Prawo rodzinne – obejmuje system norm odnoszących się do stosunków pomiędzy małżonkami oraz stosunków pomiędzy rodzicami a dziećmi. Jest to sfera zagadnień dotycząca spraw bardzo indywidualnych. Ustawodawca bardzo ostrożnie ujmuje tę sferę prawa – dostosowuje niejako normy prawne do kryteriów panujących w danym społeczeństwie. Cel nadrzędny to dobro rodziny i dobro dzieci.
Rodzina – wielka zwykle składa się z kilku małych rodzin. Przepisy prawne nie dają definicji rodziny, ale z poszczególnych przepisów k.c. i k. rodzinnego (art. 23-27) daję się wywnioskować, że ustawodawcy chodzi o małżonków i dzieci z tego małżeństwa.
Pokrewieństwo – przepisy prawne nie dają wprost definicji. Generalnie jest to zbiór więzów krwi łączących dane osoby.
Linie i stopnie pokrewieństwa: W lini prostej (osoby pochodzą jedna od drugiej np. od ojca / matki – dotyczy przodków i ich zstępnych). W lini bocznej – mające przynajmniej jednego wspólnego przodka, ale nie pochodzą od siebie np. rodzeństwo.
Stopnie pokrewieństwa w oparciu o liczbę modeli: matka i syn – 1o w lini prostej, dziadek i wnuczek to 2o w lini prostej. W lini bocznej najbliższy stopień to drugi.
Powinowactwo (art. 26 k.c.) – z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi współmałżonka. Stosunek powinowactwa trwa mimo ustania małżeństwa, czy śmierci współmałżonka. Skutki prawne powinowactwa są ograniczone, a skutki prawne pokrewieństwa są szersze np. stosunek związany z obowiązkiem alimentacyjnym (art. 146 k. rodz.)
Konkubinat – pojęcie pozaprawne. Bardzo niewiele ustawodawstw przyjmuje jako stan prawny podobny do małżeństwa np. Dania. W Polsce brak zastosowania tego pojęcia nawet przez analogię do małżeństwa (brak przepisów prawnych).
Małżeństwo – nie ma ścisłej definicji (art. 1 k. rodz.).
Warunki zawarcia małżeństwa:
odmienność płci;
jednoczesna ich obecność przed kompetentnym organem świeckim;
złożenie przez nukturientów (osoby zainteresowane) oświadczenia o woli zawarcia związku przed właściwym organem.
Bez spełnienia wspomnianych przesłanek małżeństwo jest nieważne.
Istnieje jednak możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika, ale muszą być ku temu bardzo ważne powody. Pełnomocnictwo takie musi być udzielona na piśmie, za zezwoleniem sądu, z podpisem urzędowym. Powinno wymieniać osobę (pełnomocnika), z którą małżeństwo mam być zawarte – pod rygorem nieważności. Miejsce zawarcia małżeństwa – USC danej dzielnicy, a za granicą Konsulat RP. Możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Można też wystąpić o unieważnienie małżeństwa.
Przeszkody do zawarcia małżeństwa:
nieosiągnięcie wieku uprawniającego do zawarcia małżeństwa: mężczyzna – 21l., kobieta – 18l.;
Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa, gdy kobieta ma 16l., mężczyzna 18l.;
ubezwłasnowolnienie całkowite – debil;
choroba umysłowa i niedorozwój – można zawrzeć związek, jeżeli dziecko z takiego związku będzie zdrowe;
bigamia – można żądać unieważnienia drugiego małżeństwa;
krewni, rodzeństwo i powinowaci w lini prostej nie mogą zawrzeć małżeństwa;
nie mogą zawrzeć małżeństwa przysposabiający z przysposobionym;
Majątek małżeński – wspólność majątkowa obejmująca dorobek współmałżonków z chwilą zawarcia związku – wspólność ustawowa. Przedmioty majątkowe, które nie są objęte wspólnością stanowią odrębny majątek.
intercyza – umowa przedmałżeńska, można nią ograniczyć, rozszerzyć, zabezpieczyć majątek, lub wyłączyć wspólność małżeńską – forma aktu notarialnego.
dorobek małżeństwa – przedmioty nabyte podczas trwania związku małżeńskiego – zarówno te nabyte przez jednego z małżonków jak i przez oboje, opłaty za prace, lub inne świadczenia wynikające ze świadczonych usług, dochody z majątku wspólnego, jaki majątku odrębnego każdego z małżonków.
odrębny majątek:
przedmioty majątku nabyte powstaniem wspólności ustawowej,
przedmioty majątku nabyte przez dziedziczenie, zapis, darowiznę, chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowi inaczej
wierzytelności, prawa autorskie, prawa twórcy i in. (art. 33 k.r.)
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania lub zadość uczynienia.
Te przedmioty nie należą do wspólności ustawowej.
W czasie trwania wspólności, żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego, rozporządzać, lub zobowiązywać się do rozporządzania udziałem współmałżonka. W razie ustania wspólności współmałżonkowi przypadnie współwłasność do niepodzielnej ręki.
Oboje z małżonków zobowiązania są do współdziałania w zakresie zarządzania majątkiem wspólnym, oraz do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządzania (np. sprzedaż nieruchomości -wymagana jest wtedy zgoda współmałżonka. Zgoda ta musi być wyrażona w formie wymaganej – akt notarialny.
W przypadku podziału majątku oboje małżonkowie mają jednakowe udziały w majątku wspólnym. W przypadku zobowiązania zawartego prze jednego z małżonków w intercyzie, po ustaniu wspólności majątkowej małżonek odpowiedzialny jest tylko z części swego majątku, a w przypadku zastawienia rzeczy, egzekucja następuje tylko z tej konkretnej rzeczy, bez względu na to, kto jest jej właścicielem.
Macierzyństwo – matka jest zawsze pewna.
Jeżeli dziecko urodziło się w czasie małżeństwa, lub przed upływem 300 dni od jego ustania, lub unieważnienia domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem 300 od ustanie lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu drugiego małżeństwo, domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża.
Ojcostwo – można udowodnić przez:
domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki – domniemanie może zostać obalone z powództwa;
uznanie dziecka przez jego ojca – możliwość procesu o zaprzeczenie potomstwa;
sądowne ustalenie ojcostwa – istnieje tylko jeden sądowny sposób ustalenia ojcostwa;
Zaprzeczenie ojcostwa (mąż ma 6 m-cy na zaprzeczenie ojcostwa, od dnia kiedy dowiedział się o urodzeniu dziecka)- potrzebna jest legitymacja czynna w sprawie o usunięcie domniemania ojcostwa. Można wówczas występować o wszczęcie postępowania. Potrzebni są do tego: mąż matki dziecka, jego przedstawiciel ustawowy (jeśli mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony-6 m-cy od dnia ustanowienia przedstawicielstwa ustawowego).
Jeżeli dziecko urodziło się po 180 dniach od dnia zawarcia małżeństwa, a przed 300-oma dniami od jego ustania lub unieważnienia, obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić poprzez wykazanie niepodobieństwa. Jeżeli dziecko urodzi się przed 180-ym dniem od zawarcia małżeństwa, do obalenia domniemania ojcostwa wystarczy oświadczenia męża, że nie jest ojcem dziecka.
Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w 6 m-cy od urodzenia się dziecka, a dziecko nie później niż 3 lata po dojściu do pełnoletności.
Gdy nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki, lub gdy zostało ono obalone, to ustalenie ojcostwa może nastąpić poprzez uznanie dziecka przez jego ojca, lub sądowe ustalenie ojcostwa. Uznanie następuje przed kierownikiem USC. Potrzebny jest dowód badań antropologicznych, genetycznych, grupowych badań krwi i wtedy można wykluczyć ojcostwo, ale nie można go uznać całkowicie.
Ustanie małżeństwa:
przez śmierć, lub uznanie współmałżonka za zmarłego;
przez rozwód – potrzebne są przesłanki: zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego (ten, kto jest wyłącznie winny takiego rozkładu, nie może żądać rozwodu). Przy rozwodzie sąd kieruje się dobrem małoletnich. Orzeczenie rozwodu nie może naruszać zasad współżycia społecznego.
Konkordat (art. 10) – związek małżeński może być zawarty także przed kapłanem. Nawet małżeństwo zawarte tylko przed kapłanem zostaje w okresie do 5. dni wpisane w akta USC.
