Celem obradującego od września 1814 do czerwca 1815 kongresu było ustalenie nowego ładu politycznego w Europie po upadku Napoleona. Główną rolę odgrywały tu państwa, które wniosły największy wkład w pokonanie napoleońskiej Francji – Rosja, Anglia, Prusy i Austria. Początkowo wpływ na przebieg obrad miała także Francja dzięki talentom dyplomatycznym Talleyranda. Obrady nie przynosiły żadnych rezultatów ze względu na rozbieżne interesy uczestników kongresu, aż do wiosny 1815, kiedy ponowne zagrożenie ze strony Napoleona (tzw 100 dni) wpłynęło na solidarność działań i zaowocowało ostatecznymi decyzjami. Akt końcowy kongresu z 9 czerwca 1815 został uzupełniony po ostatecznej klęsce Napoleona i zawarciu nowego pokoju z Francją (20 listopad 1815)
Wszystkie postanowienia kongresu zostały oparte na dwóch podstawowych zasadach:
* legitymizmu – teoria nienaruszalności praw dynastii do sprawowania władzy prowadząca w konsekwencji do przywrócenia wszystkich zdetronizowanych w okresie rewolucji i wojen napoleońskich monarchów. Miało to doprowadzić do restauracji przedrewolucyjnego porządku w Europie.
* równowagi europejskiej – w obawie by nie powtórzyła się sytuacja tak wielkiej dominacji jednego mocarstwa, jak to miało miejsce w okresie napoleońskim
Sprawa przyszłości ziem polskich była jednym z najważniejszych i zarazem najtrudniejszych problemów do rozwiązania. Wiązało się to ze stanowiskiem Aleksandra I, który nie zamierzał wycofać się z zajętych obszarów Księstwa Warszawskiego przeciw czemu protestowała przede wszystkim Austria i Anglia uważając to za naruszenie zasady równowagi. Prusy były skłonne do ustępstw w zamian za nabytki w Saksonii. Ostatecznie zdecydowano, że:
* z większości terytorium Księstwa Warszawskiego zostanie utworzone Królestwo Polskie związane unią z Rosją
* departamenty poznański, bydgoski i część kaliskiego połączono w Wielkie Księstwo Poznańskie przyznane Prusom, które ponadto otrzymały Gdańsk i Toruń
* Austria zyskiwała kopalnie soli w Wieliczce, Pogórze oraz przekazany Rosji w 1809 obwód tarnopolski
* z Krakowa i najbliższych okolic utworzono wolne miasto (Rzeczypospolitą Krakowską) poddane kontroli wszystkich 3 zaborców
Mimo ogłoszonych przez mocarstwa deklaracji o zachowaniu narodowości Polaków oraz ogłoszeniu amnestii i zapewnieniu o wprowadzeniu swobody komunikacji, wymienione wyżej decyzje były pogwałceniem głoszonej zasady legitymizmu i de facto 4 rozbiorem Polski
Najważniejsze postanowienia w innych sprawach:
* Rosja utrzymała Finlandię i Besarabię
* Prusy zagarnęły połowę Saksonii, Nadrenię, Westfalię i Pomorze szwedzkie z Rugią
* w miejsce rozwiązanego Związku Reńskiego powstał Związek Niemiecki, złożony z 34 państw niemieckich, pod formalnym przewodnictwem cesarza Austrii
* Austria uzyskała prowincje iliryjskie i Królestwo Lombardzko-Weneckie oraz odzyskała od Bawarii Salzburg i Tyrol
* we Włoszech nastąpiła restauracja państwa kościelnego, na tron w Królestwie Obojga Sycylii powrócili Burboni. Duże wpływy Austrii uniemożliwiły zjednoczenie Włoch
* Francji narzucono granice z 1790 i obłożono wysoką kontrybucją – konsekwencje powrotu Napoleona z Elby
* Norwegię przyznano Szwecji
* utworzono Królestwo Niderlandów z połączenia Holandii, Belgii i Luksemburga
* Szwajcaria odzyskała swe poprzednie granice oraz gwarancję neutralności
* Anglia umocniła się jako potęga kolonialna i morska – uzyskując: Maltę, Helgoland, Cejlon, Przylądek Dobrej Nadziei, Mauritius, przejęła protektorat nad Wyspami Jońskimi
* w Hiszpanii, Portugalii, Sardynii przywrócono rządy dawnych dynastii
Na straży nowego ładu politycznego stać miało powstałe z inicjatywy Aleksandra I Święte Przymierze . Powstało w wyniku podpisania w Paryżu 26 września 1815 tzw. Aktu wzajemnej pomocy monarchów chrześcijańskich przez Aleksandra I, Franciszka II (cesarza Austrii), Fryderyka Wilhelma III (króla Prus)
Związek 3 monarchów pomyślany został jako zalążek organizacji zrzeszającej wszystkie kraje chrześcijańskie. W rzeczywistości do roku 1817 przystąpiło do niego kilkanaście krajów europejskich (bez papieża i Anglii). Podjęta w roku 1820 przez Aleksandra I próba pozyskania USA nie powiodła się – USA prowadziły wówczas politykę zdecydowanego izolacjonizmu.
W konsekwencji działalność Świętego Przymierza sprowadzała się do wspólnej polityki Prus, Rosji i Austrii wymierzonej przeciwko ruchom rewolucyjnym, narodowościowym i liberalnym w całej Europie – pomimo dzielących i poglądów np. ścierające się wpływy Rosji i Austrii na Bałkanach
