„Poznawanie Uczniów”
Poznawanie uczniów jest zbieraniem danych umożliwiających prowadzenie pracy wychowawczej opartej na racjonalnych podstawach. Jest to więc działanie służebne wobec procesu wychowania.
Główne sposoby poznawania uczniów
Nauczyciel może z pożytkiem poznawać uczniów stosując:
– obserwacje,
– proste ankiety ( zadawanie pytań z możliwością uzyskania odpowiedzi na piśmie),
– wywiad i rozmowę (zadawanie pytań z możliwością uzyskania odpowiedzi ustnych),
– socjometrię (zadawanie specyficznych pytań dotyczących wzajemnej atrakcyjności osób w zespole).
Obserwacja
Obserwacja to podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz na interpretacji uzyskanych danych. Wyróżniamy kilka jej rodzajów.
Obserwacja luźna – to swobodne zbieranie danych w trakcie wszelkiego rodzaju kontaktów między nauczycielem a uczniem. Nie jest nakierowana na określony cel, ale raczej na ustawiczne rejestrowanie bodźców, których dostarczycielami są wychowankowie.
Liczba informacji dostępnych nauczycielowi w trakcie obserwacji luźnej zależy od częstotliwości i charakteru kontaktu, jaki ma on z osobami obserwowanymi. Nauczyciel starający się o utrzymanie klimatu życzliwości między osobą a wychowankami jest częściej świadkiem scen i zjawisk informujących go o różnych stronach życia uczniów niż nauczyciel zachowujący dystans.
Informacja luźna zostawia w pamięci wiele faktów drobnych, liczne fakty ważniejsze oraz ogólne wrażenia dotyczące osób lub zjawisk.
Pogłębiona obserwacja celowa tym różni się od obserwacji luźnej, że określa się jej wyraźny cel. Podczas takiej obserwacji zwracamy uwagę na zjawiska w jakikolwiek sposób związane z interesującą nas sprawą.
Pogłębiona obserwacja celowa może być stosowana także wobec grupy uczniów. Daje zwykle informacje dokładne i wartościowe, ale blisko związane z zakreślonym polem tematycznym.
Czasem stosuje się obserwacje celową tylko w odniesieniu do pewnych stale występujących sytuacji, które są z jakichś względów dla nas interesujące. Postępowanie takie nazwiemy obserwacją znaczących zdarzeń. Jeszcze bardziej ukierunkowana niż obserwacja znaczących zdarzeń jest obserwacja skategoryzowana polegająca na tym, że interesujące obserwatora wydarzenia są uprzednio ujęte w kategorie, a zadaniem obserwatora jest tylko stwierdzenie, często za pomocą mechanicznego postawienia znaku „V”, czy zjawisko wchodzące w zakres danej kategorii dało się zauważyć. Przewidziane przed obserwacją kategorie ujęte są w tzw. schedułę obserwacyjną.
Badania ankietowe
Nauczyciel może w prowadzonej przez siebie klasie uzyskać wiele wiadomości posługując się prostymi, zaplanowanymi przez siebie ankietami. Polega to na tym, że uczniowie otrzymują zestaw pytań i mają na nie odpowiedzieć na piśmie.
Ankieta pozwala na uzyskanie informacji z zakresu:
– pewnych faktów realnych; np. można pytać ile uczeń ma w domu książek;
– oceny zjawisk przeszłych lub obecnych; służą temu pytania o opinie;
– dezyderatów dotyczących przyszłości; ujawniają je pytania dotyczące dążeń, pragnień itp.;
– deklaracji przyszłego zachowania się.
Na przeprowadzenie ankiety warto zdecydować się wówczas, gdy chcemy szybko uzyskać wiele odpowiedzi, a orientujemy się już w danej sprawie tak, że potrafimy sformułować pytania.
Pytania powinny być sformułowane jasno, liczba pytań i stopień ich skomplikowania muszą być dostosowane do intelektualnych możliwości uczniów, tak aby można je było z łatwością odczytać i udzielić odpowiedzi.
Należy zostawiać odpowiednio dużo wolnego miejsca po pytaniach otwartych, czyli nie narzucających żadnej określonej formy odpowiedzi.
Pytania nie mogą sugerować odpowiedzi, należy unikać podwójnych przeczeń.
Nauczyciel powinien powiedzieć, w jakim celu ankieta jest przeprowadzana i jak będą wykorzystane jej wyniki.
Trzeba stworzyć atmosferę bezpieczeństwa i zaufania, a jednocześnie taki porządek i nastawienie do pracy, które umożliwiłyby uczniom skoncentrowanie się. Ankieta może być anonimowa lub można poprosić o jej podpisanie.
Wywiad
Można wyodrębnić następujące typy wywiadów:
1. wywiad swobodny – nie ma planu przeprowadzenia rozmowy, spontanicznie zadaje się pytania dotyczące różnych spraw, pozwala się młodemu człowiekowi swobodnie mówić.
2. Wywiad kierowany – nauczyciel ma przygotowane projekty pytań.
3. Wywiad mieszany – pytania otwarte rozpoczynają omawianie danej sprawy, potem są pytania dotyczące zagadnień szczegółowych; niekiedy wywiad ma charakter rozmowy naprowadzającej na problem.
Wywiad jest szczególnie przydatny, gdy chodzi o uzyskanie wiedzy o przyczynach jakiegoś zjawiska, motywach postępowania czy tez czynnikach, które doprowadziły do powstania danego problemu.
Przed przystąpieniem do przeprowadzenia wywiadu należy zapewnić sobie dobry kontakt z uczniem. Sama rozmowa może polepszyć stosunki dobre, natomiast rozmowa nakierowana na zdobycie informacji nie zmieni stosunków złych na dobre.
Socjometria
Socjometria to również metoda polegająca na zadawaniu badanemu pytań i wyciąganiu wniosków z odpowiedzi na te pytania. W socjometrii pytania z reguły dotyczą tego, z kim badany chciałby przebywać w bliskim kontakcie.
Zadawanie kilku pytań umożliwia zastosowanie kilku kryteriów wyboru.
Pytanie: „Z kim chciałbyś pracować na działce”? różni się pod względem kryterium doboru od pytania: „Z kim chciałbyś porozmawiać o swoich kłopotach i zmartwieniach”?
Można zastosować zestaw pytań dotyczących kilku takich kryteriów, które są istotne w klasie. Pyta się więc o wybory osób do siedzenia w jednej ławce, wspólnego odrabiania lekcji, organizowania wycieczki, udziału w grach sportowych, organizowania zabawy itp.
Otrzymane wyniki możemy obliczać w dwojaki sposób: opracowywać dane charakteryzujące cały zespół lub opracowywać dane charakteryzujące pozycję ucznia w zespole.
Trzeba bardzo ostrożnie odnosić się do rozpowszechniania wyników badania socjometrycznego w klasie. Raczej nie należy tych spraw omawiać publicznie, a już zupełnie nie wolno wskazywać, kto jest odrzucany, czy wyjawiać wobec wszystkich, kto kogo lubi, a kogo nie lubi.
Jest wiele powodów, dla których nauczyciele powinni podejmować i faktycznie podejmują działania zmierzające do poznania psychiki swych wychowanków.
Formą dokumentacji, w której efekty czynności zmierzających do poznania uczniów znajdują zwykle swój wyraz, są charakterystyki psychologiczne. Stanowią one próbę ujęcia i opisania istotnych rysów psychiki jednostek.
Bibliografia:
Pod redakcją Krzysztofa Kruszewskiego : „Sztuka Nauczania – Czynności Nauczyciela”, PWN, Warszawa 1991r.
Jan Strelau, Andrzej Jurkowski, Zygmunt Putkiewicz : „Podstawy Psychologii dla Nauczycieli”, PWN, Warszawa 1978r.
