Portrety psychologiczne kobiet. Zaprezentuj na wybranych przykładach.
Kobiety od dawien dawna odgrywają istotną rolę tak i w życiu jak i w literaturze. To one są matkami, żonami, córkami. One są obiektem westchnień, pożądania, miłosnych porywów. Bywają heroiczne, famme-fatale, niespełnione. Ich pozycja w społeczeństwie, polityce, a także w rodzinnym życiu ulegała zmianom z upływem czasu, stawała się coraz to mocniejsza. Kobiety zastają docenione. Świat dostrzega, że nijak nie da się ich zastąpić, nie da się bez nich przeżyć. Widzi ich poświęcenie, ciężar jaki muszą dźwigac na swoich barkach. Małżeństwo, wychowanie dzieci, utrzymanie domu, praca, rozpalanie ogniska domowego. Ich różnorodne role i postawy starają się ująć liczni twórcy dzięł literackich. Przedstawiają ich tok myślenia, miłości, codzienność, odkrywają ich tak ciekawe wnętrze.
Najlepiej przedstawiają to powieści psychologiczne. Według encyklopedii on-line Wiem, powieść psychologiczna to odmiana powieści powstała w XX w., której podstawowym wyróżnikiem jest psychologizm zakładający prezentację osobowości, życia wewnętrznego bohatera. Koncentruje uwagę na jego przeżyciach, doznaniach, sposobie odczuwania świata i analizie jego życiowych decyzji i wyborów.
W literaturze polskiej portrety psychologiczne kobiet najciekawiej zostały ukazane w takich utworach jak \”Lalka\” Bolesława Prusa, gdzie dogłębnie zostały ukazane dzieje Izabeli Łęckiej w Pamiętnikach, \”Chłopi\” Władysława Stanisława Reymonta przedstawiające burzliwe życie młodej Jagny, a także w powieści \”Cudzoziemka\” Marii Kuncewiczowej, która bardzo wnikliwie opisuje wnętrze tytułowej wiecznej cudzoziemki-Róży.
Izabela Łęcka pochodzi z zubożałej arystokratycznej rodziny. Bolesław Prus przedstawił postać Izabeli Łęckiej jako \”niepospolicie piękną kobietą. Wszystko w niej było oryginalne i doskonałe. Wzrost więcej niż średni, bardzo kształtna figura, bujne włosy blond z odcieniem popielatym, nosek prosty, usta trochę odchylone, zęby perłowe, ręce i stopy modelowe. Szczególne wrażenie robiły jej oczy, niekiedy ciemne i rozmarzone, niekiedy pełne iskier wesołości, czasem jasnoniebieskie i zimne jak lód\”
Natomiast inni bohaterowie \”Lalki\” mówią o niej: \”Panna Łęcka piękna, bo piękna, ale przecie jest tylko kobietą i dla niej Stach nie popełniłby tylu szaleństw\” (Rzecki), \”jak setki i tysiące innych! Piękna, rozpieszczona, ale bez duszy. Dla niej Wokulski tyle wart, o ile ma pieniądze i znacznie: jest dobry na męża, naturalnie, w braku lepszego. Ale na kochanków to już ona wybierze sobie takich, którzy do niej więcej pasują.\” (Szuman).
Wiedziała o swojej atrakcyjności. Skrzętnie ją wykorzystywała uwodząc mężczyzn, traktując ich przy tym przedmiotowo. Była przyzwyczajona do życia na salonach, wychowywana w luksusach, kokieterii. Dlatego też była pełna przekonania, że inni istnieją tylko po to aby jej usługiwać i zabawiać. Była materialistką i egoistką. Naistotniejsze w jej życiu było to, aby zawsze pięknie wyglądać, odziewać się w drogie suknie, niczym tytuowa Lalka. Nie dostrzega ludzi ubogich i trudów życia. Jak sama mówi, \”świat był (…) zaczarowanym ogrodemr\”, bez trosk, chorób, problemów, gdzie żyje tylko społeczna elita, poza nią jedynie służba, która ma jej usługiwać. Nie rozumiała tego, jak jej ojciec zdobywa pieniądze. Przebierała w kandydatach na męża, poszukując tego idealnego i wymarzonego, niczym sam Apollo. Nie potrafiła podjąć ostatecznej decyzji o ustatkowaniu się, rozkochując w sobie mężczyzn. Najlepszym na to przykładem był jej największy adorator Stanisław Wokulski, który dażył ją gorącym uczuciem. Izabela, zdecydowała się go poślubić, z uwagi na jego majątek. Jednak traktowała go błacho i interesownie, żartowała sobie z niego. Nie dostrzegała ogromu miłości Stanisława. W okresie narzeczeństwa spowodowała odwołanie ślubu, flirtując z Kazimierzem Starskim. Tym samym zadała ogromny ból Wokulskiemu.
Myślę, że Izabela Łęcka stała się ofiarą salonowego życia. Nieświadomie krzywdząc ludzi miotała się pomiędzy rzeczywistością, a snami. Pomiędzy miłością, a flirtem. Pełna naiwności dla świata, oczekiwała na mężczyznę z marzeń, niczym grecki bóg Apollo, nie dostrzegała wielkiej i pełnej poświęcenia miłości Wokulskiego. Równocześnie, sama o tym nie wiedząc, przegrała swoje życie, zostając w swoim zaczarowanym świecie, ogrodzie pełnym niespełnionych i naiwnych marzeń.
Jagna, bohaterka \”Chłopów\” Władysława Stanisława Reymonta, była piękną, dziewiętnastoletnią mieszkanką wsi Lipce. Autor powieści pisze o niej: \”piękna, biała na gębie, a urodna kiej jałowica\”. Jako jedyna córka Dominikowej została rozpieszczona przez matkę. Ta inicjuje małrzeństwo Jagny z najbogatszym gospodarzem we wsi-starym Boryną. Młódka bez protestu zgadza się na zamążpójście. Decyduje się na to za namową matki, jak również z uwagi na piękne stroje i korale, jakimi Boryna zdobywa jej względy. Jednak nie zależy jej na majątku gospodarza, tak jak matce. Dla Jagny nie istotne jest bogactwo i dobra materialne. We wsi wyróżnia się nie tylko wyjątkową urodą ale również strojem (lubiła ubierać się w pstrokate i rzucające się w oczy suknie). Łatwo rozkochiwała w sobie mężczyzn. Kokietowała i wdawała się w liczne romanse. Z uwagi na to zostawała stopniowo odsuwana ze społeczności Lipiec. Młoda dziewczyna, nie umiała zapanować nad swoimi emocjami i pożądaniem. Kierując się nimi, zdradzała swojego męża z jego własnym synem-Antkiem, z młodym klerykiem-Jasiem i innymi. Boryna zdawał sobie sprawę z niewierności żony, jednak nie umiał utrzymać jej przy sobie. Można by sądzić, że Jagna była bezwstydną, cyniczną i bezwzględną kobietą, jednak autor wielokrotnie ukazuje jej postać jako wrażliwą i dobroduszną. Pisze: \”jako ta ziemia święta była Jagusina dusza.\”. Te roztargnienie, burzliwe uczucia, emocje i pragnienia ukazują nam ją jako zagubioną w obcym i niezrozumiałym świecie, w którym nikt nie może pojąć jej rozterek wewnętrznych. Za maską kokietki chowa się czuła i wrażliwa kobieta. Była uzdolniona plastycznie: \”Jagusia zaś była jakby wniebowzięta, tak czuła wszystko głęboko, tak brała w siebie i za taką prawdę miała, że rosło to w niej i stawało przed oczami kiej żywe, że mogła wszystko powycinać z papieru. Dali też jej jakieś pozapisywane karty dzieci, które Rocho nauczał a ona nasłuchując opowiadań wystrzygała po kolei czy to strachy, czy króle, czy upiory, czy smoki, czy inne różności, a tak utrafiała, że każden mógł poznać od wejrzenia.\” Bohaterka sama zdaje sobie sprawę, że nie potrafi zapanować nad sobą, że kierują nią jakieś niezwykłe siły, których nijak nie potrafi utrzymać na wodzy: \”(…) taka cichość we mnie rośnie, kieby śmierć przy mnie stojała, a tam mnie cosik porywa, tak ponosi, że tego nieba bym się uwiesiła i z tymi chmurami poniesła w świat.\”. Zagubiona nie rozumie swoich grzechów i ogromu nienawiści wsi w stosunku do niej. Wytykana palcami przez społeczeństwo Lipiec, została ukarana. Pobitą i ośmieszoną wygnali i wywieźli ze wsi na wozie pełnym gnoju.
Postać Jagny prezentuje postawę kobiety Famme-Fatale. Nieumyślnie sieje wokół krzywdę, powodując nienawiść wsi wobec niej. Nie umie dostosować sie do życia w gromadzie chłopskiej, przez co została skazana na wieczną samotnośc i niezrozumienie ze strony społeczeństwa.
Kolejną, wartą omówienia postacią jest Roża, główna boaterka powieści Marii Kuncewiczowej pod tytuem \”Cudzoziemkar\”. Jej prawdziwe imię to Ewelina. Poznajemy ją jako sześćdziesięcioletną \”starszą paniąr\”, żonę, matkę dwójki, dorosłych już dzieci, artystkę i skrzypaczkę. Życie Róży ukształtowało się pod wpływem podświadomego dążęnia do zemsty za urojoną krzywdę dziewczyny. Bowiem w młodości przeżyła nieszczęśliwą miłość i zdradę Michała, która zaważyła na całej jej miłości, nienawiści, kształtowaniu więzów rodzinnych, z bliskimi i z całym otoczeniem. Lgnęła do wszystkiego, co w jakiś sposób mogło łączyć się z dawną miłością, co choćby w najmniejszym stopniu, mogło jej przypomnieć Michała. Jednocześnie nienawidziła całęj reszty. Zawiedzone nadzieje, niespełnione marzenia spowodowały, że Róża ze wszystkich sił starała się zbudować barierę dzielącą ją od rzeczywistości. \”wszystko, świat cały za mną zatrzaśnięty na wieki!!! Nędzna ja, nieszczęśnica, w złą chwilę urodzona.\” Wszędzie czuła się obco i niezrozumiale, nawet, a raczej szczególnie wśród bliskich. Jak pisze Kuncewiczowa, \”Postanowiła się zemścić. Na Polsce, gdzie ją nieszczęście spotkało, i na mężczyznach. Uroda błyszczała na niej wtedy jak książęcy strój, wszyscy na ulicy odwracali głowy. Nie chciała ładnych paniczyków ani potężnych starców, takiego właśnie chciała: cichego, nic nie znaczącego Adama, żeby na niego zwalić swoją piękność, jak miażdżący głaz. Żeby nic jej nie mógł ofiarować w zamian za dar okrutny ani rozkoszy, ani bogactwa żeby za nic nie musiała być wdzięczna. Chciała takiego właśnie bezwolnego petersburskiego studenta z Darwinem pod pachą, z obrazkiem Częstochowskiej w kieszeni, z kacapską brodą i romantycznym, nadwiślańskim sercem\”. Małrzeństwo było elementem zemsty. Wyzbywała się erotyzmu, na rzecz dręczenia się niespełnionymi marzeniami. Autorka pisze: \”Dwoje dzieci przyszło na świat, spłodzonych najciemniejszą nocą. W ciągu dnia Adam nie miał do żony przystępu, krzątała się po domu stosownie do pory ubrana obca, żadnej poufałości nie rozumiejąca. Kokietowała każdym ruchem, każdym zimnym słowem. Pobudzała do zazdrości, bo tak samo ozdobnie i drażniąco poruszała się wobec wszystkich mężczyzn.
W nocy leżała nieruchoma. Czyż miała ułatwiać Adamowi posiadanie? czyż nie dość gładkie i różowe było jej ciało, by sam jego widok stanowił zdobycz bez ceny?\”
Wciąż miała w pamięci chwile spędzone z Michałem, a także jego zachwyt nad jej klasycznym nosem: \”(…)Michał(…)nie odrywając wzroku od czarniawych policzków, obrócił Różę delikatnie pod światło lampy i wyszeptał modlitewnym tonem:
– Sieh mal, sieh mal- diese, diese Nase…*\”
Uwielbiała roztkliwiać się nad niesprawiedliwością świata, pięknem muzyki i księżycowymi nocami. Agresywna, histeryczna i kłótliwa złośnica. Nieprzyjemna dla świata. Całe otoczenie dostosowywała do swoich upodobań, rozstawiała wszystkich po kątach, wtrącała się w życie osobiste swoich bliskich. Wydawała się być koszmarem dla swoich dzieci i męża, mimo to żadne z nich nie umiało się przeciwstawić i ukrucić ten terror. Nie spełniła się jako matka(nienawidzi córki, niezadowolona z życia syna), ani jako żona, gdyż nie kochała Adama. Również w karierze skrzypaczki nie odniosła wymarzonego sukcesu.
Ta przepełniona goryczą stara kobieta, w dzień swojej śmierci przechodzi metamorfozę. Róża uwalnia się od swoich lęków i godzi się z losem, dzięki spotkaniu z doktorem Gerhardtem, który prawi jej komplementy na temat jej \”klasycznego noska.\” Słowa te jakby wybudziły ją ze snu. Znów ma szesnaście lat i sądzi, że całe życie jest przed nią. Chce się zmienić, staje się cicha i pokorna. Wspomina swoje życie i przyczyny klęsk. W ostatnich chwilach z bliskimi prosi ich o przebaczenie.
Róża jawi się nam jako kobieta wyniosła i koszmarna-zniewala urodą, jednak jest jak cykająca bomba. Nigdy nie wiadomo jak się zachowa. Czy będzie litościwa, czy skrytykuje. W swoich relacjach z bliskimi niszczy ich psychikę, urąga i wyśmiewa. Nie spełniła się jako kobieta. Okazuje się być złą matką, żoną. Nie robi kariery skrzypaczki. Odnosi sukces jedynie jako element pożądania mężczyzn. Jako nieuchwytny cel adoratorów. Ewelina jest niesamowicie nieszczęśliwą i niespełnioną kobietą. Całym jej życiem kieruje nienawiść i chęć zemsty. Zaraz przed śmiercią przeżywa metamorfoze, która staje się ratunkiem dla jej duszy i prosi o przebaczenie bliskich.
Motyw Kobiety w lieteraturze jest niezwykle popularny. Odnajdujemy wnikliwe portrety idealnych żon, matek, kochających córek. Kobiet wspaniałych, heroicznych. Lecz ja w swojej prezentacji chciałam przedstawić trzy specyficzne portrety kobiet. Każda z omawianych bohaterek inaczej przeżyła życie, każda z nich była inna. A jednak coś je łączy. Wszystkie są postaciami nietypowymi. Moglibyśmy osądzić je jako złe, pełne nienawiści, cyniczne, które jedynie krzywdzą wszystkich dookoła. Nie trudno podziwiać i zrozumieć kobiety szczęśliwe, pełne poświęcenia dla rodziny, męża, dzieci. Łatwo przedstawić kobietę kochającą, spełnioną, zaspokojoną. Jednak kobiety omówione przeze mnie są postaciami nieszczęśliwymi, które nie odróżniają marzeń od rzeczywistości. Mimo zniewalającej urody, przeżywają nieszczęśliwe miłości, lub też nie mogą znaleźć zaspkojenia u boku tego jedynego. Są jedynie obiektem seksualnych westchnień mężczyzn. Otaczają je osoby, których nie rozumieją. Żyją wspomnieniami. Skłonne są do wyolbrzymiania problemów, koncentrują uwagę na swojej krzywdzie, jaką według nich doznają za sprawą otaczającego je świata. Niespełnione ani w roli matki, córki, żony, ani zawodowo, nie mogą się odnaleźć w realiach życia, więc uciekają do swoich snów, do swojej wyimaginowanej rzeczywistości. Budują szczelną barierę i bramę przed światem. Nie pozwalają sobie na szczęście, wolą topić się w smutkach, żalach i pretęsjach wobec świata.
Bibliografia
Temat: Portrety psychologiczne kobiet. Zaprezentuj na wybranych przykładach.
I. Literatura podmiotu:
-Prus Bolesław, \”Lalka\”, Zielona Sowa, Kraków 2005;
-Kuncewiczowa Maria, \”Cudzoziemka\”, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1980;
-Reymont Władysław Stanisław, \”Chłopi\”, Zielona Sowa, Kraków 2005;
II. Literatura przedmiotu:
-Kisiel M, Pytasz M, \”Szkolny słownik bohaterów literackich\”, Videograf, Katowice 1998;
-Matoszko Jadwiga, \”Szkolny słownik tematów literackich\”, Białystok 1999;
-Nosowska Dorota, \”Słownik motywów literackich\”, Bielsko-Biała 2004;
-Tomalek Małgorzata, \”\”Cudzoziemka\” Marii Kuncewiczowej jako powieść psychologiczna\”, [on-line] http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=85 ;
-Wiem, darmowa encyklopedia, \”Powieść psychologiczna\”, [on-line] http://portalwiedzy.onet.pl/93522,,,,powiesc_psychologiczna,haslo.html ;
III. Materiały pomocnicze:
-Kartka z cytatami;
-Plakaty;
Ramowy plan wypowiedzi:
I. Określenie problemu:
a. Miejsce kobiety w literaturze;
b. Różnorodność wizerunków kobiet w literaturze(matka, żona, kobieta heroiczna, famme fatale, kobieta niespełniona);
d. Ukazanie portretu psychologicznego kobiety jako ciekawy element dzieł literackich;
e. Próba zdefiniowania pojęcia portret psychologiczny\”; (powieść psychologiczna);
f. Kolejność prezentowanych postaci: Izabela Łęcka (Lalka), Jagna(Chłopi), Róża(Cudzoziemka);
II. Kolejność prezentowanych treści:
1. Lalka;
a. Prezentacja postaci-Izabeli Łęckiej;
b. Charakterystyka bohaterki (próżna; materialistka; egoistyczna; marzycielka; żyje w wyimaginowanym świecie; kokietka);
c. Próba oceny bohaterki;
2. Chłopi;
a. Prezentacja postaci-Jagny;
b. Charakterystyka bohaterki (we wsi uważana za ladacznicę, bezwstydnicę, uwodzicielkę; nieprzystosowana do życia w gromadzie; kieruje się emocjami; rządzą nią siły natury,);
c. Jagna jako kobieta-famme fatale;
3. Cudzoziemka;
a. Prezentacja postaci-Róży;
b. Charakterystyka bohaterki-do czasu przemiany( nieszczęśliwa; zawiedziona miłością i całym światem; agresywna w stosunku do ludzi;
c. Metamorfoza bohaterki(przemiana na dobre);
d. Róża jako kobieta niespełniona;
4. Wnioski:
a. W literaturze motyw kobiety jest bardzo popularny;
b. Autorzy często wnikliwie przedstawiają swoje bohaterki, tworząc ich portret psychologiczny;
c. Różnorodność portretów bohaterek w literaturze;
