Tego roku jesień była inna niz zazwyczaj. Niebo skrylo sie pod natretna warstwa chmor, ktore raz po raz dawaly o sobie znac rzesistym deszczem. Powietrze przecinaly klucze ptakow kierujac sie na poludnie, ale… niektóre zostawaly probojac przetrwac, mimo nadchodzacej zimy. Drzewa zrzucaly z siebie kolorowe liscie okrywajac ziemie lub ciskajac nimi na bystre wody potokow i rzek, gdzie niesione na falach, niczym mozni wladcy, innym razem targane byly w zawrotnym tempie i topione w zimnych odmetach wody.
Nad brzegiem najwiekszęj z rzek stal czlowiek. Z uniesiona do gory glowa zdawal sie palac checia wyrwanie sie z objec ziemi. Chcial uciec gdzies tam, do gory. To bylo o wiele przyjemniejsze niz swiadomosc, ze niebawem woda dotrze do jego stop, potem kostek, kolan, az w koncu porwie go swym nurtem. Dziewietnastoletni mlodzieniec zobaczyl jak piekne liscie tona w tym nurcie zycia, z gasnaca nadzieja: na wolnosc, na Polske, na własna w sluzbie Cesarza kariere. Poczul sie tak maly. Z calym bagazem oswieceniowych idei i z wiara w rozumnosc historii.
Zobaczyl przed soba groze i bezsens swiata. Musialo minać troche czasu, zanim ow mlodzieniec uwierzyl, iz moze plynac rwacym nurtem rzeki, jednoczesnie wpatrujac sie w niebo. Uwierzyl, ze naprawde jest w stanie pomoc, bo moze budować nowa na dzieje na gruzach starej.
Adam Mickiewicz przyszedl na swiat 24.12.1798 r. w Zaosiu na dawnych ziemiach litewskich. Miasteczko w ktorym sie wychowal (Nowogrodek) mialo wielowiekowa tradycje, a jej poczatki ginely w niepamieci. Ojciec przyszlego poety wywodzil sie z drobnej szlachty, wegetujacej po zasciankach i drobnych folwarkach, lubujacej sie w procesach sadowych. Z tego tez tytulu wlasnoscia Mickiewiczow bylo Zaosie. Ojciec byl sedzia i nieco przerastal intelektualnie swoich szlacheckich towarzyszy. Adam wychowywany był wiec w duchu tradycji narodowej.
Przyszly wieszcz uczyl sie w prowadzonej przez dominikanow nowogrodzkiej szkole powiatowej. Tam tez dorabial jako korepetytor mlodszych uczniow. Uchodzil za bardzo zdolnego i byl lubiany przez innych uczniow,jak i wykladowcow. W tym czasie dlugie okresy spedzal u dawnego przyjaciela ojca – Medarda Rostockiego, wladajacego (bezprawnie zresztą) majatkiem Ruta w poblizu Nowogrodka. Na pare lat przed smiercia, patrzac na cudowne lasy Fontainebleau, Mickiewicz bedzie porownywal je z Ruta – na jej korzysc.
Po zakonczeniu nauki w szkole dominikanskiej, młody i niedoswiadczony jaszcze Adam wkracza na szersze wody zycia wstepujac na studia filologiczno-historyczne w Wilnie. Historia ma duzy wplyw na tworczosc poety. Wezmy chociazby obraz wojny napoleonskiej zawarty w „Panu Tadeuszu”. Mickiewicz uosabial Napoleona z Bogiem, dlatego tez w wielu wierszach ktore zaczął juzpisywac w tym okresie, chwalil ” …owego meza, boga wojny (co)
Otoczon chmura polkow, tysiacem dzial zbrojnych (a)
Zwyciestwo i Zabor
Biegly przed nim i za nim. „
Napoleon dla poety, jak i dla wielu innych ludzi stal sie symbolem walki o wolnosc, zapowiedzia dana przez Boga. Szczegolnie w czasie, kiedy to wojska napoleonskie zmierzaly na wschod, a wszyscy zyli obietnica dana przez samego wodza.
Kadra profesorska na uniwersytecie miala w swoim gronie historyka Joachima Lelewela, teoretyka literatury Leona Borowskiego i filologa Ernesta Groddecka, ktorzy mieli najwiekszy wpływ na krztaltowanie sie osobowosci Mickiewicza, oraz na jego poziom wiedzy i rozwoj poetyckiego talentu. Na studiach mlody Adam zalozyl wraz z najblizszymi przyjaciolmi tajne Towarzystwo Filomatow, a nastepnie Towarzystwo Filaretow. Powstaje „Piesn Filaretow” i „Oda do mlodosci” – dwa glowne wyznaczniki idei tychze organizacji. Mickiewicz utrzymywal sie na czas trwania studiow ze stypendium, ktore musial odpracowac, jako nauczyciel szkoly powiatowej w Kownie (1819-1823). W czasie kiedy jego nauka dobiegala konca – towarzystwa, ktorych byl wspolzalozycielem zaczęły kierowac sie zbyt wielkim optymizmem. Mlodzi wprost palili sie do walki. Zblizal sie czas przelomu?
Kiedy Mickiewicz po raz pierwszy zobaczyl Kowno, byl pod wielkim wrazeniem. Widok z daleka byl zachwycajacy. Miasto leżalo tuz przy ujsciu Wilii do Niemna, w
uroczej dolinie, ktora pozniej w Konradzie Wallenrodzie Alf i Aldona beda wspominac jako utracony raj ich milosci. Nota bene: wlasnie tu narodzil sie bohater powieści poetyckiej (Konrad W.)
W Kownie Mickiewicz przezywal trudny okres swego zycia. Zmuszony przez dluzszy czas tkwic w bezruchu literackim, poczal tracic wiare w slusznosc idei, ktorym tak
niedawno chcial dac wyraz rozpoczynajac pisanie „Dziewicy Orleanskiej”, czy „Demenstenesa”. Jedyna dostepna wowczas Mickiewiczowi forma, w ktorej mogl sie wyrazic poetycko byla ballada. Pod wrazeniem dziel Zukowskiego, Zana i Czeczota, poeta napisal swoja pierwsza ballade („To lubię”) odzwierciedlajaca jego owczesny stan duchowy. W roku 1820 powstaja rowniez „Pani Twardowska”, „Switez”, „Lilie”, a poczatkiem 1821 – „Romantycznosc”. Ballada byla wyrazem zalu poety po stracie matki, zmarlej jeszcze w koncu pazdziernika roku poprzedniego. Poeta czul sie bardzo samotny i dlugo trwalo zanim pszyszedl do siebie. Ale potem… Adam Mickiewicz przezyl nieszczesliwa milosc. Zaznaczam to swiadomie, gdyz obraz bohaterow romantycznych, ktory stworzyl jest rzecza bardzo spojna z tym faktem.
Nieprzychylne Adamowi zamażpojscie Marii Wereszczakowny bylo wydarzeniem majacym bardzo duze odbicie w calej jego pozniejszej tworczosci. Stalo sie, jak juz wspomnialem, czescia przezyc herosow romantyzmu, bedacych mickiewiczowskimi wzorcami osobowymi tamtych czasow. Niedlugo potem wieszcz pisze do filomatow z prosba o przyslanie „Cierpień mlodego Wertera” Goethego.Zaczytuje sie ponadto w meistrowskiego „Fausta”. Szuka utworow odpowiadajacych jego wlasnym przezyciom. Pozniej raz jeszcze odwiedzil rodzinne strony i od tego czasu nigdy nie wrocil do”domu”.
Czeczot, ktory w ten czas mieszkal z Mickiewiczem, patrzac na wegetujacego poete nie domyslal się, iz byla to „cisza przed burza”. Ze owa bezczynnosc, zaowocuje dwiema czesciami „Dziadow” – II i IV. Czesc pierwsza nigdy nie została ukonczona.
Tlumaczy sie to tym, iz podjety w niej temat samotnosci czlowieka w otaczajacym go tlumie, mial glebszy wyraz w czesci IV, wiec poeta postanowil nie wracac do I.
Glownymi pobudkami prowadzacymi do napisania „Dziadow” II, IV, bylo zainteresowanie autora folklorem. Szczegolnie wyraznie mozna zaobserwowac to w czesci II (scena z obrzedu „Dziadow”). Cześć czwarta ukazuje pierwszy wzor romantyczny:
Gustaw – osamotniony, wyobcowany ze spoleczenstwa (nawiazanie do Wertera), jestosobnikiem wyzszym ponad przecietnosc, zbuntowanym wobec otaczajacej go rzeczywistosci (naturalnie nie trzeba specjalnie udowadniac, ze ma to scisly zwiazek z sytuacja samego autora). Za przyczyna Gustawa, Mickiewicz „nadrobił wszystkie niedostatki poezji milosnej, dal wyraz wszystkim przezyciom nieodlacznym od wielkiego nieszczesliwego uczucia: zachwytowi tkliwosci, gwaltownemu gniewowi, zazdrosci. Dal wyraz mece, ktora powoduje niemoznosc zapomnienia.” (tu: cytuje Cz. Zgorzelskiego)
W 1822 roku zostaje wydany pierwszy tomik poezji A. Mickiewicza, a w rok pozniej – drugi. Obok „Dziadow” czesci II i IV, zawieral rowniez „Grazyne” bardzo zroznicowana uczuciowo. Mickiewicz w liscie do Czeczota pisal: „Jest to pierwsza robota, której skonczenie mnie nie cieszy, bo po wiekszej czesci klepana invita Minerva.”
W drugim tomiku znajdowal sie rowniez bardzo wazny wiersz „Do Joachima Lelewela” ktory byl wielkim nauczycielem mlodych, a ktory to wiersz stal sie motywacja ich pogladow i ich rewolucyjnosci. I tutaj zamyka sie okres zwany wilensko-kowianskim, a zaczyna sie czas zeslania i nostalgii.
14 sierpnia 1823 roku Aleksander I podpisal wyrok w sprawie filomatow i filaretow. Mickiewicz do czasu procesu osodzony byl w twierdzy klasztoru bazylianow zamienionej na wiezienie. Zapewne pobyt w celi zawazyl na scenach wieziennych w „Dziadach”. (do dzisiaj zachowala sie cela w ktorej przebywal poeta i nazywana jest cela Konrada). Po procesie, Mickiewicza wraz z kolegami skazano na zeslanie w glab Rosji. Powstal slaby pod wzgledem artystycznym, ale bardzo odzwierciedlajacy owczesny nastroj poety wiersz – „Majtek”. 25 pazdziernika roku 1924 wyjechal z Wilna.
Chlopak byl juz mezczyzna .Nie stal na brzegu wyczekujac i patrzac jak inni wbrew woli wciagani sa w nurt zycia. Nie, teraz sam angazowal sie w pelni – widzac wiecej, niz inni widzieli, slysząc wjecej, niz slyszeli inni i … dzielac sietym z towarzyszami niedoli. To byla jego walka i jego misja.
Zblizala sie zima. Lekki, chlodny wiatr delikatnie tracal galezie drzew, pokornie patrzacych na zgielk wydarzen. Cos sie mialo stac. Gdzies w glebi ich „pokory” czaił sie bunt. Od czasu do czasu mocniejszy podmuch przerywal ten cichy, jakby proroczy spiew, by potem znowu utonac w pelni spokoju. O, tak – na pewno zblizala sie zima. Dla owego mezczyzny przybrala bardzo realne krztalty i kojarzyla sie tylko z jednym: Rosja.
26-letni Mickiewicz przybyl do Petersburga.Zobaczyl potezne miasto. Wielotysieczna metropolie, wybudowana zelazna reka. Twierdze nie do zdobycia w otwartej walce. Zdał sobie sprawe jak bardzo mylil sie twierdzac, iz mozna pokonac Rosje stajac z nia twarza w twarz. Wszystkie odczucia zwiazane z Petersburgiem musialy zawazyc na tworczosci poety, co mialo swoj „upust” w „Ustepie” do III cz. „Dziadow”.
Ze stolicy pojechal do Odessy i Moskwy, gdzie napisal jedno ze swoich najwiekszych dziel: cykl sonet opiewajacych na pisane pod wrazeniem samej Odessy jak i wycieczki na Krym odbytej latem 1825 („Sonety krymskie”). Sonety wywolaly fale krytyki, ale rowniez nasladownictwa. Autor biografii Mickiewicza-Kleiner pisze, ze „Dziadow” czesc IV „dala Polsce jezyk tkliwosci i namietnosci. W Odessie bogaci Mickiewicz polska poezje – liryka pieszczoty”. Ogromny sukces sonetow byl wynikiem stworzenia nowego jezyka poetyckiego, ktory zreszta wywolal wielki spor wsrod badaczy literackich.
W Rosji Mickiewicz poznal Rylejewa, Polewoja, Puszkina, oraz wielu innych pisarzy i poetow, ktorzy spiskowali przeciwko carowi. Szczegolnie duzymi wzgledami darzyl owczesnego wieszcza rosyjskiej literatury – Aleksandra Puszkina, z ktory potem bardzo sie zaprzyjaznil. Mickiewicz w swoim wierszu „Do przyjaciół Moskali” stanie sie podmiotem lirycznym, przedstawiajacym opis oceny procesu historycznego kierujcego Rosja. I kiedy pozniej wyjedzie na zachod, drogi obu poetow rozejda sie.
Puszkin zapoznawszy sie z trescia utworu, odpowie wierszem „Był tu srod nas”.
Proces dekabrystow, przyklad smierci za ojczyzne Rylejewa, Bastuzewa,oraz innych czlonkow tejze organizacji, nostalgia, wrazenia z pobytu w Rosji, przez co: odmienny punkt widzenia walki narodowo-wyzwolenczej, kontakt z tworcami rosyjskimi – Wszystko to zaowocowalo powiescia „Konrad Wallenrod”. Mickiewicz w utworze tym skupil sie przede wszystkim na ukazaniu wewnetrznego dramatu glownego bohatera. Z biografi dowiadujemy sie lub innaczej: mozemy odniesc wrazenie, iz „wnetrze” Konrada, jest „wnetrzem” samego autora.
„Sonety krymskie” i „Konrad Wallenrod” ustaliły w poezji mickiewiczowskiej obraz Litwy, jako kraju utraconego i odzyskiwanego w poezji. Byly to dziela bardzo osobiste, w ktorych uwiecznil kraj swojej mlodosci, „do ktorego nie ma powrotu”.
15 maja 1829 r. Mickiewicz opuszcza Rosje i wyrusza na tulaczke po Europie. Podczasdlłgiej wedrowki i pobytu min.: w Niemczech, Szwajcarii, Wloszech, rozpoczyna sie proces krztaltowania wizji swiata, ktorej konsekwencja bedzie III cz. „Dziadow”.
W tym czasie wplyw na tworczosc poety maja spotkania z Heglem, Antonim Odyncem (towarzyszem podrozy), Goethe, Zygmuntem Krasinskim, jak i przezycia zwiazane z miloscia do hrabianki Ankwiczowny.
Kiedy przybywa do Rzymu, dowiaduje sie, że w Warszawie wybuchlo powstanie.Palajac checia przylaczenia sie,wyrusza do Polski. Witany jako wielki wieszcz zatrzymuje sie w Wielkopolsce i nie przedostaje sie do Krolestwa. Wiesci o przebiegu powstania sa coraz gorsze. Polacy przegrywaja w bitwach, jest wiele ofiar, wielu pojmanych. Powstancy niosac transparenty na ktorych wypisane sa cytaty z dziel Mickiewicza pytaja, dlaczego nie ma go wsrod nich. Poeta uswiadomil sobie potege swoich prac i tym bardziej przekonany byl o roli, jaka spelnial w podtrzymaniu zapalu do walki o ojczyzne.
6 sierpnia tegoz roku, w pierwszym dniu oblężenia, dowodzacy fortem miedzy Wola, a Szczesliwicami porucznik Ordon wysadzil swoja redute w powietrze, by nie oddac
jej wrogowi, wraz z jej zapasem prochu. Wydarzenie to, opowiedziane przez uczestnika powstania – Garczynskiego, stalo sie tematem wiersza, ktory Mickiewicz napisal podczas pobytu w Wielkopolsce. „Reduta Ordona”, jak rowniez „Smierć pulkownika” i „Nocleg” staly sie najwazniejszymi dzielami tego okresu.
Powstanie upadlo. I nalezy tu wspomniec o utworze napisanym na kilka miesiecy przd jego wybuchem,a prorokujacym los polskich spiskowcow po listopadowej insurekcji. Mowa tu o wierszu „Do matki Polki”,okreslanym pozniej jako arcydzielo i jeden z najbardziej wstrzasajacych wierszy w literaturze swiata. Po latach Mickiewicz powie: „Napisalem wiersz „Do matki Polki”, wiersz bez nadziei, ale z ufnoscia w potege meczenstwa.”
Adam pozostal w Wielkopolsce do wiosny 1832 r., mieszkajac w ziemianskich dworach (głównie w poznanskiem). Miesiace spedzone w tej atmosferze oraz sytuacja w ktorej Mickiewicz bal sie myslec o dalszych losach Polski, zaowocowaly epopeja „Pan Tadeusz”. Dzielo powstalo w czasie ostatniego pobytu poety w Kraju. Kiedy to mogl sluchac potocznej, zywej polszczyzny, chodzic polskimi goscincami, ogladac karczmy i wioski,jezdzic po dworach i znowu stykac sie z szlacheckim obyczajem.
W marcu opuścil rodzinne strony udajac sie do Drezna. Tam spotkal wielu starych przyjaciol min.: Domeyke, Odynca, czy Garczynskiego. Tutaj takze, w atmosferze przygnebienia spedzal czas. Ale wraz z naplywem emigrantow z Polski, wzrastal nowy zapal. Przypominano proces filarecki, goroce dni lipcowe we Francji, uzyskanie niepodleglosci przez Belgię, czy chocby bunt tkaczy w Lyonie. Rodzila sie nowa nadzieja, a Mickiewicz pod wplywem wielkiego natchnienia napisal „Dziady” cz.III.
Utwor uznawany za najzazniejsza ze wszystkich czesci „Dziadów”. Z pewnoscia jast to najbardziej udana czesc, gdyzpowstala pod wplywem wspomnien i stanowi swoiste podsumowanie wszystkich dotychczasowych przezyc poety. Bardzo duzy wplyw na ostateczny krztalt III cz. mial jego pobyt w Rosji, jak rowniez przeżycia zwiazane z przymusowa emigracja, no i oczywiscie z upadkiem powstania. Utwor wyraza jednoczesnie goracy bunt, ujety w „Wielkiej Improwizacji”, gdzie bohater utworu (Konrad), staje sie uosobieniem i reprezentantem calego narodu, wszystkich jego cierpień i pragnieniem wolnosci, ale stanowi rowniez wyraz zalu i pretensji skierowanych w strone Stworcy.
Pobyt w Dreznie dobiegal konca. Byly to miesiace niebywalego przyplywu weny tworczej. Tak wiec obok „Dziadow” III cz. i przekladu „Giaura” Byrona, powstalo wiele wierszy min.: „Te rozkwitle bialo drzewa”, czy „Do samotnosci”. Okres pobytu w Dreznie wniosl do polskiej literatury ostatnie z bardziej znaczacych dziel poety, nie liczac oczywiscie „Pana Tadeusza”, ktorego Mickiewicz ukonczyl w Paryzu. Tam tez ozenil sie z corka slynnej pianistki – Celina Szymanowska,z która mial szescioro dzieci. Wobec trudnej sytuacji materialnej, Mickiewicz rozpoczal prace jako profesor literatury lacinskiej, najpierw w Szwajcarii (Lozanna), a potem jako profesor literatury slowianskiej w College de France w Paryzu. W tym czasie powstal cykl liryków, zwanych lozanskimi. Po pieciu latach pracy, udal sie do Wloch, aby stworzyc wlasna formacje wojskowa, ktora miala wziac udzial w europejskich walkach ludow przeciwko monarchiom i przyczynic sie do odzyskania niepodleglosci przez Polske. Pozniej wraz z kilkunastoosobowym oddziałem walczyl przez rok z Austriakami pod wladza Lombardii. Powrocil do Francji aby ponownie podjac akcje polityczna i zalozyl w 1849 r. dziennik „Trybuna Ludow”, glosząc w nim radykalnorewolucyjny program spoleczny i polityczny. Jednak ograniczenia co do praw emigrantow i nieprzychylnosc wladz francuskich doprowadzila do zwolnienia Mickiewicza z redakcji gazety, jak i ze stanowiska profesora College de France. Poecie zagrażalo ubustwo. W 1852 r. podjal prace jako bibliotekarz. W rok pozniej konflikt miedzy Turcja, a Rosja osiagnal forme wojny. Oczywistym wiec bylo, ze dla Polakow nadarzyla sie okazja, ktorej nie mozna bylo przegapić. Tym bardziej, ze Turcje wspieraly Anglia i Francja. Czynny udzial polskiej emigracji w tej wojnie byl oczywisty.
To byl rok 1955. Zona Mickiewicza – Celina, ciezko zachorowala i niedlugo potem zmarla osierociwszy szescioro dzieci. Zrozpaczony Adam pozostawił je we Francji, a sam wyjechal do Konstantynopola by swoim autorytetem wesprzec akcje formowania oddzialow tkz. kozakow otomanskich.
Nadzieja przybrala zupelnie inna forme. Nie była dzika i spontaniczna, lecz rozwazna, doswiadczona,a przede wszystkim mocna. Przez okolo trzydziesci szesc lat zadomowila sie na dobre w sercu starszego mezczyzny. Nie bylo odwrotu, bo owa nadzieja byla sluszna. Ajednak zmeczenie wtargnelo pomiedzy nia, a rozsadek i umysl, ktory zawsze nakazywal dzialac. Przez tak krotka chwile; zaledwie jeden dzien, zmeczenie zdazylo ogarnac cale cialo, pozbawiając je ciepla.
A on wzniosl sie do gory na boskim obloku. Jego umeczona dusze ogarnal niepojety spokoj i piersiom wyrwalo sie glebokie tchnienie. Ostatnie nieme slowo, wykrzyczane w strone Kraju, w strone rodakow, do Polski. Czy gdzieś z gory widzial jak dlugo jeszcze trwala walka, zanim marzenie stalo sie prawda? Ilez wyrzeczen, poswiecen, wytrwalosci, plonelo w sercach polakow? Ile determinacji do ktorej sam przyczynil sie pozostawiajac slowa. One byly chlodnym monsumem zwiastujacym burze, ktora pozniej doprowadzila kraj do zwyciestwa i wolnosci. Czy wiedział?
