemathelminthes)- tradycyjnie nicienie wraz z nitkowcami, wrotkami obejmującymi brzuchorzęski i ryjokrętki, kielichowatymi, kolcogłowami i niezmogowcami zaliczane były do typów obleńców. Obecnie wszystkie wymienione gromady zostały podniesione do rangi odrębnych typów. Zgodnie z takim ujęciem typ obleńce przestał istnieć.
Pierścienice
Pierścienice (Annelida)- nerwowy układ ośrodkowy pierścienic zbudowany jest inaczej niż u dotychczas poznanych zwierząt. Tworzą go parzyste zwoje nadgardzielowe (mózgowe) i podgardzielowe, połączone obrączką okołogardzielową oraz parzysty łańcuszek brzuszny. Łańcuszek brzuszny składa się z par zwojów nerwowych, powtarzającym się w każdym segmencie. Kolejne zwoje łańcuszka połączone są spoidłami podłużnymi, a zwoje w obrębie każdej pary- krótkimi spoidłami poprzecznymi. Obwodową cześć układu nerwowego stanowią nerwy odchodzące od zwojów.
Stawonogi.
Stawonogi (Arthropoda)- układ nerwowy ośrodkowy stawonogów ma w ogólnym zarysie taką samą budowę jak u pierścienic. Dwa pnie nerwowe wraz ze zwojami tworzą brzuszny łańcuszek nerwowy. Występują zwoje nadprzełykowe i podprzełykowe, połączone okołoprzełykową obrączką. Układ nerwowy w postaci niezróżnicowanego łańcuszka występuje u stawonogów rzadko. Przeważnie podłużne pnie nerwowe łańcuszka brzusznego są zrośnięte ze sobą, a zwoje każdej pary zlewają się w jeden zwój nieparzysty. U wyżej uorganizowanych stawonogów następuje dalsza koncentracja układu nerwowego- grupy kolejnych zwojów łańcuszka w pewnych odcinkach ciała zlewają się ze sobą. Proces ten towarzyszył ewolucyjnemu zjawisku skracania się lub łączenia poszczególnych odcinków ciała. I tak np. nadprzełykowy zwój nerwowy większości stawonogów złożony jest w rzeczywistości z trzech par zwojów zlanych ze sobą. Również niektóre zwoje brzusznego łańcuszka nerwowego (zwłaszcza w jego przedniej części) powstały przez połączenie się kilku pierwotnie odrębnych par zwojów. Przemiany te następowały w toku ewolucji, a ich odzwierciedleniem jest przebieg rozwoju zarodkowego współcześnie żyjących stawonogów.
Stawonogi maja dobrze rozwinięte narządy zmysłów, jak np. złożone oczy, narządy zmysłu chemicznego i dotyku umieszczone na czułkach, narządy słuchu oraz komórki dotykowe rozmieszczone w nabłonku na powierzchni ciała.
Układ pokarmowy.
Jamochłony.
Stułbiopławy (Hydrozoa)- w skład układu pokarmowego stułbiopławów wchodzą komórki nabłonkowo-mięśniowe gastrodermy. Komórki te mają wici skierowane do jamy chłonąco trawiącej ; mogą też wytwarzać mikrokosmki. Wici i mikrokosmki służą do wychwytywania cząstek pokarmu, które są następnie fagocytowane przez komórki. W epidermie znajdują się komórki gruczołowe. Wydzielają one enzymy trawienne do jamy chłonąco trawiącej.
Krążkopławy (Scyphozoa)- układ pokarmowy krążkopławów składa się otworu gębowego, który prowadzi do części żołądkowej jamy chłonąco trawiącej, gdzie pokarm jest wstępnie trawiony. Od części żołądkowej odchodzą kanały promieniste, łączące się z kanałem okrężnym, biegnącym wzdłuż krawędzi ciała. Komórki krawędzi wyściełającej kanały są orzęsione. Ruchy rzęsek powodują przemieszczanie się zawiesiny pokarmowej. Tak ukształtowana jama gastralna tworzy układ pokarmowo-naczyniowy, będący zarazem swoistym układem krążenia. Pokarm jest w nim nie tylko trawiony, lecz i rozprowadzany po całym organizmie.
Płazińce.
Płazińce (Platyhelminthes)- układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym i ma postać prostej lub rozgałęzionej, ślepo zakończonej rurki. Brak otworu odbytowego. Niektóre płazińce pasożytnicze (tasiemce) w ogóle nie mają przewodu pokarmowego- pożywienie chłoną całą powierzchnią ciała.
Pierścienice.
Pierścienice (Annelida)- układem pokarmowym pierścienic jest przewód rozpoczynający się otworem gębowym i kończącym otworem odbytowym. Jelito składa się z trzech odcinków zróżnicowanych morfologicznie i funkcjonalnie, podobnie jak u nicieni- ektodermalnego jelita przedniego, endodermalnego jelita środkowego i ektodermalnego jelita tylnego.
Stawonogi
Stawonogi (Arthropoda)- układ pokarmowy stawonogów ma postać przewodu z otworem gębowym i odbytowym. Jelito składa się z odcinków: przedniego, środkowego i tylnego. Jelito przednie i tylne jest pochodzenia ektodermalnego i wysłane jest chitynowym oskórkiem. Jelito środkowe rozwija się z endodermy.
Układ oddechowy.
Jamochłony.
Stułbiopławy (Hydrozoa)- układ oddechowy nie występuje. Oddychanie całą powierzchnią ciała.
Krążkopławy (Scyphozoa)- układ oddechowy nie występuje. Oddychanie całą powierzchnią ciała.
Płazińce.
Płazińce (Platyhelminthes)- pobieranie tlenu i wydalanie dwutlenku całą powierzchnią ciała. Pasożyty wewnętrzne oddychają beztlenowo.
Pierścienice.
Pierścienice (Annelida)- ( Wieloszczęty) posiada pierzaste skrzela.
Stawonogi
Stawonogi (Arthropoda)- narządy wymiany gazowej stawonogów mają różną budowę. Formy wodne oddychają zwykle skrzelami. Są to cienkościenne, bogato unaczynione wyrostki powłok ciała o stosunkowo dużej powierzchni. Narządami oddechowymi stawonogów lądowych są wpuklone do wnętrza ciała części nabłonka, tzw. płuca lub sieć rurek zwanych tchawkami. Formy wtórnie wodne (larwy wielu owadów) często maja skrzelo-tchawki- wyrostki ciała z rozgałęzionym układem tchawek. U stawonogów mających tchawki hemolimfa nie roznosi tlenu. Powietrze dociera u nich do każdego zakątka ciała, dzięki rozległemu systemowi przenikających je tchawek.
Układ Krwionośny.
Jamochłony.
Stułbiopławy (Hydrozoa)- nie występuje.
Krążkopławy (Scyphozoa)- nie występuje.
Płazińce.
Płazińce (Platyhelminthes)- nie występuje.
Pierścienice.
Pierścienice (Annelida)- Po raz pierwszy układ krążenia pojawia się u pierścienic. Układ ten pełni funkcje transportowe w organizmie. Rozprowadza po całym ciele substancje pokarmowe i pośredniczy w wymianie gazowej. Spełnia zatem ważna funkcję w oddychaniu i odżywianiu komórek. Nośnikami tlenu są barwniki oddechowe. Barwniki te są albo rozpuszczone w krążącym w układzie płynie (osoczu). Taki płyn ustrojowy nosi nazwę hemolimfy.
Stawonogi
Stawonogi (Arthropoda)- układ krążenia jest otwarty. Krążenie odbywa się częściowo w systemie naczyń, częściowo zaś w systemie zatok, będących fragmentami jamy ciała (zatoki, w odróżnieniu od naczyń, nie mają własnych ścianek).Układ składa się z tętniącego naczynia grzbietowego (serca) i odchodzących od niego naczyń obwodowych. Naczynia te doprowadzają hemolimfę do drobnych zatok, którymi spływa ona do dużej zatoki okołosercowej, i przez otworki w sercu (ostia) dostaje się do jego wnętrza, skąd ponownie tłoczona jest do naczyń. Ten typ układu krążenia, w którym hemolimfa wraca do serca przez ostia, jest charakterystyczny tylko dla stawonogów.
Zadaniem układu krążenia jest rozprowadzanie po organizmie pokarmu, pobieranego przez hemolimfę osmotycznie z jelita środkowego, oraz- choć nie u wszystkich stawonogów- tlenu. W związku z tym stopień rozwoju układu krążenia zależy od typu układu oddechowego.
Układ wydalniczy.
Jamochłony.
U jamochłonów zbędne produkty przemiany materii usuwane są bezpośrednio przez komórki ciała na zewnątrz.
Płazińce.
Płazińce (Platyhelminthes)- układ wydalniczy pełni w organizmie przede wszystkim funkcje osmoregulacyjne i usuwa gromadzące się w „parenchymie” produkty przemiany materii. Głównym produktem przemian azotowych jest amoniak wydalany przez powłokę ciała. Układ wydalniczy zbudowany jest z otwierających się na zewnątrz ciała przewodów wydalniczych. Każdy z głównych przewodów rozgałęzia się
w „parenchymie” na coraz drobniejsze kanaliki- protonefridia, zakończone komórką płomykową. Protonefridium tworzy wklęsła komórka terminalna, częściowo wpuszczona do tulejkowatej komórki kanalika, połączona z nią zachodzącymi na siebie wypustkami obu komórek. Komórki płomykowe filtrują czerpany z „parenchymy” roztwór metabolitów i za pomocą skierowanych w głąb kanalików falujących pęczków rzęsek nadają mu ruch w kierunku otworów wydalniczych. Cechą tego typu układu- zwanego protonefridilanym- jest zamknięcie przewodów wydalniczych komórkami od strony wnętrza ciała.
Pierścienice.
Pierścienice (Annelida)- układem wydalniczym większości pierścienic są metanefridia- parzyste elementy powtarzające się w każdym segmencie. Każde metanefridium zbudowane jest ze zwiniętego, pokrytego od wewnątrz rzęskami kanalika, otwartego lejkowatym rozszerzeniem do jamy ciała i zakończonego otworkiem wydalniczym w powłokach ciała następnego segmentu. Ruch rzęsek lejka i wewnętrznych ścianek kanalika usuwa z organizmu płynne produkty przemiany materii. Niektóre pierścienice mają protonefridia.
Stawonogi
Stawonogi (Arthropoda)- układ wydalniczy stawonogów stanowią u różnych gromad cewki Malpighiego lub (u form niższych) gruczoły, będące zmodyfikowanymi metanefridiami. Cewki Malpighiego są ślepymi rurkowatymi uwypukleniami jelita tylnego (jak u owadów) lub środkowego (jak u pajęczaków). Zbierają one z organizmu zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii, które wydalane są następnie do jelita, a stamtąd usuwane przez odbyt wraz z nie strawionymi resztkami pokarmu. Tego typu układ wydalniczy Występuje u stawonogów wyżej uorganizowanych. U form niższych rolę narządów wydalania pełnią gruczoły, będące zmodyfikowanymi metanefridiami.
Porównanie
Układ nerwowy.
W rozwoju układu nerwowego następuje skupienie się komórek nerwowych. Powstają pnie nerwowe. U zwierząt o symetrii promienistej (krążkopławy) występują dwa pnie okrężne z lekko zaznaczonymi zwojami. U zwierząt o symetrii dwubocznej pnie nerwowe przebiegają wzdłuż ciała. Wyodrębnienie odcinka głowowego związane jest z rozwojem przedniej części układu ośrodkowego. W toku dalszej ewolucji rozwijają się brzuszne pnie nerwowe ze zwojami. Następnie nastąpił silniejszy rozwój ośrodkowego układu nerwowego w części głowowej ( zwoje nadprzełykowe, podprzełykowe połączone obrączką okołoprzełykową). Drugą tendencją w rozwoju układu nerwowego była koncentracja pozostałych partii układu ośrodkowego.
Układ pokarmowy.
Jamochłony: jama chłonąco-trawiąca, jeden otwór gębowy. Otwór gębowy jest też otworem odbytowym. Trawienie wewnątrzkomórkowe. U stułbiopławów jama chłonąco-trawiąca w postaci prostego worka. U krążkopławów następuje rozgałęzienie układu pokarmowo-naczyniowego. U płazińców układ pokarmowy w postaci prostej rurki bez odbytu. Nastąpił rozwój gruczołów trawiennych (trzustkowątroba) i zróżnicowanie w budowie przewodu pokarmowego. Wyodrębniła się część przednia , środkowa i tylna.
Pojawia się otwór odbytowy, który nadaje kierunek treści pokarmowej i pewne uporządkowanie w kolejności trawienia. W obrębie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego wyodrębniają się wyspecjalizowane narządy. Cześć środkowa przewodu pokarmowego w drodze ewolucji powiększa swoją powierzchnię.
Układ oddechowy.
Niektóre bezkręgowce, pasożyty, płazińce oddychają beztlenowo. U pewnych zwierząt układ oddechowy nie występuje, a wymiana gazowa następuje cała powierzchnią ciała. U wieloszczętów i form wyżej uorganizowanych występują narządy oddechowe. Skrzela u form wodnych u form lądowych tchawki.
Układ krwionośny.
Układ krwionośny spełnia szereg czynności związanych z rozprowadzaniem różnych substancji w organizmie. Transportuje wchłonięty w ściankach jelita pokarm i rozprowadza do wszystkich narządów, tkanek i komórek. Rozprowadza tlen, usuwa dwutlenek węgla. Doprowadza do naczyń wydalniczych zbędne produkty przemiany materii, wychwytuje ciała obce. U zwierząt z wtórną jamą ciała po raz pierwszy pojawił się u pierścienic. Układ krwionośny spełnia prawie wszystkie funkcje wymienione wyżej. U pierścienic narządy wydalnicze mogą wychwytywać produkty przemiany materii bezpośrednio z jamy ciała. U owadów system tchawek uwalnia krew od roznoszenia tlenu. U wielu zwierząt nie mających dobrze wykształtowanego układu krwionośnego pokarm rozprowadzany jest przez rozwinięty układ pokarmowy. Ruch krwi wywoływany jest przez skurczliwe ścianki pewnych odcinków naczyń. U wyżej uorganizowanych przepływ krwi reguluje serce (stawonogi, mięczaki). Serce ma bardzo złożoną budowę. Rozwój układu krwionośnego jest ściśle związany z układem oddechowym.
Układ wydalniczy.
Usuwa zbędne produkty przemiany materii. U jamochłonów zbędne produkty przemiany materii usuwane są bezpośrednio przez komórki ciała na zewnątrz. U wyżej uorganizowanych zbędna produkty przemiany materii dostarczane są przez krew. Narządy wydalnicze regulują ciśnienie osmotyczne w organizmie. Układ wydalniczy u zwierząt występuje w postaci układu nefridialnego i cewek Malpighiego.
