Powiat samorządowy
a/ Definicja powiatu – przepisy ogólne.
Powiat odgrywał w naszej historii bardzo ważną rolę. Działał on już od 1565 r. i był powoływany i likwidowany. W historii międzywojennej samorząd powiatowy został wprowadzony w 1919 r. jednak tymczasowo. Dopiero jako organ terenowej jednolitej władzy państwowej powiaty działał od marca 1950 r. i znów je zlikwidowano w 1975 r.
W tym 1998 r. powiat stał się nową jednostką podstawowego podziału terytorialnego.
O tworzeniu, łączeniu, dzieleniu i znoszeniu powiatu przesądza Rada Ministrów po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin, powiatów i sejmików samorządowych.
Powiat ma osobowość prawną, a samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej.
b/ Kompetencje, władze, finanse powiatu
Ustrojowe założenie powiatu polega na tym, że ma to być jednostka zdolna do wykonywania zadań publicznych. Powiat organizuje życie publiczne w zakresie, który przekracza możliwości gminy. Poszerza znacznie funkcjonalny i merytoryczny zakres samorządu terytorialnego. Pomimo otrzymania szerokiego wachlarza zadań to zakres i funkcje powiatu mają charakter uzupełniający
i wyrównawczy w stosunku do funkcji gmin, oznacza to równocześnie, że powiat nie ma żadnych uprawnień kierownictwa lub nadzoru nad gminą. Zasada ta stanowi, iż zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.
Powiat wykonuje określone odrębnymi ustawami zadania publiczne
o charakterze ponad gminnym w zakresie:
– edukacji publicznej /szkolnictwo ponad podstawowe/,
– promocji i ochrony zdrowia /kasy chorych, przychodnie, szpitale/
– pomocy społecznej,
– polityki prorodzinnej,
– wspierania osób niepełnosprawnych,
– kultury fizycznej i turystyki,
– kultury i sztuki,
– gospodarki wodnej, ochrony środowiska,
– obronności,
– promocji powiatu,
– zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego,
– przeciwdziałanie bezrobociu ,
– współpracy z organizacjami pozarządowymi ,
– zapobieganie klęskom żywiołowym i zwalczanie ich skutków,
– utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.
Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy może przekazać jej swoje zadania na warunkach zawartych w porozumieniu.
W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne, zawierać umowy z innymi podmiotami może również zawierać porozumienia z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego a także województwem na którego obszarze znajduje się ów powiat .
Powiat swoje zadania określone ustawami wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
W Ł A D Z A
Organami powiatu są:
– rada powiatu
– zarząd powiatu.
Organem stanowiącym i kontrolowanym powiatu jest rada powiatu.
Radni wybierani są w wyborach bezpośrednich, a tryb i zasady tych wyborów regulują odrębne ustawy. Kadencja rady powiatu trwa 4 lata. przed upływem kadencji rada powiatu może być odwołana w drodze referendum. Referendum przeprowadza się z inicjatywy rady powiatu lub na wniosek co najmniej 10% mieszkańców uprawnionych do głosowania. Referendum jest ważne jeżeli wzięło w nim udział
co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.
Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy:
– wybór i odwołanie zarządu,
– powołanie i odwołanie na wniosek starosty, sekretarza, skarbnika
powiatu,
– uchwalenie budżetu powiatu, aktów prawa miejscowego, statutu
powiatu,
– gospodarowanie mieniem powiatu w zakresie zbywania składników
majątkowych, zaciągania pożyczek i kredytów, emitowania obligacji,
tworzenia lub przystępowania do spółek,
– podejmowanie uchwał w sprawach herbu, flagi powiatu,
– rozpatrywania sprawozdania z wykonania budżetu powiatu oraz
podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia bądź nie udzielenia
absolutorium w tej sprawie .
Rada obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego, którego wybiera ze swego grona co najmniej raz na kwartał lub
w miarę potrzeby.
Mandatu radnego w powiecie nie można łączyć z mandatem radnego gminy i radnego województwa.
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd. W jego skład wchodzi starosta, wice starosta oraz członkowie w liczbie od 3 do 5.
Ustawa zakazuje łączenia członkostwa w zarządzie powiatu
z członkostwem w zarządzie gminy i województwa, a także
z mandatem posła lub senatora. Członek zarządu powiatu nie może być zatrudniony w administracji rządowej .
Członkowie zarządu mogą być wybierani również z poza rady. Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu i zadania określone przepisami prawa.
F I N A N S E
Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową. Budżet powiatu jest uchwalany przez radę na okres 1 roku i obejmuje dochody i wydatki tej jednostki samorządowej. Zasady tryb i termin opracowania, uchwalania budżetu jest identyczny jak postępowanie przy uchwalaniu budżetu jednostki podstawowej samorządu czyli gminy.
Dochodami powiatu są:
– udziały w podatkach stanowiących dochód państwa określonych
odrębną ustawą np. podatki od osób fizycznych,
– subwencje państwa ,
– dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez
powiatowe służby, inspekcje, straże ,
– dochody z majątku powiatu,
– odsetki od rachunków bankowych lokat itp.,
– dochody powiatowych jednostek budżetowych.
Dochodami powiatu mogą być również :
– subwencje wyrównawcze z budżetu państwa,
– dotacje celowe,
– dotacje z państwowych funduszy celowych,
– dotacje celowe otrzymane z budżetu województwa na realizację
zadań z zakresu administracji rządowej przekazywanych na
podstawie porozumień.
Wysokość subwencji i dotacji zasady ich przydzielania
i przekazania określają odrębne ustawy.
Różnicę między dochodami i wydatkami stanowi nadwyżkę budżetową lub niedobór budżetu powiatu.
W przypadku wystąpienia niedoboru budżetu rada powiatu musi wskazać źródła pokrycia np. kredyt, pożyczka. Gospodarka finansowa powiatu jest jawna.
Wymóg jawności jest spełniony przez:
– jawność debaty budżetowej,
– opublikowanie uchwały budżetowej oraz sprawozdań z jego
wykonania.
– przedstawienie pełnego wykazu dotacji celowych udzielonych przez
budżet państwa,
– ujawnienie sprawozdania z działań zarządu .
Kontrolę gospodarki finansowej sprawuje Regionalna Izba Obrachunkowa.
Związki, stowarzyszenia, nadzór nad powiatem
W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych, w tym wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej powiaty mogą tworzyć związki z innymi powiatami. Organem wykonawczym związku jest zarząd, a do gospodarki finansowej związku stosuje się te same przepisy co do gospodarki powiatu.
Powiaty mogą również tworzyć stowarzyszenia w tym również
z gminami.
Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie finansowym Regionalna Izba Obrachunkowa.
Nadzór nad wykonywaniem zadań powiatu sprawowany jest na podstawie zgodności z prawem.
Miasta liczące więcej niż 100 000 mieszkańców oraz miasto, które przestało być siedzibą wojewody po 31 grudnia 1998 r. zostaje miastem na prawach powiatu, zwany dalej powiatem grodzkim.
Funkcję organów powiatu w tych miastach sprawuje:
– rada miasta,
– zarząd miasta.
Wszelkie zadania miasta te wykonują na podstawie tych samych ustaw co powiat.
