RADIOFONIA I TELEWIZJA
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROBLEMATYKI RADIOFONII I TELEWIZJI
I GENEZA KRRIT
Problemy radiofonii i telewizji należy postrzegać obecnie w pierwszej kolejności przez
pryzmat praw i wolności obywatelskich. Art. 14. w I rozdziale Konstytucji brzmi: „RP
zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.” Łšczy się on z art. 54. (
Rozdział II „Wolności, prawa i obowišzki Człowieka i obywatela”, podtytuł „Wolności i prawa
osobiste”):
„1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglšdów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji.
2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy sš
zakazane. Ustawa może wprowadzić obowišzek uprzedniego uzyskania koncesji na
prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.”
Oprócz wolności słowa i wyrażania swoich poglšdów istnieje jeszcze szereg innych zasad i
wartości konstytucyjnych, takich jak np.: prawo do informacji ochrona moralności publicznej,
swoboda działalności gospodarczej.
Konieczność poddania problematyki zwišzanej z radiofoniš i telewizjš uregulowaniu
prawnemu o znacznie szczegółowym charakterze niż w przypadku prasy wynika z tego, że:
– przekaz radiowy i telewizyjny musi być – z uwagi na wymagania techniczne – poddany
ścisłym regułom dotyczšcym częstotliwości i zasięgu nadawania. Mowa tu o niezbędnej
przesłance w realizacji zadań państwa, jakš jest sprawna łšczność;
– przekaz radiowy i telewizyjny pełni znaczšcš rolę w kształtowaniu postaw moralnych
społeczeństwa oraz jego wiedzy i preferencji politycznych;
– istnieje obawa ukształtowania się tendencji monopolistycznych i co za tym idzie –
zawężenia tzw. pluralizmu zewnętrznego. Podstawš tej obawy jest fakt emitowania
programów radiowych i telewizyjnych przy niezbędnym nakładzie poważnych środków
finansowych, co ogranicza liczbę potencjalnych nadawców.
W okresie PRL-u charakterystyczny był państwowy monopol radia i telewizji oraz ich
włšczenie w polityczny mechanizm sprawowania władzy. Zarzšd radiem i telewizjš należał do
Komitetu ds. Radia i Telewizji Polskie Radio i Telewizja, który formalnie stanowił jeden z
centralnych organów administracji, podporzšdkowany premierowi. W rzeczywistości poddany
był bezpośredniemu kierownictwu PZPR. Dopiero po 1989 zaczęto zmierzać do stworzenia
jakiś elementów niezależności i pluralizmu. Spory polityczne z tym zagadnieniem zwišzane
trwały kilka lat i doprowadziły ostatecznie do przyjęcia ustawy z 29 grudnia 1992 r. o
radiofonii i telewizji (uRT). Równocześnie dokonano zmiany w Konstytucji
(MK, Rozdział 4, art. 36b.).
Nowy kształt radiofonii i telewizji opiera się na czterech podstawowych założeniach:
1) na zniesieniu cenzury (art. 54. Konstytucji z 2 kwietnia 1997), rozumianej jako
uprawnienie państwa
do uprzedniego aprobowania treści emitowanych audycji;
2) na demonopolizacji: obok dotychczas istniejšcych stacji państwowych stworzono
możliwość działania nadawcom prywatnym (komercyjnym), ale pod warunkiem uzyskania
koncesji (różnica w porównaniu z wolnościš tworzenia tytułów prasowych);
3) na zmianie charakteru stacji państwowych, a w szczególności w przekształceniu ich w
nadawców publicznych, organizacyjnie i politycznie odseparowanych od aktualnej
większości parlamentarnej;
4) na stworzeniu szczególnego organu konstytucyjnego – Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji, której zadaniem jest rzetelne organizowanie całokształtu działalności mediów
elektronicznych.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem konstytucyjnym określonym w Rozdziale
IX Konstytucji „Organy kontroli państwowej i ochrony prawa”, gdzie jest także mowa o
NIK-u i RPO. Konstytucja umiejscawia KRRiT poza schematem trójpodziału władz. Choć jej
zadania w znacznym stopniu wišżš się z działalnościš wykonawczo-administracyjnš, to jest
usytuowana jak gdyby
pomiędzy egzekutywš a legislatywš, przy zachowaniu wyraźnego dystansu wobec rzšdu.
Konstytucja poświęca KRRiT tylko trzy dość ogólne artykuły:
Art. 213.
1. KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w
radiofonii i telewizji.
2. KRRiT wydaje rozporzšdzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały.
Art. 214.
1. Członkowie KRRiT sš powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta RP.
2. Członek KRRiT nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić
działalności publicznej nie dajšcej się pogodzić z godnościš pełnionej funkcji.
Art. 215.
Zasady i tryb działania KRRiT, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej
członków określa ustawa.
Ponadto art. 103 ust. 1 Konstytucji mówi, że członek Rady nie może być posłem i
senatorem.
SKŁAD KRRiT, KADENCJA I PRZYCZYNY ODWOŁANIA JEJ CZŁONKÓW
Jeśli chodzi o skład, to ustawa precyzuje zapis konstytucyjny. Art. 7 uRT mówi, że:
9 członków powoływanych jest w liczbie: – 4 przez Sejm
– 3 przez Prezydenta
– 2 przez Senat
Obowišzuje też system rotacji, który zapewnia cišgłość funkcjonowania Rady. Mianowicie,
co dwa lata powoływana jest 1/3 składu Rady. Kadencja członków trwa 6 lat, bez możliwości
ponownego powołania na pełna kadencję. Członkowie powinni się wyróżniać wiedzš i
doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu.
W trakcie kadencji członek nie może być odwołany chyba, że w przypadku:
1) zrzeczenia się funkcji,
2) choroby trwale uniemożliwiajšcej sprawowanie funkcji,
3) skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej,
4) naruszenia przepisów ustawy, stwierdzonego orzeczeniem TS.
Na czele Rady stoi przewodniczšcy wybierany przez Radę większościš 2/3 głosów członków,
(czyli sześciu). [Konflikt między L. Wałęsš a przewodniczšcym w momencie powstania Rady-
na jego tle TK sformułował zasadę niezależności Rady w systemie organów państwa].
Przewodniczšcy KRRiT jest zarazem jednoosobowym organem państwa i w tym charakterze
wydaje m.in. decyzje administracyjne. (Czyli raz jest przewodniczšcym Rady jako jej część, a
raz samoistnym organem). Jego uprawnienia to m.in.:
– udzielanie / cofanie koncesji
– nakładanie kar pieniężnych
Istnieje natomiast procedura politycznej odpowiedzialności KRRiT in corpore. Co roku
Rada przedstawia sprawozdanie ze swojej działalności, do którego muszš się ustosunkować
Sejm i Senat. Jeżeli sprawozdanie zostanie odrzucone, to kadencja KRRiT wygasa, ale pod
warunkiem potwierdzenia tego wygaśnięcia przez Prezydenta (art. 12. uRT). Decyzja jego jest
w tym wypadku jednš z prerogatyw, nie wymagajšcš rzšdowej kontrasygnaty.
ZADANIA KRRiT
Podstawowe zad. określa art. 213 ust. 1 Konstytucji. Art. 6 ust. 1 uRT dodaje też
obowišzek ochrony samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru
radiofonii i telewizji. Wyrażona tu została konieczność harmonizacji wartości, którym służyć ma
Rada, bo łatwo o konflikt między wolnościš słowa nadawcy a prawem odbiorcy do informacji i
wymaganiami interesu publicznego. Zadania Rady musza też być odczytywane na tle zasad
wyrażonych w art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i orzecznictwa
ukształtowanego na jego podstawie.
Kompetencjami, funkcjami sš:
1) f-cja prawodawcza (wydawanie rozporzšdzeń, np. na podstawie ustawy
rozporzšdzenie określajšce tryb postępowania i zagwarantowania partiom politycznym
prezentacji swoich programów),
2) f-cja koncesyjna ( Rada rozstrzyga zasady przyznawania koncesji, czyli najpierw
przewiduje szczególnš procedurę, a potem dopiero przewodniczšcy przyznaje
konkretnš koncesję),
3) f-cja kreacyjna (KRRiT ma swoje organy wewnętrzne: zarzšd, rady programowe,
nadzorcze; powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i
telewizji, 1 członek przez Ministra Skarbu, członkowie na okres 3 lat, zarzšdy
powoływane przez rady nadzorcze na 4 lata),
4) f-cja kontrolna (kontrola sposobu korzystania z koncesji z prawem jej cofania, nie
może przybierać postaci cenzury prewencyjnej, jednak nie wyklucza
odpowiedzialności następczej),
5) f-cja opiniodawczo-programujšca (projektowanie w porozumieniu z Premierem
kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji),
6) f-cja finansowa (określenie opłat abonamentowych).
Na podstawie konkretnych upoważnień ustawowych Rada w wykonywaniu w/w kompetencji
wydaje rozporzšdzenia
Publiczna radiofonia i telewizja działa w formie jednoosobowych spółek akcyjnych
Skarbu Państwa. Na szczeblu ogólnokrajowym działajš dwie spółki: Telewizja Polska SA (w
jej skład wchodzš też rozgłośnie regionalne) i Polskie Radio SA, na szczeblu regionalnym
działajš spółki radiofonii regionalnej.
Forma spółki akcyjnej oznacza, że do jej organizacji i działalności stosujš się przepisy kodeksu
handlowego, chyba że ustawa o radiofonii i telewizji zawiera postanowienia szczególne.
Istotš funkcjonowania radiofonii i telewizji – niezależność programowa. Nie tylko nie ma
charakteru absolutnego, ale też podlega dodatkowym, daleko idšcym ograniczeniom. Ustawa
o radiofonii i telewizji nakłada bowiem na wszystkich nadawców obowišzki o negatywnym i
pozytywnym charakterze.
Obowišzki negatywne polegajš na wprowadzeniu zakazu rozpowszechniania niektórych
treści, propagujšcych np. działań sprzecznych z moralnościš i dobrem społecznym.
Obowišzki pozytywne nakładajš na audycje wymóg poszanowania uczuć religijnych
odbiorców.
Ustawa nakłada tez liczne obowišzki dotyczšce struktury programów: określa minimalny udział
audycji wytwarzanych przez producentów krajowych oraz wytwarzanych przez producentów
europejskich, sposób wyodrębniania reklam i ich proporcji w programie, oznaczenie audycji
sponsorowanych. Programy publiczne natomiast muszš wywišzywać się z szerzej wobec nich
ujętych obowišzków pozytywnych. Telewizja publiczna powinna pełnić swš misję.
Nad przestrzeganiem powyższych obowišzków czuwa w szczególności właśnie KRRiT.
Może ona nakładać kary pieniężne, a w odniesieniu do nadawców prywatnych może też
cofnšć koncesję lub odmówić jej odnowienia (co podlega, oczywiście, kontroli Naczelnego
Sšdu Administracyjnego).
Opracowanie:
1) Konstytucja
2) wykład z PK prof. dr hab. A. Pułło
3) „Polskie prawo konstytucyjne – zarys wykładu”, L. Garlicki
4) „Prawo konstytucyjne”, B. Banaszak
