Pozycja i funkcje głowy państwa w systemie parlamentarno-gabinetowym
Pozycja- konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej kształtuje ustrój państwa w oparciu o zasadę podziału władzy, stanowiąc w art. 10, że: \”1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały\”. Zasada ta wyznacza w ogólnym zarysie pozycję ustrojową Prezydenta Rzeczypospolitej w konstytu¬cyjnej strukturze władzy państwowej. Konstytucyjna formuła \”podziału i równowagi\” władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej wskazuje nie tylko na problematykę rozdzielenia władzy państwowej, lecz również na aspekt równoważenia się trzech władz w relacjach między naczelnymi organami tworzącymi strukturę tych władz.
W konstytucyjnym systemie ustrojowym Prezydent Rzeczypospolitej jest statutowany jako ważny i samodzielny podmiot realizujący koncepcję równo¬ważenia władz, a nie jest tylko częścią dualistycznej władzy wykonawczej.
Konstytucja stanowi w art. 132, że \”Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem\”.~
Konstytucyjna koncepcja polskiej prezydentury wskazuje na model prezy¬dentury aktywnej, zaangażowanej do pewnego stopnia w realizację zadań bieżącej polityki.
Wyrazem politycznego zaangażowania Prezydenta w systemie ustrojowym państwa jest konstytucyjna koncepcja jego uprawnień osobistych, czyli prero¬gatyw. W aktach tych przejawia się samodzielna rola państwowa Prezydenta Rzeczypospolitej, jego udział polityczny w realizacji zadań państwowych.
Oczywiście polityczny charakter prezydentury, jaki wynika z przyjętych rozwiązań ustrojowych, wchodzi w kolizję z całkowitą nieodpowiedzialnością polityczną Prezydenta RP.
Funkcje- Ogólną charakterystykę urzędu prezydenta zawierają przepisy art. 126 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w których czytamy: \”1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. 2. Prezydent Rzeczypo¬spolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach\”.
Prezydent RP jest postrzegany jako autorytet mogący działać w ewentualnych konfliktach politycznych, stabilizujący ład konstytucyjny, stojący też na straży podstawowych wartości dla bytu narodu i państwa.
W art. 126 ust. 1 Prezydent RP został zdefiniowany jako najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej i gwarant ciągłości władzy państ¬wowej. Konstytucja w ustępie tym określa charakter Prezydenta w aspekcie jego roli ustrojowej jako głowy państwa. Wyznacznikiem tej roli są dwie funk¬cje: reprezentacja państwa i gwarant ciąglości władzy państwowej. Prezy¬dent wybierany przez naród w wyborach powszechnych nie posiada statusu przedstawiciela narodu, jest natomiast definiowany jako najwyższy przedsta¬wiciel państwa – Rzeczypospolitej Polskiej.
W art. 126 ust. 1 naturalnie chodzi o reprezentację państwa w stosunkach wewnątrzpaństwowych oraz w stosunkach międzynarodowych. Funkcje reprezentacji państwa tra¬dycyjnie uznawane są w doktrynie prawa konstytucyjnego i w praktyce ustro¬jowej za klasyczne funkcje głowy państwa – króla w ustroju monarchicznym, a prezydenta w ustroju republikańskim – współcześnie określone ogólnie jako funkcje szefa państwa. Prezydent jako głowa państwa jest uosobieniem państwa – jego godności, majestatu, suwerenności i niepodległości. Status Prezydenta – głowy państwa wyznacza mu osobliwą pozycję ustrojową, która nie polega na wykonywaniu władzy, lecz jest dokony¬waniem aktów \”uobecniających\” państwo, sprowadza się do symbolizowania państwa.
Formuła \”gwaranta ciągłości władzy państwo¬wej\” może budzić wielorakie wątpliwości i trudności interpretacyjne. Zakres funkcji Prezydenta jako \”gwaranta ciągłości władzy państ¬wowej\” należy interpretować szeroko – w zakresie stosunków wewnętrznych i międzynarodowych. W pierwszym przypadku funkcja ta związana jest z koncepcją arbitrażu politycznego i ma na celu stabilizację władzy w państwie oraz zapewnienie funkcjonowania państwa na wypadek stanów szczególnego zagrożenia dla państwa.
Współcześnie organ państwa pełniący rolę głowy państwa uważany jest również za organ wykonawczy państwa. Istotnie, treść praktycznej działalności i rzeczywistej roli ustrojowej głowy państwa wypełniają prerogatywy określające jego kompetencje wykonawcze. Podobnie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej definiuje rolę Prezydenta w państwie (art. 10 ust. 2) oraz przyznaje mu kompetencje wykonawcze ściśle związane z działalnością innych organów państwowych.
W świetle art. 126 ust. 2 Prezydent wypełnia w charakterze organu egzekutywy dwie funkcje: 1) strażnika przestrzegania Konstytucji RP; 2) gwaranta suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
Prezydent RP na gruncie Konstytucji wypełnia zadania podstawowego gwaranta bytu państwowego. Bezwzględnie ponad doraźnymi celami politycz¬nymi najważniejszymi dla każdego państwa są wartości nadrzędne – suweren¬ność, niepodległość, bezpieczeństwo państwa. Są to podstawowe wyznaczniki bytu państwowego, interesów państwowych i narodowych, państwowej i naro¬dowej racji stanu. Najbardziej predestynowanym do obrony tych wartości państwowych i narodowych jest Prezydent.
\”Czuwanie nad prze¬strzeganiem Konstytucji\”. Ta swoista funkcja \”stróża\” Konstytucji stanowi punkt odniesienia do wykonywania wielu szczegółowych kompetencji. Prezydent został zobligowany przepisami szczegółowymi Konstytucji RP do podejmowania instrumentów czynnej ochrony Ustawy Zasadniczej (np. odmowa podpisania ustawy, prawo zaskarżania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego).
\”Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach\”. Celem tego przepisu jest uporządkowanie metod funkcjonowania urzędu prezydenta w praktyce ustrojowej, ale również wyznaczenie sposobu realizacji zadań ustrojowych przez Prezydenta.
