Średniowiecze – czas średni V-XV wiek
Koniec kultury starożytnej:
– Pojawienie się chrześcijaństwa;
– Rozejście się dróg łacińskiej i greckiej części imperium;
– Wtargnięcie w granice imperium plemion barbarzyńskich
Koniec średniowiecza:
– 1453 upadek cesarstwa bizantyjskiego
– 1492 odkrycie Ameryki
– 1440 wynalazek druku przez Gutemberga
Filozofia św. Augustyna Bóg jest najwyższym bytem, jest największym dobrem. Lecz Boga nie można poznać. Poznanie Boga jest iluminacją, czyli oświeceniem zesłanym przez Stwórcę na umysł człowieka.
Mistycyzm, nauka głosząca, iż jednym sposobem poznania prawdy jest bezpośrednie obcowanie z Bogiem.
Scholastyka, filozofia poszukująca rozumowego uzasadnienia prawd wiary.
Filozofia św. Tomasz z Akwinu samoistnymi bytami, są konkretne, jednostkowe rzeczy. Byt w całości jest dobry, dlatego całości zasługuje na zachwyt, szacunek i zainteresowanie. Nie oznacza to, że w całości jest tak samo dobry: świat podporządkowany jest hierarchii, która powoduje, że byty są zróżnicowane, a równocześnie wszystkie znajdują właściwe dla siebie miejsce.
Św. Franciszek Asyżu, Filozofia jego polegała na umiejętności cieszenia się życiem. Odwoływał się do idei powrotu do prostego życia ewangelickiego, cechującego się pokorą i ubóstwem. Według św. Franciszka należy kochać nie tylko Boga, ale każdą żywą istotę, każde zwierzę, drzewo, kwiat. Uważał, że każde stworzenie jest piękne i z natury dobre, trzeba tylko wydobyć i doszukać się tego piękna.
Św. Aleksy wyrzekł się wielkich bogactw, wygód życia, miłości, zrezygnował z możliwości posiadania rodziny. Wybrał los samotnika, jego pozytywne i docenione prze Boga cechy to: ofiarność, skromność, cierpliwość, odwaga, gorliwa wiara, nie oczekiwał uwielbienia, przyjmował cierpienie.
Hagiografia, dział piśmiennictwa opisujący ludzi świętych godnych do naśladowania
Legenda utwór ukazujący życie świętego ze szczególnym uwzględnieniem jego cudów. Najsłynniejszym zbiorem legend jest średniowieczna ?złota legenda? Jakuba de Voragine.
Asceza, życie pełne rezygnacji z dóbr materialnych uciech przyjemnych.
Schemat żywotu świętego: dzieciństwo świętego i jego pochodzenie; jego charakterystyka, życie i śmierć; cuda, jakie działy się po jego śmierci.
Franciszkanizm, tendencja w literaturze XX w. nawiązująca do idei św. Franciszka z Asyżu.
Kronika, dzieło historyczne, które opisuje zdarzenia z przeszłości uporządkowane w sposób chronologiczny. Gall Anonim I kronika Polski;
Wincenty Kadłubek II kronika Polski; Jan Długosz „Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego.
„Pieśń o Roladzie”, epos rycerski. Rycerz w średniowieczu był podporządkowany kodeksowi rycerskiemu a także całkowicie oddany swojemu królowi. Postać władcy w średniowieczu: odważny, sprawiedliwy, waleczny.
Bogurodzica XIII – XV wiek, Matka Boska zwraca się o pomoc dla ludzi do swojego syna, Jezusa. Bożyc- syn Boży. ?Posłuchajcie bracia miła??, ?Lament Świętokrzyski?, ?Żale Matki Bożej pod krzyżem? XVw. Ma on formę lirycznego dialogu Maryi, która stojąc pod krzyżem rozpacza z powodu utraty jedynego syna. Prosi ludzi o wysłuchanie iwspółczucie.
Dance macabre, taniec śmierci
„Satyra na leniwych chłopów”, Bohater utworu przychodzi do pracy spóźniony w czasie pracy robi częste przerwy udaje, że zajmuje się naprawą sprzętu pracuje tylko wtedy, gdy dozorca znajduje się w pobliżu, Oprócz satyry odnajdujemy w wierszu szereg celnych spostrzeżeń dotyczących życia codziennego w średniowieczu. Jest to zapewne skutkiem uważnych obserwacji samego autora. Główną wartością wiersza jest realistyczne zaprezentowanie realiów ówczesnej piętnastowiecznej wsi. Forma wiersza jest prosta, warstwa językowa niewiele odbiega od języka potocznego
„Wielki Testament”, Trzydziestoletni człowiek, jeszcze nie dojrzały mąż, ale już nie puste dziecię, wspomina krzywdy, jakich doznał u Tybota, pana Ossyńskiego. Nie będzie się żarliwie modlił w jego intencji, najwyżej odmówi pikardzki pacierz. Z wdzięcznością będzie natomiast głosił chwałę króla Ludwika ? swego dobroczyńcy. Monarcha uwolnił go z więzienia. Rok po tej szczęśliwej chwili narrator zaczął pisać swój testament. Przez całe życie niczego się nie dorobił, ale zdobył mądrość i wie, że cierpienie, choć wrogie ludziom, pozwala wiele zrozumieć, na przykład to, iż dobry Bóg wybaczy każdemu grzesznikowi, byle ten tylko zaufał Najwyższemu i nie zapiekał się w grzechu.
Ludzie, którym się powiodło w życiu, źle czynią, odtrącając grzeszników. Na drogę wys Zresztą ocena drugiego człowieka bywa relatywna: oto przed obliczem króla Aleksandra postawiono pirata. Oskarżony o szereg przestępstw człowiek dziwi się, dlaczego zbójcą nazywają tego, kto sięga po cudze, mając do dyspozycji tylko jeden statek, gdyby miał ich dwieście, okrzyknięto by go cesarzem. Narrator wspomina swoje życie. Pochodzi z biednej rodziny (, wcześnie odumarli go rodzice. Za młodu czas spędzał na zabawach, uśpił rozsądek i przez to do niczego nie doszedł. Pozostał jednak optymistą, wie, że lepiej być żywym, nawet biednym, niż bogatym, ale umarłym.
Pocieszające jest także i to, że wobec śmierci wszyscy ludzie są równi, bo wszystkim kostucha jednakowo ścina głowy.
Piekło według Dantego: Dante przedstawia wizję piekła średniowiecznego, zdominowaną przez kościół i wiarę chrześcijańską. Do piekła trafiają grzesznicy, którzy w różnym stopniu zasłużyli sobie na potępienie. Wszyscy ?mieszkańcy? piekieł są poddawani torturom fizycznym, których głównymi wykonawcami są zwierzęta. Zwierzęta te są powszechnie uważane przez ludzi za potępione, straszne, roznoszące ból i zagładę. Są to np.: węże, osy, szerszenie, szarańcza. Oprawcami czyni Dante również siły natury, wichry rwą dusze, ogień je pali i zamienia w proch, z którego to odradzają się do nowych cierpień. Wizja poety jest przedstawiona bardzo plastycznie, co miało jasno przedstawić średniowiecznemu człowiekowi obraz cierpień i nakłonić go do wiernego podporządkowania kościołowi. W piekle Dantego władcą był szatan, który przeciwstawiłsię bogu i prowadzi z nim odwieczną walkę.
Dużą w tym rolę odegrało średniowiecze i wszechobecny wtedy motyw „danse macabre”. Epoka ta zdominowana przez kościół wypiętrzała piekło jako miejsce wiecznego potępienia, a ówcześni ludzie, czasu wielkich zamczysk i tortur, podobnie wyobrażali sobie piekło. Było to dla nich miejsce wiecznych cierpień, fizycznych tortur. W piekle znajdowali się słudzy Belze-buba, wyglądem swym przypominający na wpół ludzi, na wpół zwierzęta, z nawiązaniem do motywu kozła, jako oblicza samego szatana. Utrwalił się także pochodzący jeszcze ze świata antycznego pogląd, że piekło znajduje się pod ziemią i odchodzą do niego zmarli. Ten pogląd dodał nam do krajobrazu otchłani, piekielne płomienie, które przecież płoną nieustannie wewnątrz naszej planety. Ludzie obserwując wybuchy wulkanów widzieli wielkie pola piekielnej lawy, w której to smażą się w cielesnej postaci dusze potępionych.
Na ten temat tworzyli wielcy artyści średniowiecza i renesansu tacy jak: Dante Alighieri („Boska komedia”), Hieronim Bosch, (np. w prawej części tryptyku „Sąd ostateczny”) czy też Hans Memling (w również słynnym obrazie sądu ostatecznego).
