Do \”Ballad i romansów\” należą m.in.: \”Romantyczność\”, \”Świteź\”, \”Świtezianka\”.
W balladach można dostrzec trzy podstawowe składniki romantyzmu: ludowość, naturę i historię.
Ludowość.
Łatwo wyróżnić w balladach pewne typowe dla wierzeń i baśni ludowych motywy, jak np. wiara w istnienie boginek wodnych, zatopione w jeziorach miasta, pojawienie się duchów zmarłych itp. Lud, u Mickiewicza, wypowiada tak ważne prawdy o świecie iż uznać je musi sam autor (Romantyczność), prawdy te górują także nad naukowymi prawdami Starca z tejże ballady. Prawdy te dotyczą m.in. natury, przez którą rozumieć musimy z jednej strony zwykle pojętą przyrodę, z drugiej istotę świata, tj. prawa nim rządzące, losy ludzi itp.
Duże znaczenie w \”Balladach i romansach\” ma przyroda. Tajemnicze jezioro, na dnie którego znajdują się ruiny zatopionego miasta, groźne kwiaty rosnące na brzegu jeziora, ich rola w karze udzielonej rosyjskim żołnierzom, tajemnicza postać dziewczyny-świtezianki, ponury las, przez który zbrodnicza Pani biegnie do Pustelnika, słysząc złowróżbne krakanie wron i hukanie puchaczy, wszystko to na tle ciemnej, wietrznej nocy – oto ważniejsze motywy przyrody, groźnej, budzącej przestrach, zharmonizowanej z niesamowitymi wydarzeniami.
Świat w balladach jest tak samo groźny i budzący strach jak te wymienione szczegóły przyrody. Jest to niepojęty dla zwykłego śmiertelnika układ sił rządzących na ziemi i biegiem historii, a także losami każdej jednostki. Człowiek może tylko biernie poddawać się skutkom działania sił natury, nie mając żadnego wpływu na nie. Natura ta włada za pośrednictwem tajemniczych duchów, rusałek, reprezentujących moce nadziemskie pustelników itp. Duchy są złe, mściwe, niekiedy po prostu złośliwe.
Jedną z wielkich prawd ukazanych w balladach, jest przekonanie o nieuniknionym charakterze kary za popełnione winy.
Ballada ludowa rozwinęła się na gruncie szkockim i angielskim (Szekspir). Była pieśnią epicką o tematyce złowrogiej i tragicznej(miłość, zdrada). Każda z ballad zawiera morał. Typowe składniki romantyczne to: natura, wszystkie ballady zawierają opisy przyrody np. opis jeziora Świteź. Są też opisy nocy, sił nadprzyrodzonych, ukazane są nimfy, świtezianki, duchy. Wszystko to ma zaciekawić czytelnika i wprowadzić go w nastrój ballady. Przyroda potęguje uczucia postaci. Często przyroda ukazana jest jako bardzo surowa:
\”Zmrok pada, wietrzyk wieje
Ciemno, wietrzno, ponuro
Puchają puchacze\”
Stosowanie wyrazów dźwiękonaśladowczych potęguje groźny nastrój. Mickiewicz wprowadza do ballad ludowe widzenie świata np. w \”Romantyczności\” : \”Jasio być musi przy swej Karusi\”. Nawet po śmierci, ci którzy kochają są blisko osób kochanych. Wprowadza także bohatera ludowego np. pustelnika.
