Utwór pt.: „Powrót posła” jest komedią polityczną powstałą w okresie ożywionej działalności politycznej Niemcewicza.Był on jednym z najaktywniejszych działaczy stronnictwa patriotycznego.Bronił on reformy szkolnictwa wprowadzonej przez Komisję Edukacji Narodowej.Wygłaszał mowy w sprawie ucisku na chłopów.Sprzeciwiał się on wolnej elekcji ,uważal ,że tron winien być dziedziczny.Szczególnie zaangażował sie w walkę z zniesieniem Liberum Veto.Jego przemówienie dotyczące tych spraw wywołało burzliwą polemikę.Dlatego też postanowił wydać w roku 1791 „Powrót posła”.Utwór ma na celu wpłynąć na opinię publiczną i postawę polityczna posłów.
Przedstawiona w tej komedii historia ,jak i miłość jest jedynie pretekstem do podjęcia zagadnień politycznych.Utwór ukazuje konflikt jaki zaistniał w końcu XVIII wieku między konserwatystami ,a zwolennikami reform.Autor wręcz osmiesza przedstawiciei konserwatystów ,chcąc uzyskać jak najwięcej zwolenników dla swego obozu.W utworze mozna dojżeć echo ważniejszych problemów rozpatrzywanych w Polsce takich jak Liberum Veto , wolna elekcja czy przymierze z Prusami przeciwko Rosji.
Akcja toczy się w domu Podkomorzego w czasie przerwy obrad Sejmu Wielkiego w 1970 roku.Do domu powraca syn Podkomorzego – poseł stronnictwa patriotycznego ,zwolennik reform oraz ukochany Teresy.W domu swego ojca spotyka on goszczących sąsiadów: Starostę będącego typowym konserwatystą ,jego żonę i Szarmackiego (typowi kosmopolici).Co przyczynia sie do dyskusji i sporów politycznych.W utworze pojawia się również intryga miłosna w postaci Sarmanckiego ,który stara sie o rękę Teresy by zdobyć jej posag.W tym celu posuwa się do licznych oszustw ,a nawet do oszczerstwa.Pstatecznie jednak wszystko zmierza w dobrym kierunku ,bohaterowie naegatywni zostają skompromitowani i ośmieszeni ,a Walery zdobywa ukochaną Teresę.
Najwięcej cech godnych potępienia zawiera postawa starosty : broni wolnej elekcji , Liberum Veto , burzy się na sejm ,jest przeciwny uwolnieniu chłopów.Rolą jest pozyskanie zaufania szlachty oraz przekonania ,że jej interesy leża po stronie patriotów.Starosta Gadulski jest przedstawiony jako niewyedukowany człowiek ponieważ tylko nieuctwo i brak orientacji politycznej mogły być przyczyną upartego trzymania się i wychwalania starego ustroju.Niemcewicz krytykuje też moralność sarmatów ukazując jej chciwość czy brak poczucia sprawiedliwości.Fałszywa jest również postawa patriotyczna konserwatystów będących tylko bezmyślnym przywiązaniem do tradycjii.Można w nich zauważyć niechęć do reform i nieustannie powtarzane : Tak jest najlepiej jak przedtem bywało”.Starostę i Starościnę cechowała „europejskość” oparta na modzie francuskiej.Zwłaszcza „madra” jest tu żonastarosty ,gadająca ciągle po francusku i udająca niezwykłą czułostkowość.Postaciami pozytywnymi w utworze są : Podkomorstwo wraz z Walerym , teresą i służbą.Są oni kontrastem w dyskusjach i postepowaniu Starostwa czy Szarmanckiego.Każdemu z tych bohaterów można przypisać określony typ postawy:
Oswieconym Sarmata będzie tu Podkomorzy ,posługujący sie jasną i logiczną mową.Reprezentujący rycerską postawę patrioty , jest on surowy w swych obyczajach . wręcz harmonijnie łączy cnoty obywatelskie jak i rodzinne.
Walery będący również pozytywnym bohaterem.Reprezentuje on ideę wolności ,głosi hasła równości i braterstwa ,jest demokratą.Jest człowiekiem wykształconym ,pełniącym służbę publiczną ,jest on stały i szczery w swych uczuciach do Teresy.
Podkomorzyna jest przedstawiona jako kobieta mądra kobieta ,będąca wzorowa matką.Rozumnie wspiera męża jak i godnie wychowuje dzieci.
Natomiast konserwatywny sarmata czyli starosta przedstawiony jest jako człowiek dbający bardziej o dobra materialne niż o dobra ojczyzny.Cechuje się dośc handlowym podejściem do małżeństwa ,człowiekiem niesłowynym ,niehonorowym.Gardzi on wykształceniem ,jest ślepo zapatrzony w tradycję.
Szarmancki jest przykładem fircyka ,zdecydowanie negatywnym bohaterem.Jest on cynicznym „łowcą posagów” , jest lekkoduszny ,wiedzie hulaszczy tryb zycia ,snuje intrygii i przyjmuje mody zagraniczne.
Starościna jest prózną osobą ,przedstawioną jako kapryśna „dama” oderwana od rzeczywistości.Sfrancuziała kobieta podejmująca się obcych wzorów ,zaczytana w romansach ,nie interesuje sie niczym pożytecznym.
„Powrót posła” poruszał problematykę polityczną kraju ,miał na celu wyłonienie w Polsce silnej i stabilnej władzy wykonawczej jak i ustawodawczej.Jest najstarsza pierwszą satyrą na niemoralnych posłów.Utwór przedewszystkim jednak pełni opgromną funkcję dydaktyczną ,jest apelem do wszystkich o przyjęcie właściwej ,patriotycznej postawy.
