POWSTANIE WĘGIERSKIE 1956 ROKU
Na Węgrzech proces detalinizacji zaczął na dobre rozwijać się od wiosny 1953 r. Pod presją przywódców radzieckich dotychczasowy przywódca stalinowskiego skrzydła w partii Matyas Rakosi w lipcu 1953 ustapił ze stanowiska premiera, zachowując funkcję I sekretarza KC partii.Stanowisko premiera objął Imre Nagy . Był to człowiek o zmiennym charakterze, podjete przez niego reformy poddano krytyce a w 1955 r usunięto go ze stanowiska i wykluczono z partii. Stanowisko premiera objął Andreas Hegedus. W lipcu 1956 r ostatecznie usunięto Rakosiego, stanowisko I sekretarza objał Erno Gero. Tymczasem Węgry znajdowałysię pod presją zmasowanej propagandy antystalinowskiej i antysocjalistycznej. Przez kraj przetaczały się masowe demonstracje, powstawały kluby dyskusyjne, które ulegały ideom głoszonym przez Radio „Wolna Europa”. Demonstracja solidarnościowa z Polską Gomułki przerodziła się 23 X 1956 r w powstanie zbrojne. Żądano wycofania wojsk radzieckich i poszanowania suwerenności Węgier. KC Węgierskiej Partii Pracujących w nocy z 23/24 X powołał Komitet Wojskowy, postanowił zwrócić się do ZSRR o pomoc i powołać nowy rząd. Premierem został ponownie Imre Nagy, który wcześniej złożył samokrytykę i ponownie został przyjety do partii. Sekretarzem KC WSP – Janos Kadar. Rząd –24 X proklamował stan wyjatkowy, do akcji wkroczyły dywizje radzieckie. Pomimo tego powstanie rozszerzało się . Na stronę powstańców (25 X) przeszedł płk Pal Maleter, a następnie gen. Bela Kiraly.W czasie walk w dniach od 23 do 28 X zginęło 3 tys. Ludzi, wielu było rannych. Na Węgry wrócili emigranci polityczni, nadal silnie oddziaływało Radio Wolna Europa.
W tych warunkach Nagy porozumiał się ze stronami i wprowadził zawieszenie broni; 30 i 31 X oddziały radzieckie wycofały się z Budapesztu.30 X 1956 r rząd radziecki ogłosił deklarację, w której stwierdził, iż uznaje prawo każdego narodu do decydowania o swoich losach i poszczególnych państw do suwerenności oraz wyraził gotowość rozwijania z innymi dwustronnych, przyjacielskich stosunków.
Imre Nagy postanowił rozwiązać Węgierską Partię Pracujących i powołać nową Węgirską Socjalistyczną Partię Robotniczą (WSPR). Wybrano Tymczasowy Komitet Zarządzający partii z przewagą zwolenników Nagya.Bliskim współpracownikiem Nagya był Gera Lasonczi. Z rządu odwołano ministrów o przekonaniach komunistycznych i internacjonalistycznych, ministrem obrony został awansowany do stopnia generała Pal Maleter. Wraz z gen. Belą Kiralym przystąpili oni do organizowania Rewolucyjnego Komitetu Wojskowego Republiki Węgierskiej.
Premier Nagy ogłosił 31 X, iż Węgry wystepują z Układu Warszawskiego, a 1 listopada, na wzór Austrii, proklamował je państwem neutralnym. Rząd Nagya podjął rokowania z władzmi radzieckimi w sprawie całkowitego wycofania wojsk radzieckich z Węgier. W pierwszych dniach listopada na Węgrzech zapanował chaos, powstałook. 70 nowych partii politycznych, rząd nie cieszył się autorytetem. Coraz głośniej mówiło się o konieczności powołania rządu z kardynałem Józefem Mindoszentym na czele- mial on poparcie Watykanu ikól anglosaskich.
Przywódcy radzieccy nie mieli jednak zamiaru tolerować tego stanu rzeczy , Chruszczow i Mikojan spotkali się 1 listopada 1956 r z przywódcami polskimi na granicy polsko- radzieckiej a 2 listopada skonsultowali się z przywódcami bułgarskimi, czeskimi i rumuńskimi.Następnego dnia pojechali do Jugosławi i tam przeprowadzili rozmowy z Josipem Tito, Kardeljem i rankoviciem.
Wtym samym czasie na Węgrzech szeroką akcję polityczną prowadził ambasador ZSSR Jurij Andropow. Grupa przywódców przywodców węgierskich z represjonowanym w poprzednich latach Janosem Kadarem na czele- 1 XI postanowiła wystąpić przeciwko, ich zdaniem „zdradzieckiej „ i „kontrrewolucyjnej”polityce Imre Nagya i jego zwolenników. Zebrali się oni w Szolnok i utworzyli Węgierskie Rewolucyjne Centrum, które powołało Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo- Chłopski. Funkcję szefa rządu objał Kadar, wicepremiera, ministra sił zbrojnych i bezpieczeństwa publicznego Ferenc Munnich, ministra bez teki Istvan Kossa, przemysłu Antal Apro, handlu Sandor Ronai. Grupa ta zwróciła się do rządu ZSRR z ponowną prośbą o pomoc w walce z „kontrrewolucją”.
Ofensywa wojsk ZSRR, do której przyłączyły się komunistyczne osrodki węgierskie ruszyła 4 XI o 4.00. Działalność partii reaktywowano 6 XI . W stolicy walki trwały do 14 listopada, a na prowincji do końca miesiąca. Powstańcy nie uzyskali zapowiedzianej pomocy z zagranicy, powstanie zostało stlumione.W wyniku walk zginęło kilka tysięcy ludzi, około 200 tys.- opusciło kraj i udało się na emigrację.Pozostali w kraju czynni uczestnicy przewrotu byli represjonowani. Od 4 XI 1956 r do 31 VII 1957 r sądy cywilne i wojskowe na Węgrzech wydały 6321 wyroków za „przestępstwa przeciwko państwu”. W 70 wypadkach były to wyroki śmierci. Imre Nagy schronił się w ambasadzie Jugosławii, a kardynał Mindaszenty w ambasadzie USA. Nagya podstępnie aresztowano, skazano na karę śmierci i stracono 19 VI 1958 r.
Interwencja ZSRR na Węgrzech została zaskarzona w ONZ. Rząd USA zajał postawę ugodową. Stany Zjednoczone znajdowały się w końcowej fazie kampanii wyborczej, prezydent Eisenhower, który zabiegał o ponowny wybór, zachowywał się bardzo ostrożnie. Wobec weta ZSRR Rada Bezpieczeństwa nie mogła podjąć dyskusji.W związku z tym w listopadzie 1956 r zwołano nadzwyczajne posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego ONZ, sprawę 12 listopada przekazano XI sesji ( zwyczajnej) ONZ. Zbiegła się ona ze skargą państw arabskich na Izrael, Wielką Brytanię i Francję z powodu ich agresji na Egipt. Zgromadzenie Ogólne podjęło rezolucję domagającą się, by ZSRR wycofał swoje wojska z Węgier. Żądano też wpuszczenia obserwatorów ONZ na Węgry i przeprowadzenia demokratycznych wyborów. Rząd Kadara uznal te postulaty za wtrącanie się do spraw wewnętrxnych aWęgier i nie zastosował się do nich.
