PRĄDY ARTYSTYCZNE
DEKADENTYZM
– ogólnoeuropejski prąd duchowy charakterystyczny dla ostatniego dwudziestolecia XIX w. Wyrażał się w postawie pesymistycznej i indywidualistycznej oraz poczuciu słabości
duchowej.
– Kształtowany przez ówczesną cyganerię artystyczną, w buncie przeciw mieszczańskiemu światu kreował wzorzec osobowy subtelnego i nadwarażliwego artysty nie przystosowanego do życia.
– Kierunek ten, typowy dla wszelkich okresów schyłkowych, w Polsce widoczny był najwyraźniej w poezji.
– Przykłady utworów literackich : „Deszcz jesienny” L. Staffa, „Koniec wieku XIX” i „Wszystko umiera z smutkiem i żałobą” K. Przerwy-Tetmajera.
REALIZM
– kierunek literacki ukształtowany w połowie XIX w. i dominujący w prozie europejskiej tego okresu.
– Najważniejszą zasadą poetyki realistycznej jest mimetyczność, czyli naśladowanie w utworze literackim świata współczesnego twórcy i czytelnikowi.
– Rzeczywistość ukazana jest z perspektywy przeciętnego odbiorcy i oceniana w myśl reguły przyjętej powrzechnie moralności oraz zasad zdrowego rozsądku.
– Kompozycja najczęściej ma formę zamkniętą, język – spełniający wszystkie wymogi poprawności – używany jest w wielu odmianach związanych z róznorodną tematyką.
– Bohater – dzięki obecności fabuły – występuje zazwyczaj na tle społeczeństwa, a jego działania zyskują psychologiczną motywację.
– W literaturz Młodej Polskim przykładnem literackim jest utwór Stanisława Żeromskiego „Rozdziobią nas kruki i wrony”.
NATURALIZM
– kierunek literacki ukształtowany we Francji w II połowie XIX w., który rozprzestrzenił się na całą Europę oraz Stany Zjednoczone na przełomie XIX i XX w.
– Jego twórca i głównym teoretykiem był E. Zola, który pragnął upodobnić metody stosowane w dziele literackim do technik typowych dla nauk eksperymentalnych(wpływ scjentyzmu).
– Kompetencje autora zostały umniejszone na rzecz bohatera i sceny.
– Postaci reprezentowały subiektywny punkt widzenia, ale ich psychika i los miały być podporządkowane deterministycznie pojmowanym prawidłowościom (np. ludzkiej fizjologii czy warunkom społecznym).
– Zakwestionowano nawet ciągłość narracji poprzez przekazywanie poszczególnych chwil z życia bohatera lub epizodów nie związanych z przebiegiem fabuły.
– Estetyka naturalistyczna była skrajnie mimetyczna, a język powieściowy często – potoczny.
– Naturalizm w literaturz Młodej Polski można dostrzec w „Moralności pani Dulskiej” G. Zapolskiej.
IMPRESJONIZM
– kierunek artystyczny, przede wszystkim w malarstwie, ukształtowany we Francji w II połowie XIX w.
– W literaturze szczególnie wpłynął na opis – zsubiektywizowany i skupiony na zatrzymaniu ulotnych właściwości rzeczy.
– Kładł nacisk na walory brzemieniowe tekstu (liczne onomatopeje) oraz barwość, zmysłowość i nastrojowość obrazu (nagromadzenie epitetów, synestezja).
– Poetykę impresjonistyczną zastosował np. K. Przerwa-Tetmajer w „Melodii mgieł nocnych” czy S. Żeromski w opowiadaniu pt. „Zmierzch”.
SYMBOLIZM
– prąd literacki ukształowany we Francji i Belgii w ostatnim piętnastoleciu XIX w., który natychmiast rozprzestrzenił się na całą Europę i Stany Zjednoczone.
– Za najważniejsze zadanie uważał wyrażenie tego, co nie wyrażalne.
– W spełnieniu tego założnienia najistotniejszy byłsymbol. Dzięki jego wieloznaczności poezja mogła dotrzeć do rzeczywistości niedostępnej do racjonalnemu poznaniu, dotykać tego, co nienazwane i niejasne.
-Utwory symbolistyczne operowały sugestią i oddziaływały na czytelników przez szczególną atmosferę wiersza, jego obrazowanie i muzyczność.
– Przykłady utworów literackich : „Wesele” S. Wyspiańskiego, „Krzak dzikiej rózy w Ciemnych Smreczynach” J. Kasprowicza i poezja B. Leśmiana.
EKSPREZJONIZM
– awangardowy kierunek literacki, ukształtowany w niemieckim obszarze językowym około 1910 r. i trwający do końca lat 20.
– Zadaniem sztuki ekspresjonistycznej było tworzenie przekazu świata wewnętrznego człowieka, stąd też podstawową kategorią estetyczną stał się wyraz rozumiany jako czyn – oddanie przeżyć jednostki w ich dynamice. Głosiła więc aktywizm ale była również otwarta na metafizykę.
– Człowiek – nie indywidualna postać, lecz Człowiek wogólne ujmowany był w kontekście wrzechświata. Służyły temu odwołania do mitologi i tradycyjnej symboliki.
– W zakresie stylu ekspresjonizm sięgał po rozmaite i ostre środki wyrazu : patos i ekstazę łączył z wulgarnością, poetyzmy z prozaizmami, subtelne wyznania z lirycznym krzykiem.
– W sposobie kształtowania świata niejednokrotnie korzystał z groteski i ujęć wizyjnych.
– Przykłady utworów literackich : „Hymny” J. Kasprowicza i J. Wittlina oraz powieść
J. Kadena- Bandrowskiego „Generał Barcz”.
