W Królestwie Polskim wielu ziemian wprowadziło oczynszowanie chłopów i przestawiało się na intensywny system uprawy , w coraz większym zakresie korzystano także z pracy najemnej , Ale w okresie między powstaniowym uczyniły to jeszcze nie wszystkie gospodarstwa , a poza tym chłopi chcieliby mieć własną ziemię , coraz bardziej skarżąc się na oczynszowanie . Panowie ziemscy chcieli odebrać chłopom możliwość korzystanie z ich ziem ( serwituty ) . Na początku 1850 r. konflikty się zaostrzyły , a „znana” już kwestia agrarna oczekiwała na pilne rozwiązanie . Królestwo było prowadzone w systemie biurokratycznym , gdzie najważniejszą rolę odgrywała policja , która z wyjątkową bezwzględnością „tępiła” , wszelkie objawy buntu i oporu . W 1854 r . Rosja podczas ekspansji w rejony Morza Czarnego , doprowadziła do wojny z Turcją , która była popierana przez Francję i Anglię . W czasie tej wojny zmarł Mikołaj I ( 2 III 1855 ) , tron po nim zajął jego syn , Aleksander II . Nowy car nie mógł nic poradzić , ponieważ nie posiadał w ogóle żadnego przygotowanie wojskowego . Właśnie w tym czasie , liczono na wznowienie powstania przeciwko Rosji . W Paryżu odbył się kongres pokojowy , na którym wojna została przerwana , tym samym stawiając Rosję na straconej pozycji . W 1857 r .na terenie Rosji rozpoczął się silny kryzys ekonomiczny . Alesksander II uświadomił sobie konieczność przeprowadzenia reform . Zwłaszcza , że coraz częściej wybuchały bunty chłopskie . Podjęto przygotowania co uwłaszczenia chłopów .
W 1857 r. utworzono Towarzystwo Rolnicze (TR) oraz Akademię Medyko-Chirurgiczną , co było istotnym skutkiem „wspaniałomyślności” cara . Akcję oczynszowania i uwłaszczenia przeprowadzono w lutym 1861 r , ale nie objęła ona Królestwa Polskiego. Społeczeństwo polskie w okresie tym podzieliło się na zwolenników trzech głównych orientacji politycznych .
Arystokracja i bogata burżuazja zmierzały do wykorzystania sytuacji celem poszerzenia reform i przywrócenia stanu sprzed 1830 r , a uważali , że najlepszym sposobem będzie podźwignięcie kraju pracą organiczną . Przywódcą tego obozu był Aleksander Wielopolski . Ich przeciwnicy głosili , że walkę o niepodległość odkładają na tysiąc lat ( mille ) , dlatego nazywano ich dość ironicznie millenerami . Liberalna szlachta i mieszczaństwo ( Stronnictwo Białych ) , było za odbudową kraju metodą dyplomatyczną , a więc powoli i ostrożnie . ( Sronnictwo Czerwonych ) , nawiązywało to tradycji radykalno-demokratycznych i konspiracji niepodległościowej . chciało jak najszybciej przeprowadzić akcję zbrojną w granicach przedrozbiorowych . Od 1860 r . Warszawę regularnie ogarniały manifestacje patriotyczne . Przywrócono Komisję Wyznań i Oświecenia Publicznego, a jej dyrektorem został Aleksander Wielopolski . Dla cara tego było już za „dużo” . W czasie jakiejkolwiek następnej procesji , żołnierze rosyjscy z wielką okrutnością i furią rozpraszali demonstrantów. „Czerwoni” w 1861 r. utworzyli Komitet Miejski , mający na celu przygotowanie powstania na terenie zaboru rosyjskiego . W maju 1862 przemianowano go na Komitet Centralny Narodowy . Przygotowania „Czerwonych” budziły duży niepokój wśród ziemiaństwa , ze względu na jego radykalizm .
Na czele organizacji „Białych” stanęła Dyrekcja Krajowa celem przeciwstawienia się tym planom , i skierowaniu je na tor pracy organicznej . Za wszelką cenę pragnął przeciwstawić się wybuchowi powstania A. Wielopolski . Sprzyjał on „białym” , i dążył do rozbicia „czerwonych” . Walkę zbrojną uważał za bezsensowne wyniszczanie narodu . Z jego inicjatywy zarządzono brankę do wojska rosyjskiego , co zaszkodziło przygotowaniom powstania . Pobór miał objąć co najmniej 10 tysięcy młodzieży . Zapowiedziana branka mogła odbyć się w każdej chwili , dlatego przed Komitetem Centralnym stanął trudny wybór ( decydował on o rozpoczęciu powstania ) . Jednak w końcu , kilku członków komitetu : Zygmunt Padlewski i Stefan Bobrowski , zdecydowało się , że odpowiedzią na brankę będzie wybuch powstania . W połowie stycznia 1863 r. przeprowadzono brankę , ale większość zagrożonej poborem młodzieży opuściła miasto wcześniej , na polecenie „czerwonych” . Spodziewano się także poboru na prowincji i , aby temu zapobiec wyznaczono termin powstania na 22 stycznia 1863 .
Komitet Centralny przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy , który wydał manifest . Gloszono w nim uwłaszczenie chłopów , i obiecano im po 3 morgi ziemie , jeżeli się zgłoszą do powstania . Rząd spodziewał się , że chłopi masowo poprą powstanie , lecz wszystko zależało od wprowadzenia w życie dekretów uwłaszczeniowych , co z wielu względów okazało się trudne . Zwracano się do narodu rosyjskiego , że powstanie polskie kieruje się przeciw despotyzmowi carskiemu , a nie przeciw narodowi rosyjskiemu. Wobec wielokrotnej przewagi sił rosyjskich zrezygnowano z powstanie w Warszawie i przeniesiono się na prowincję , aby z zaskoczenia uderzyć na mała garnizony rosyjskie . W 1863 r .w przeciwieństwie do 1830 r . , nie posiadaliśmy regularnej armii , brak było zaopatrzenia , a przede wszystkim wyszkolenia . Stan przygotowania do walki zbrojnej pozwalał jedynie na prowadzenie partyzantki . Żadna z większych akcji nie powiodła się , nie zdobyto Płocka , gdzie planowano urządzić siedzibę Rządu Narodowego .
Powstaniem kierował z Warszawy Stefan Bobrowski , dbając przy okazji o ogłaszanie uwłaszczenia na prowincji . Z chwilą rozwoju powstania , przyłączyli się do niego „biali” , nie chcąc zostać w tyle , oraz z powodu , że chcieli przechwycić władzę , aby nie dopuścić do zbyt radykalnych działań „czerwonych” . Najbardziej jednak chcieli , zahamować powstanie i czekać na pomoc z zagranicy, która w ogóle nie nadeszła , „za to” Otto Von Bismarck (Premier Prus), zawarł z rządem rosyjskim traktat ( konwencja Alvenslebna 8 II 1863 ) , który oferował pomoc carowi . Anglia , Francja i Austria wysłały noty do Rosji , żądające nadania autonomii Królestwu , Rosja je odrzuciła , gdyż zdawała sobie sprawę , ze ani jedno z tych państw nie zdobędzie się na pomoc zbrojną dla Polski Powstanie trwało nadal , choć nie . przynosiło żadnych sukcesów militarnych Polsce , jedynie partyzantka wnosiła coś „dobrego” do walki , ale nie wiązano z nią nadziei na wygranie powstania .
W walkach na Kujawach , dowodził polskimi żołnierzami, przybyły z emigracji Ludwik Mierosławski , ale po przegraniu kilku bitew , wrócił do Paryża . Dyrekcja „białych” kierowana przez Leopolda Kronenberga przystąpiła do obsadzania stanowisk swoimi ludźmi . Bezskutecznie próbowano dojść do porozumienia z czerwonymi . Rząd narodowy nie wykorzystał lata do wzmocnienia powstania , przez ogłoszenie pospolitego ruszenia . Sytuacja stała się bardzo trudna , „biali” zaczęli usuwać się ze stanowisk kierowniczych . 2 III 1864 r , rząd carski ogłosił 4 ukazy w sprawie chłopskiej . Chłopi , którzy zamieszkiwali tereny Królestwa otrzymywali na własność całą ziemię , jaka znajdowała się w ich użytkowaniu , w zamian za obowiązek płacenia wieczystego podatku gruntowego . W ten sposób carat przeciągnął chłopów do obozu anty powstańczego . W takiej sytuacji rząd oddał władzę dyktatorską Romualdowi Trauguttowi .
Traugutt chciał utrzymać powstanie do wiosny . Zreorganizował wojsko , rozproszone oddziały przekształcił w regularne kompanie i pułki . Bardzo chciał pozyskać chłopów do powstania , głosząc , że zmuszanie do pańszczyzny , będzie karane śmiercią . Pod koniec lutego wojska rosyjskie rozbiły powstańców pod Opatowem , na Lubelszczyźnie i Podlasiu . Równocześnie z klęskami militarnymi policja wyłapywała członków władz . W kwietniu 1864 aresztowano Traugutta . Został powieszony razem z innymi członkami Rządu Narodowego . I tak skończyło się powstanie .
Przyczynami klęski były :
brak broni i środków walki-
ogromna przewaga armii rosyjskiej-
błędne założenia taktyczne-
„Pozytywne” skutki powstania :
pełne uwłaszczenie chłopów w- Królestwie
umocnienie świadomości narodowej-
Powstanie styczniowe trwało najdłużej ze wszystkich polskich powstań i brała w nim największa liczba uczestników . Po zakończeniu powstania , jego przeciwnicy potępili sprawców wybuchu utratą resztek autonomii , a obrońcy powstania zwracali uwagę na jego dziejowe znaczenie i „fundamenty , jakie wybudowało dla następnych pokoleń .
Źródła :
Tytuł : Autor :
„Encyklopedia Szkolna – Historia”- Wydawnictwo Pedagogiczne
„Panorama dziejów Polski” Andrzej Ajnenkiel-
– „Historia Polski 1764 -1864” Józef Andrzej Gierowski
„Historia” Andrzej- Leszek Szcześniak
„Historia Polski” Antoni Czubiński i Jerzy Topolski-
„Trzy powstania narodowe” Waldemar Zajewski-
