Współcześni ludzie niezwykle dziwią się jak było możliwe powstanie tak zbrodniczego systemu władzy, który w konsekwencji wywołał największą wojnę w historii ludzkości. Musimy się zatem w czuć w atmosferę panującą w Europie po zakończeniu I wojny światowej. Miała to być ostatnia wojna, która swoimi potwornościami i zniszczeniami spowodowały szczerą chęć narodów do pokoju. Jednak w Traktacie Wersalskim, który ustalał porządek w Europie po wojnie politycy popełnili ogromne błędy. Takie państwa jak Niemcy, Węgry, Bułgaria i inne po dyktacie zwycięskich mocarstw straciły wiele terytoriów i zostały niezwykle upokorzone. Sytuacja w tych krajach stawała się od początku pokoju bardzo niestabilna i sprzyjała rozwojowi bardzo ekstremistycznych ruchów żądających rewizji granic. Drugim ważnym czynnikiem powodującym powstanie faszyzmu była wysoce niestabilna sytuacja gospodarcza walczących krajów bezwzględnie, po której stronie się znajdowały. W Europie zatem szalała hiperinflacja, panowało bezrobocie, spadek produkcji rolnej i przemysłowej, co w pewnej perspektywie czasowej powodowało wybuch niezadowolenia społecznego.
Pierwszym krajem, w którym nastąpił taki wybuch stały się zwycięskie w I wojnie światowej Włochy. W 1919 r. Benito Mussolini stanął na czele pierwszej organizacji faszystowskiej, która skupiała w swoich szeregach przede wszystkim kombatantów, anarchistów, monarchistów i byłych socjalistów. Jednym z głównych jej celów stało się zwalczanie komunizmu, dlatego też hojnie była sponsorowana przez przemysłowców i posiadaczy ziemskich. W szybkim czasie ruch ten zdobywał w społeczeństwie włoskim coraz więcej na znaczeniu i przekształcił się w liczącą siłę polityczną tego kraju. Tak wiec Benito Mussolini 28 X 1922 roku na czele swojej organizacji ruszył do Rzymu po władzę, którą miał przejąć w wyniku zamachu stanu. Król Włoch Emanuel III odmówił podpisania dekretu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, który najprawdopodobniej umożliwiłby rozbicie puczu faszystów. Zamiast tego monarcha 31 X 1922 roku powierzył wodzowi faszystów misję tworzenia nowego rządu. Od chwili przejęcia władzy Mussolini i jego ludzie zaczęli robić „porządki” w swoim kraju oczyszczając go ze swoich wrogów politycznych. I tak 1925 roku wprowadzono dyktaturę partii faszystowskiej, a rok później w 1926 zakaz działalności partii politycznych i związków zawodowych. Nowa tyrania posługiwała się również swoimi bojówkami zwanymi „czarne koszule”, które zastraszały społeczeństwo. Rozbijali oni wszelkie organizacje mogące zagrozić Narodowej Partii Faszystowskiej (NPF) w monopolu władzy. Ideologia faszystowska stała się we Włoszech w latach 1925-43 ideologią państwową. Cały aparat władzy w państwie takim został zbudowany w oparciu o zasadę skrajnego centralizmu. Wprowadzono masowe organizacje, do których zmuszeni byli należeć wszyscy obywatele bez względu na wiek. W szkole dzieci i młodzież została poddawana dużej propagandzie. Zlikwidowano wszelkie demokratyczne organizacje przedstawicielskie np. samorządy itd. Tajna policja czuwała nad spokojem społecznym usuwając w sposób dyskretny wszelkich przeciwników systemu. Faszyści chcąc zyskać zaufanie społeczne organizowali masowe roboty publiczne, a także wiece, na których podsycali wrogie nastroje wobec innych narodów. Jednym z głównych haseł NPF było prowadzenie przez Italię polityki imperialnej. Mussolini realizując ją w 1935 roku zaatakował Abisynię i w rok zajął te jedyne niepodległe państwo afrykańskie. Sprzeciwy państw zachodnich (Wielkiej Brytanii i Francji) okazały się tak symboliczne, że podsycały tylko we Włoszech i Niemczech agresywne nastroje w sprawie rewizji granic w Europie. W 1937 roku Włochy przystąpiły do paktu antykominternowskiego (tworzonego przez Włochy, Niemcy i Japonie) skierowanemu przeciwko ZSRR. W latach 1936-39 Włosi bardzo aktywnie wspierają zbrojnie gen. F. Franco w wojnie domowej w Hiszpanii, dzięki czemu w kraju tym wprowadzono reżim faszystowski. Kolejną zdobyczą Mussoliniego stała się Albania, którą Włochy bezprawnie zaanektowali w 1939 roku. Faszyści włoscy zajęcie Albanii uważali za kolejny krok w dalszych podbojach w rejonie Morza Śródziemnego. Zgodnie z ideologią faszystowską odnośnie kultu jednostki Mussolini nawiązując do starożytnego Rzymu ogłosił się wodzem (duce), aby zwiększyć swój autorytet w państwie.
Niemcy okazały się następnym państwem po Włoszech, w którym zapanował faszyzm. Jednak ze względu na bardziej radykalną formę w Niemczech został on nazwany nazizmem lub hitleryzmem. Przywódca tej orientacji politycznej w Republice Weimarskiej (inaczej Niemcy) został Adolf Hitler, który w przeciągu paru lat przekształcił małą partyjkę lokalna (NSDAP) w partie ogólnie narodowa. Został on przywódca NSDAP (narodowych socjalistów) w 1921 roku i pokazał się od początku drogi do władzy jako znakomity organizator i mówca. Program jego partii charakteryzował się szowinizmem, rasizmem, skrajnym antykomunizmem i demagogią. Biorąc przykład z Mussoliniego, naziści niemieccy dokonali w 1923 roku w Monachium zamach stanu w celu przechwycenia władzy. Jednak władze Bawarii stłumiły pucz faszystów, a ich przywódców osadziły w więzieniu. Partia Hitlera została rozbita i wydawał się jej szybki koniec. Sam Hitler został osadzony w wiezieniu na półtora roku, gdzie jednak nie zarzucił działalności politycznej. Korzystając z ograniczenia wolności napisał on „Mein Kampf” (Moja walka), w którym to utworze zamieścił cały swój złowieszczy program. Przewidywał on rewizję granic Niemiec, prowadzenie polityki ludobójstwa, i walkę z komunizmem. W 1925 roku Hitler został wypuszczony z więzienia i bardzo szybko zdołał odbudować struktury rozbitej po puczu partii. Zaczął on walczyć o władzę nad krajem w sposób legalny, czyli chciał aby jego ugrupowanie wygrała demokratyczne wybory. Pomocne w tym miały być stworzone w NSDAP bojówki (SA i SS), które miały ochraniać wiece partyjne i rozbijać spotkania z wyborcami przeciwników politycznych. Prawdziwym przełomem w drodze po władzę okazał się dla hitlerowców wielki krach gospodarczy w 1929 roku. Spowodował on w Niemczech masowe bezrobocie (około 4 milionów ludzi), a co za tym idzie wielkie niezadowolenie w społeczeństwie niemieckim. Do ludzi zaczęły docierać rasistowskie i imperialne hasła nazistów i zdobywali oni coraz to większe poparcie. Po wyborach do Reichstagu w 1932 roku NSDAP okazała się najsilniejszą formacją polityczną w parlamencie. W 1933 roku Adolf Hitler został zaprzysiężony na kanclerza przez starego i schorowanego prezydenta Rzeszy von Hindenburga. W tymże samym roku naziści podpalili Reichstag i oskarżyli o to komunistów. Zdarzenie to stało się dla nich pretekstem do wprowadzenia stanu wyjątkowego, który ograniczał wolności obywatelskie. Rok później zmarł prezydent Hindenburg co wykorzystał skrzętnie Hitler przejmując jego uprawnienia. Posiadając władzę kanclerską i prezydencką ogłosił się on wodzem narodu niemieckiego – fuhrerem. Również 1934 roku Hitler rozkazał zlikwidować opozycję wewnątrz partyjną, która dokonała się 30 czerwca poprzez rozstrzelanie przywódców SA . Od początku panowania nazistów rozpoczęły się wielkie prześladowania Żydów i Cyganów, których w myśl ideologii uważano za sprawców wszelkich nieszczęść Niemców. W Ustawach Norymberskich z 1935 roku hitlerowcy zabronili obywatelom niemieckim pochodzenia żydowskiego sprawowania urzędów, małżeństw z Niemcami, przebywania w określonych miejscach itd. Tajna policja – gestapo i SS zajmowały się unieszkodliwianiem przeciwników systemu, skrytobójczo mordując lub osadzając w obozie koncentracyjnym. Hitler poprzez masowe zbrojenia i wielkie roboty publiczne w sposób drastyczny zmniejszył bezrobocie i poprawił byt przeciętnego Niemca. Jego sukcesy gospodarcze sprawiły, że przeważająca część społeczeństwa faktycznie popierała politykę dyktatora. W nazistowskich Niemczech utworzono na wzór włoski masowe organizacje, do których wprowadzono obowiązkową przynależność wszystkich obywateli. Dzieci i młodzież zrzeszona była w hitlerjugen gdzie wychowywano je w duchu narodowo-socjalistycznym. Wszelkie struktury państwa zostały podporządkowane partii nazistowskiej, która używała ich do kontroli obywateli. Ogromne znaczenie w III Rzeszy przywiązywano do propagandy, dlatego też wszelkie rocznice i wydarzenia (np. Olimpiada w Berlinie w 1936 roku) wykorzystywane były do pokazania ludności nazizmu z jak najlepszej strony. W 1938 w nocy z 9 na 10 października hitlerowcy dopuścili się masowych napadów na ludność żydowską, niszcząc jej mienie i paląc synagogi. Wydarzenie to przeszło do historii pod nazwa „Kryształowa noc” i była zapowiedzią okropności jakie czekają podbite przez III Rzesze narody. W polityce zagranicznej Hitler konsekwentnie realizował swój program polityczny nakreślony we własnej książce. W 1935 roku Niemcy łamiąc postanowienia wersalskie wprowadziły powszechny obowiązek służby wojskowej. W tym samym roku naziści podpisali z Wielką Brytanią umowę morską zezwalającą Niemcom na posiadanie trzy razy mniejszej floty wojennej, tym samym mocarstwo zachodnie uwiarygodniło zbrojenia III Rzeszy. Zachęcony ugodowa polityka państw zachodnich dyktator niemiecki zdecydował się w 1936 roku na obsadzenie wojskiem strefy zdemilitaryzowanej w Nadrenii gdzie koncentrował się przemysł ciężki. Ku zdziwieniu samych Niemców państwa zachodnie ograniczyły się tylko do protestów zamiast do siłowego wyegzekwowania przestrzegania postanowień Traktatu Wersalskiego. Kolejnym elementem agresywnej polityki Hitlera była pomoc okazana generałowi F.Franco w wojnie domowej w Hiszpanii. Dzięki wsparciu lotniczego korpusu „Condor” zbuntowany generał hiszpański uzyskał panowanie w powietrzu w tej wojnie i w 1939 roku przejął władzę w tym kraju. W 1938 roku Hitler dokonał „Anschlussu” (połączenia) Austrii. Na przełomie 1938-39 dokonuje się z inspiracji hitlerowców rozbiór Czechosłowacji. W tamtym czasie polityka łagodzenia despoty przez mocarstwa zachodnie osiąga szczyt na Konferencji Monachijskiej gdzie po
raz kolejny państwa te kapitulują wobec groźby wojny z Niemcami. Ostatecznie jednak polityka Francji i Wielkiej Brytanii ponosi klęskę ponieważ zaborcza polityka faszystowskiej III Rzeszy sprowokowała konflikt z Polską, która zdecydowana była bronić zbrojnie swojego terytorium. W 1939 roku Hitler zdeklarowany antykomunista zawarł z komunistycznym Związkiem Radzieckim pakt (który przeszedł do historii pod nazwa Ribbentrop – Mołotow) o przyjaźni i współpracy, który przewidywał IV rozbiór naszego kraju. Z dniem 1 IX 1939 roku została wywołana przez Niemcy hitlerowskie wojna z Polską. Mimo prób nazistowskiej dyplomacji aby konflikt polsko-niemiecki zamienić w sprawę lokalna sojusznicze mocarstwa zachodnie wypowiedziały agresorowi 3 IX wojnę. Fakt ten sprawił, że po 21 latach pokoju wybuchła kolejna wojna, która swoim zasięgiem, liczbą ofiar i skalą zniszczeń znacznie przewyższyła I wojnę światową. W latach 1939-41 Hitler poprowadził swój kraj do oszałamiających zwycięstw, których skala nigdy jeszcze nie była notowana w historii wojen. Stosując nowa taktykę atakowania (Blitzkrieg) Niemcy kolejno podbijały w błyskawicznych kampaniach :Polskę, Danię, Norwegię, Holandię, Belgię, Francję, Jugosławię, Grecje i bardzo duże obszary ZSRR. Jednak klęska stalingracka i przyłączenie się do wojny USA przesądziło o klęsce III Rzeszy w wywołanej przez siebie wojnie. Ostatecznie państwo Hitlera skapitulowało 8 V 1945 roku. Zanim do tego doszło w podbitej wcześniej Europie naziści zdołali wcielić w życie swój zbrodniczy program ludobójstwa.
Szczególnym okrucieństwem Niemcy wsławili się na terenach podbitej Europy Wschodniej gdzie przygotowali te ziemie do swojej „przestrzeni życiowej”. Po pokonaniu naszego kraju Gestapo i SS w masowych egzekucjach zabijała polską inteligencję (polityków, nauczycieli, księży). Miało to służyć w zamienieniu narodu polskiego w niewykształconą masę niewolników III Rzeszy. Jednak naczelnym narzędziem terroru hitlerowców stały się obozy koncentracyjne. W 1933 roku z rozporządzenia Himmlera szefa SS powstał w Dachau pierwszy obóz koncentracyjny, który posłużył jako wzorcowy dla następnych. Osadzano w nim przeciwników politycznych, Żydów i pospolitych przestępców. W czasie wojny na terenie Generalnego Gubernatorstwa Niemcy wybudowali największe obozy zagłady, które stały się miejscem kaźni około 11 milionów ludzi. Obozy tworzono po to aby maksymalnie wykorzystać siłę roboczą i wyniszczyć biologicznie wskazane przez reżim narody (holocaust) czyli : Żydów, Polaków, Cyganów, Rosjan i innych. Do największych miejsc zagłady zaliczamy : Oświęcim (około 2 milionów ludzi uśmierconych), Majdanek , Treblinka, Belzec, Sobibór. Z akcji masowego uśmiercania Rzesza czerpała ogromne korzyści materialne. Osobom umieszczanym w o. k. naziści konfiskowali majątki, również ogromne korzyści finansowe czerpało SS z niewolniczej siły roboczej. Hitlerowcy nie mieli nawet poszanowania dla zwłok uśmierconych ludzi,(np. z włosów robiono włosiankę ubraniową, ze sztucznych zębów z metali szlachetnych robiono sztaby i wysyłano do centrum SS). Ogromne barbarzyństwo faszystów ukazało się również przy likwidowaniu powstania w gettcie warszawskim (24 IV- 10 V 1943) i powstania warszawskiego (1 VIII- 2 X 1944) gdzie Niemcy dopuścili się wielu zbrodni przeciw ludzkości. Te potworności jakich dokonali w myśl ideologii faszystowskiej raz na zawsze zmieniło wyobrażenie człowieka o samym sobie.
Słynny cytat Zofii Nałkowskiej – „ludzie ludziom zgotowali ten los” daje nam współczesnym do myślenia nad zbrodniczym systemem jakim był faszyzm, który ludobójstwa uważał za jeden z najważniejszych celów swojego istnienia i zrobił z tego prawo. Ostatecznie ci, którzy kierowali tym imperium zła jakim były nazistowskie Niemcy odpowiedzieli przed Trybunałem Norymberskim ( w XI 1945 rok).
Tak o to przedstawia się historia faszyzmu , która stała się najczarniejszą kartą w historii ludzkości. System ten nastawiony był w maksymalnym stopniu na ograniczenie wolności jednostki, która jest jedynym gwarantem jej rozwoju. Ludzkość w XX wieku odebrała bardzo bolesną lekcję totalitaryzmu, który swoją skalą i ingerencją w życie człowieka nie ma sobie równych.
Czy my współcześni będziemy wstanie obronić się przed powtórzeniem tego samego scenariusza? Sądzę że tak, ale pod jednym warunkiem – nigdy, ani my, ani nasi potomni nie zapomnimy o przeszłości.
