Na przyczyny reformacji w Niemczech złożyły się rozkład wewnętrzny Kościoła, dość niski poziom intelektualny i moralny duchowieństwa. Zeświecczony tryb życia duchownych, wzrastająca obojętność religijna. Kościół był wielkim panem feudalnym (posiadał duże majątki, ściągał dziesięcinę). Duchowni uzyskali znaczną pozycję polityczną tzn. posiadali własne sądownictwo, pełnili ważne funkcje w państwie np. w Polsce funkcję interrexa (głowy państwa w okresie bezkrólewia). Wyjątkową pozycję zajmował dwór papieski, Watykan. Papież powrócił do nepotyzmu, ściągał dziesięcinę. W Niemczech istniała wyjątkowo złożona sytuacja wewnętrzna, tzn. Niemcy pozostawały w pogłębionym rozbiciu politycznym (istniało ponad 300 jednostek politycznych). Wprawdzie istniał papież, ale jego władza była dość formalna. W konsekwencji odkryć geograficznych dochodzi rozbicie gospodarcze w postaci dualizmu ekonomicznego. W tej sytuacji w Niemczech narastały konflikty społeczne. Społeczeństwo było podatne na nowe hasła, programy, krytyki. Bezpośrednią okolicznością wybuchu reformacji w Niemczech było zarządzenie papieża Leona X o sprzedaży odpustów.
Reformacja to szeroki ruch walki o odnowę Kościoła, powiązany z powstawaniem nowych doktryn religijnych. Reformacja wybucha w Niemczech w 1517 r. Zapoczątkowało ją wystąpienie Marcina Lutra. Marcin Luter – syn chłopa, duchowny augustianin, doktor teologii i profesor nauk biblijnych w Wittemberdze. Luter nie był humanistą. Był myślicielem religijnym, analizował zagadnienia dróg wiodących człowieka do zbawienia. Przyjmował, że jedynym źródłem wiary jest Biblia, odrzucał wszystko, co nie opierało się na Biblii. W 1517 r. Luter wystąpił przeciwko odpustom sprzedawanym dość masowo na polecenie papieża Leona X (papież chciał pozyskać fundusze na budowę bazyliki św. Piotra w Rzymie). Luter powiesił na drzwiach katedry w Wittemberdze 95 tez. Udowadniał w nich, że odpusty są niezgodne z nauką Chrystusa, że stanowią nadużycie religijne.
Luter zyskał wielu zwolenników, których nazywano luteranami, protestantami. Wkrótce doszło wśród nich do rozłamu na obóz książęcy (umiarkowany) oraz radykalny. Obóz książęcy żądał sekularyzacji dóbr kościelnych, taniego Kościoła, podporządkowania Kościoła władzy świeckiej. Obóz radykalny zakładał powiązanie walki o reformę Kościoła z walką o reformy społeczne. Przejawem działań nurtu radykalnego była wojna chłopska w Niemczech 1524-25. Przywódcą był Tomasz Mü nzer, który określił zasady programu. Wojna chłopska rozwijała się najbardziej na terenie Szwabii i Turyngii. W czasie tej wojny chłopi wystąpili z programem w postaci 12 art. Po kilku miesiącach wojna została stłumiona. Czołową rolę uchwycił nurt książęcy. Wkrótce doszło do krwawych wojen religijnych pomiędzy protestantami nurtu książęcego a katolikami. Wojny zostały zakończone w 1555 r., kiedy podpisano w Augsburgu zasadę „euius regio, eius religio” (czyj kraj, tego religia).
Skutkiem reformacji w Niemczech był fakt, że do rozbicia politycznego, ekonomicznego dochodzi rozbicie religijne.
