Termin „psychologia” pochodzi z jezyka greckiego od dwoch wyrazow greckich;psyche-dusz i logos-slowo,nauka. Psychologia w starozytnosci oznaczala nauke o duszy. Historia psychologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej jest krotka- ma niewiele ponad sto lat(date jej narodzin wiaze się z 1879 r kiedy to Wilhelm Wundt otworzyl w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne)zas jako odrebny kierunek studiow uniwer istnieje w Polsce od1955r. Najczesciej definiuje się psychologie jako nauke o redulacji wzajemnych stosunków istot zywych z ich srodowiskiem przy czym zasadniczym jej przedmiotem jest czlowiek i jego zachowanie się. Psychologia jest zaliczana do nauk empirycznych-podobna jest do biologi czy fizyki a rozni się od matematyki.. do glownych kierunkow we wspolczesnej psychplogii zalicza się podejscia: behawiorystyczne, psychoanalityczne, poznawcze i humanistyczne.
METODY badawcze w Psychologii.Obserwacja polega na swiadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zachowania się czlowieks i rejestrowaniu przebiegu zjawisk i zdarzen. Jej przedmiotem dzialania sa dzialania i zachowania sytuacyjne. Eksperyment-polega na badaniu zjawisk wywolanych przez badajacego w kontrolowanych przez niego warunkach w celu ich poznania.Test jest rodzajem zadania do wypelnienia identycznym dla wszystkich badanych przy czym ocena rozwiazania jest ilosciowa. Aby zadanie stalo się testem musz być spelnione nastepujace warunki: obiektywnosc, rzetelnosc, trafnosc, czulosc, standaryzacja, normalizacja. Wywiad psychologiczny to rozmowa wczesniej zaplanowana i przygotowana przeprowadzana w celu zebraniaa danych o przejawach zachowania, które sa niedostepne bezposredniej obserwacji. wyrozniamy wywiad: swobodny i skategoryzowany. Ankiety i kwestionariusze ich zaleta jest mozliwosc uzyskania obszernego materialu w stosunkowo krotkim czasie wada czy wypow sa wiarygodne. Socjometria jest technika sluzaca przede wszystkim do poznawania struktury wew grup spolecznych, rodzaju wzajemnych oddzialywan miedzy czlonkami grupy. Analiza wytworow dzialania- metode te stosuje się w roznych formach diagnozy i terapii, szczególnie wówczas gdy osoba badana ma ograniczone mozliwosci wypowiadania się (chory psychicznie. Metody kliniczne-do nich zalicza się miedzy innymi metody projekcyjne, polegajace na stosowaniu zadan o niejednorodnej tresci, takich jak: metoda plam atramentowych. Studium przypadku- jest to szczegolowe studium jednostki lub pojedynczej calosci.Nipowtarzalnosc jednostek jest wlasnie przedmiotem zainteresowania studium przypadku. Opiera się ono przede wszystkim na analizie jakosciowej.
Osobowosc jest wynikiem formowania się roznych zwiazkow czl z otaczajacym swiatem, cechujacymi się ogromnym bogactwem i zloznoscia.Rozwazajac cztery glowne aspekty można można stwierdzic ze czl jest istota: biologiczna- wlaczona do swiata przyrody, spoleczna-jego rozwoj i trwanie, aktywna-tzn ze nie tylko przystosowuje się do zmian zachodzacych w otoczeniu. Przez osobowosc rozumiec będziemy kompleks właściwości czlowieka, które zapewniaja organizacje i stalosc jego zachowania, pietno indywidualne.Zasadnicze miejsce zajmuja tu takie czynniki jak:temperament, zainteresowania, potraeby 4 czynniki rozwoju psychicznego jednostki: dziedzicznosc, aktywna dzialalnosc jednostki, srodowisko, wychoawanie. Dojrzala osobowosc to uklad wzglednie trwalych właściwości ,charakterystycznych dla danej jednostki.
„Temperament jest to zespol wzglednie trwalych właściwości psychicznych, przejawiajacych się w reakcjach emocjonalnych i motoryce, nalezacy do dynamicznych skladnikow osobowosci.” Zasadnicze roznice miedzy temperamentem a osobowoascia to: 1 temp jest glownie wynikiem ewolucji biologicznej podczas gdy osobowosc to przede wszystkim punkt warunkow spoleczno-historycznych. 2 temp wlasciwy jest zarówno czl jak i zwoerzetom wyzej zorganizowany, natomiat pojecie osobowosci zarezerwowane jest wylacznie dla charakterystyki psychologicznej czlowieka. Pawlow wyodrebnil w swej klasyfikacji temp 3 typy silne i 1 slaby. Typ silny,zrownowazony,ruchliwy-sangwinik.Jego ukl nerwowy odznacza się duza sila procesow nerwowych. Typ silny, zrownowazony, powolny-flegmatyk.Jego ukl nerwowy cechuje również duza sila i rownowaga procesow nerwowych przy jednoczesnej malej ruchliwosci. Typ silny, ruchliey to choleryk. Jegu ukl nerwowy ckarakt, obok duzej sily, przewaga pobudzenia nad hamowaniem. Typ slaby-melancholik.Cechuje się slaboscia procesow pobudzenia i hamowania oraz mala ruchliwoscia. Reaktywnosc jest zw z wrazliwoscia na bodzce. Jeśli stosunkowo slaby bodziec wywoluje reakcje, pkreslamy jednostke jako reaktywna,niskoreaktywni z kolei charakteryzuja się obnizona wrazliwoscia oraz duza wydolnoscia. Styl dzialania to typowy dla jednostki sposób wyk jednostki. Jest to jeden z mechanizmow regulujacych zapotrzebowanie nz symulacje, dzieki któremu czl reguluje wartosc stymulacyjna sytuacji lub aktywnosci wlasnej.
„Zdolnoscismi okresla się takie takie roznice indywidualne, które sprawiaja ze przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczegolni ludzie osiagaja w porownywalnych warunkach zewnetrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i dzialaniu.” Uzdolnienie to zespol zdolnosci umozliwiajacy wyjatkowo skuteczne dzialanie w danej dziedzinie. Talent- najbardzeij korzystne polaczenie zdolnosci. Uwaza się ze talent jest wynikeim interakcji co najmniej 7 nastepujacych czynnikow: 1 wys poziomu inteligencji 2 struktury osobowosci, srodowiska spolecznego. Inteligencja-efektywnosc dzialan umyslowych,ktorej nie potrafimy wyjasnic poziomem wyksztalcenia czy tez dosw jednostki. Definicje:Inteligencja jest zdolnoscia przystosowania się do nowych wymagan przez odpowiednie wykorzystywanie srodkow myslenia. Inteligencja rozumiana jest jako zdolnosc ogolna dp spostrzegania zaleznosci i wyciagania wnioskow. Teoria inteligencji: do najpopularniejszych dludo nalezala dwuczynnikowa teoria Ch.Spearmana(1927) który wysunal teze ze kazda czynność dochodzi do skutku dzieki wspoldzialaniu czynnikow g i s. Nasycone zdolnoscia umyslowa g(general), pozostale czynniki uaznal za specyficzne i okreslil litera s(specific). Teoria „zdolnosci podstawowe” L.L.Thurstone’a (1938). Obalil on teorie 2 czynnikow Spearmana i ustalil 7 uzdolnien bez zadnej hierarchii: rozumienie slow, plynnosc slowa, rozumienie, pamiec, zdolnosci liczbowe, zd przestrzenne, szybkosc spostrzegania. Teorie „model struktury intelektu” przedatawil w 1959 r J.P.Guilford oparta na czynnikach rownozednych. U podstaw tej teorii lezy zalozenie, ze kazda zdolnosc czl można opisac w 3 wymiarach: operacja, tresc, wytwor.
„Postawe można okreslic jako strukture uksztaltowana w procesie zaspokajania potrzeb jednostki, w okreslonych warunkach spolecznych, jako wzglednie zgodna i trwala organizacje wiedzy, przekonan, uczuc, motywow oraz pewnych form dzialania i reakcji podmiotu, zwiazana z okreslonym przedmiotem lub klasa przedmiotow.” Jest to struktura nabyta, wyuczona skladajaca się z 3 komponentów.1 komponentu poznawczego, emocjonalno-oceniajacego, behawioralnego. Podstawy charakter się za pomoca takich cech jak: tresc przedmiotowa-podstawy stanowi o niej to, co lub kto jest obiektem postawy. Zakres postawy- postawy mogą się roznic miedzy soba iloscia przedmiotow, których dotycza. Kierunek postawy-postawy roznia się miedzy soba znakiem + lub-. Sila postaw jest cecha zalezna od opinii. Zloznosc, Zawartosc, Twalosc, Adekwatnosc- cecha ta pozwala pozytywnie lub negatywnie charakteryzowac wyznaczone przez dana postawe zachowania. Biorac pod uwage istnienie 3 komponentow możemy oddzialywac na postawy nastepujacymi torami: poznawczym,polegajacy glownie na przekazywaniu informacji o przedmiocie postawy, emocjonalnym,polegajacym na wywolaniu u odbiorcy uczuc. Behawioralnym polegajacym na wywolaniu okreslonych zachowan zwiazanych z przedmiotem postawy. 3 rozne procesy zmainy postaw: 1uleganie- polega ono na tym ze osobnik akceptuje jakis wplyw. 2indentyfikacja- polega na akceptacji przez jednostke danego wplywu. 3internalizacja- polega na akceptacji jakiegos wplywu
„Na obraz samego siebie sklada się caloksztalt wiedzy, wyobrazen, pojec o wlasnej osobie, a także uczuciowy stosunek do samego siebie zwiazany z samoocena”. Samoocena wynika z oceny siebie i wlasnych mozliwosci w porownaniu z innymi ludzmi. Na system wiedzy o sobie, istniejacy w postaci obrazu samego siebie skaladaja się: 1wlasny wyglad i fizyczna właściwości 2umiejetnosci i zdolnosci 3potrzeby i postawy 4pozycja wśród ludzi 5to, co mnie się należy od innych. Sady dotyczace konstrukcji obrazu samego siebie mogą mieć charakter sadow opisowych(jaki jestem), wartosciujacych (jak się oceniam) i normatywanych ( jaki chciałbym być). Na obraz samego siebie sklada się „ Ja realne” czyli sady jaki jestem i „Ja idealne” czyli sady o tym jakim chciałbym być.
Potrzeby naleza do czynnikow dynamizujacych zachowanie jednostki. Potrzeba powstaje na podlozu zaburzenia rownowagi miedzy organizmem a srodowiskiem i wynika często z braku czegos, co sprawia iż organizm nie mozw normalnie funkcjonowac. Istnieje wiele systemow klasyfikacji potrzeb. Do najprostrzych należy podzial na 2 grupy: potrzeby pierwotne-biologiczne oraz potrzeby wtorne- psychiczne. Wedlug Maslowa istnieje 5 grup potrzeb czl: potrzeby fizjologiczne- zalicza do nich potrzeby pozywienie, snu, aktywnosci, przyjemnych doznan zmyslowych, seksualne. Potrzeby bezpieczenstwa-naleza tu potrzeby bezp, naleznosci, opieki i oparcia. Potrzeby przynaleznosci i milosci- czl nie zaspokajajacy tych potrzeb odczuwa glod stosunkow uczuciowych. Otrzeby prestizu i uznania- Maslow wyroznia 2 grupy dazen ludzkich 1 pragnienie potegi 2 potrzeba respektu Potzreby samoaktualizacji, samrealizacji- jest to dazenie czl do rozwoju swoich potencjalnych mozliwosci. Hierarchiczny ukl potrzeb w polskiej psychologii proponuje Tomasz Kocowski. Jego zdaniem wszystkie cele organizmow zywych podporzadkowane sa 1 celowi nadrzednemu- przetrwania zycia. TABELA
„Emocje maja wplyw na poziom energii jaka organizm zmobilizuje w danym momencie na to czy energia ta będzie zuzyta na zachowanie stanu rzeczy który ja wyzwalal bądź na likwidację tego stanu rzeczy.” Każdy proces emocjonalny zawiera 3 komponenty: 1znak emocji- wskazuje na zabarwienie przezycia, które można scharakteryzowac biegunowo w wymiarach: emocje przyjemne- przykre. 2Intensywnosc emocji zwana również pobudzeniem emocjonalnym wynika z okreslonego pobudzenia osrodkowego ukl nerwowego. Wyraza się ono w formie- wzrostu napiecia miesniowego, -wzrostu intensywnosci procesow umyslowych, -zmiana czynnosci narzadow wew. 3tresc emocji- zalezy od wielu czynnikow, sposrod których najwazniejsza role odgrywa rodzaj bodzcow wywolujacych emocje. Procesy emocjonalne , wyodrebnione wedlug kryterium ich sily i trwalosci dzieli się na nastroje-sa ti stany emocjonalne nie skierowane na jakis okreslony przedmiot. Afekty-procesy emocjonalne silne, a jednoczesnie krotkotrwale. Namietnosci- uczucia dlugotrwale i bardzo silne. Ekspresja emocjonalana przejawia się w wileu reakcjach obserwanych z zew które można sprowadzic do zmian:-w wyrazie twarzy, tzn mimiki, -w ruchach ciala, w postwaie ogolnej tzn pantomiki, -w innych sposobach zachowania się. Kontrola emocjonalna- polega na zdolnosci do opanowania impulsow emocjonalnych w roznych trudnych sytuacjach. Dojrzalosc emocjonalna- rozwoj uczuc stopniowo doprowadza do. Dojrzlosc ta to umiejetnosc swiadomego kierowania swym zachowaniem emocjonalnym.
„Motywacja do podjecia czynnosci dla osiagniecia okreslonego wyniku (M) jest funkcja uzytecznosci tego wyniku (U) oraz subiektywnego prwadopodobienstwa jego osiagniecia (P) czyli M=f (U.P) przy zalozeniu ze P>0” Motywacja to proces wew aktywujacy jednostke do dzialania. Do cech charakter procesow motywacyjnych zalicza się: -kierunrk- wyznaczony przez pragnienie czegosc co stanowi cel, -natezenie- dotyczy zmain energetycznych w zachowaniu, -stany emocjonalne- + lub – towarzyszacy procesom motywacyjnym. Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona brzmi: w miare wzrostu natezenia motywacji sprawnosc dzialania wzrasta do pewnego poziomu a nastepnie zaczyna spadac. Przy bardzo wysokim natezeniu motywacji sprawnosc dzialania jest znowu mala. Drugie prawo: podczas rozwiazywania latwego zadania najwieksza sprawnosc osiaga się przy wysokim poziomie motywacji a w czasie rozwaiazywania zadan trudnych- przy niskim poziomie motywcji.
„Frustracje nazywa się zmainy jakie pojawiaja się w dzialaniach czl pod wplywem zablokowania jego daze, bezposredni efekt wystapienia przeszkody czyli przerwanie ciagu czynnosci ukierunkowanych na realizoanie celu.” Do wielokrotnie spotkanych objawow stanow flustracyjnych zalicza się agresje. Psychologowie posluguja się terminem dzialania agresywnego, przez które rozumieja zachowanie ukierunkowane na spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody. Agresja pojawia się w 3 postaciach: agresja bezposrednia dochodzi do skutku gdy jednostka atakuje przeszkode znajdujaca się na drodze do celu. Przemieszczona i introwertywna. Reakcjami nie zmniejsajacymi sytuscji flustracyjnej sluzacymi natomiast do rozladowania napiecia nerwowego, sa mechanizmy obronne. Sa to automatycznie i nieswiadomie podejmowane dzialania zmierzajace do rozladowania emocjonalnego napiecia, rozwiazania wew konfliktu oraz zmniejszenia leku wtedy, kiedy sytuacja psychiczna staje się nie do zniesienia. Rodzaje mechanizmow obronnych to: racjonalizacja- wynajdowanie logicznych przyczyn co czl zrobil. Projekcja-chroni jednostke przed przyznaniem się przed samym soba. Wyparcie- polega na usuwaniu mysli które wywoluja przukre napiecie. Fiksacja- czl traci elastycznosc. Regresja,marzenia na jawie, kompensacja
„Stres jest reakcja na wszelkiego typu reakcje trudne,jest stanem, w którym wyroznia się 3 podstwaowe komponenty 1podwyzszennie się ogolnego poziomu aktywacji organizmu 2pojawienie się silnychemocji, najczesciej o znaku – 3pojawienie się motywacji do przezwyciezenia stresu” Sytuacje trudne, czyli prowokujace stres to takie w których zachodzi rozbierznosc pomiedzy potrzebami a mozliwosciami zaspokojenia tych potrzeb lub wykonania zadan. Zaleznie od rodzaju zaklocen sytuacji normalnej wyroznia się 5 glownych rodzajow sytuacji trudnych:1sytuacje trudne czl w tej sutuacji jest pozbawiony podstawowych elementow do normalnego funkcjonowania. 2 sytuacja przeciazenia- gdy trudnosc zadania jest na granicy mozliwosci jednostki. 3sytuacje utrudnienia 4sytuacje zagrozenia-gdy zachodzi prawdopodobienstwo utraty czegos. 5sytuacje konfliktowe. Trzy fazy stressu: 1faza mobilizacji- cechuje się wzrostem intensywnosci reakkcji, 2faza rostrojenia-jeżeli stres nasila się lub trwa zbyt dlugo. 3faza destrukcji wystepujaca przy dalej narastajacym napieciu emocjonalnym.
Psychologia wychowawcza-zajmuje się caloksztaltem zagadnien zwaizanym z wychowaniem i nauczaniem. Psychologia kliniczna-jej przedmiotem sa roznego rodzaju zaburzenia w zachowaniu, trudnosci w przystosowaniu się wskutek zlego stanu zdrowia, wady organicznej, srodowiska nerwicujacego. Psychologia medyczna- w odroznieniu o klasycznej psychologii klinicznej- zajmuje się zaburzeniami wymagajacymi interwencji lekarza, nie bedacego psychiatra. Psychologia sadowa pelni funkcje uprawniajaca dzialania w zakresie sciagania i orzecznictwa sadowego. Psychologia penitencjarna.psychologowie zatrudnieni w wieziennictwie uczestnicza w procesie resocjalizacji wiezniow pelniac funkcje diagnostyczne i korekcyjne Psychologia pracy- zajmuje się prawidlosciami i nieprawidłowościami psychologicznumi zwiazanymi z praca czl w okreslonym miejscu, warunkach i otoczeniu spolecznym. Zajmuje się praca ludzka, analizuje: 1cechy czl 2srodowisko 3proces pracy 4skutki pracy. Zasadnicze zadania, jakie stoja przed psychologia pracy to:-przystosowanie pracy do czl –przystosowanie czl do pracy. Wspolczesna psychologia pracy sklada się z wielu, bardzo nieraz wyspecjalizowanych dzialow. Najdlusza tradycje maja: psychologia doboru zawodowego, psychologia bezpieczenstwa pracy czy tez psychologia szkolenia i ksztalcenia zawodowego, krotsza- psychologia inzynieryjna czy psychologia organizacji i zarzadzania, bardzo krotka- psychologia innowacji i ergonomiczna.Psychologia energonomiczna- zajmuje się psychologicznymi uwarunkowaniami stosunkow jakie wystepuja miedzy czl a obiektem techniczny, otoczeniem lub praca. Szczegolowe problemy p ergonomicznej można podzielic na 4 zakresy: 1dostosowanie procesow, organizacji i srodkow pracy do czl 2przystosowanie czl do pracy i nowoczesnej technii. 3przystosowanie czl do czl 4doskonalenie metodologii badan. Psychologia srodowiskowa bada zachowanie się czl jako pochodnej srodowiska fizycznego i spolecznego z jakim czl styka się w zyciu codziennym. Psychologia ekonomiczna jest nowa dyscyplina w warunkach polskich choc od kilkudziesieciu lat uprawiana w krajach o gospodarce wolnorynkowej. Wedlug definicji przyjetej przez zalozycieli International Association for Research in Economic Psychology, psychologia ekonomiczna jako dyscyplina bada psychologiczne mechanizmy i procesy lezace u podstaw konsumpcji i innych zachowan ekonomicznych. Zajmuje się preferencjami, wyborami decyzjami i czynnikami na nie wplywajacymi, jak również konsekwencjami tych decyzji i wyboru w odniesieniu do zaspokojenia potrzeb. Ponadto zajmujee się wplywem zew ekonomicznych zjawisk na zachowanie ludzkie i samopoczucie (well-being). Badania te odnosza się do roznych poziomow organizacji: od gospodarstwa domowego i indywidualnego konsumenta do makroskali calego spoleczenstwa. Psychologia wojskowa zajmuje się analiza sluzb w wojsku, psychologicznymi aspektami relacji czl-maszyna. Psychologia sportu. Sport wymaga odpowiednich właściwości psychicznych a kazda z jego dziedzin stawia czl inne wymagania.
