Rana, przerwanie ciągłości powłoki skórnej lub błony śluzowej spowodowane przez czynniki mechaniczne, termiczne, chemiczne. Rany dzieli się na: cięte, rąbane, kłute, tłuczone, szarpane czy darte, kąsane, postrzałowe.
Każdemu zranieniu przekraczającemu powierzchowne otarcie naskórka towarzyszy mniejsze lub większe krwawienie. Rozmiary krwawienia są uwarunkowane wielkością i głębokością rany oraz liczbą i przekrojem uszkodzonych naczyń. Silne krwawienia mogą zagrozić życiu rannego, jednak nawet nieznaczne mogą same w lub w połączeniu z bólem spowodować zaburzenia w krążeniu, tzw. wstrząs. Przy zranieniach mamy także do czynienia z niebezpieczeństwem zakażenia. Przeniknięcie zarazków do rany powoduje w dalszym przebiegu utrudnienie gojenia, a przy niektórych rodzajach zarazków może nawet spowodować śmierć. Do takich należą drobnoustroje wywołujące tężec, wściekliznę, zgorzel gazową.
tężec, tetanus, groźna choroba zakaźna wywołana przez jady (ektotoksyny bakteryjne) laseczki tężcowej (tetanospasmina), bardzo rozpowszechnionej w glebie, kurzu, wodzie, które dostając się do rany wywołują wysoką gorączkę oraz długotrwałe i bolesne skurcze całych grup mięśniowych, przy wzmożonej pobudliwości odruchowej na najlżejsze bodźce. Chory na tężec wymaga bardzo troskliwej pielęgnacji.
W czasie opatrywania i tamowania krwawienia ranny powinien leżeć, lub co najmniej siedzieć.
Nierzadko zdarza się, że zraniony człowiek mdleje na widok własnej krwi. Rany nie wolno dotykać, ani przemywać, wyjątek stanowią oparzenia, gdzie płukanie rany zimną wodą przynosi pacjentowi ulgę. Jeśli w ranie znajdują się ciała obce, nie należy ich wyjmować, gdyż może to spowodować nasilenie się krwawienia. Zadaniem ratownika jest dopilnowanie, aby rannego obejrzał lekarz, ustalił rozpoznanie i zajął się definitywnym zaopatrzeniem rany. Powinno się to stać tak szybko, jak to możliwe, jednak nie później niż 6 godzin po wypadku.
KRWOTOKI ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE
W przypadku krwawienia ze zranionej tętnicy lub żyły zasadą postępowania jest wykonanie opatrunku uciskowego nie powyżej ani poniżej krwawiącego miejsca – lecz dokładnie w miejscu krwawienia. Ta zasada jest ogromnie istotna, ponieważ wykonanie opatrunku uciskowego na ranę powoduje, że krwawienie zostaje zahamowane, lecz krew nadal dopływa poniżej zranionego miejsca i nie dochodzi do uszkodzenia kończyny powodowanego niedokrwieniem poprzez ucisk. Od zasady tej odstępuje się, to znaczy wykonuje się opatrunek uciskowy powyżej rany w przypadku jeśli doszło do amputacji czyli odcięcia kończyny powodowanego urazem lub całkowitego zmiażdżenia. Krwotoki wewnętrzne są niezmiernie trudne do opanowania w warunkach pierwszej pomocy. Zasadne jest wykonanie zimnych okładów na okolicę brzucha lub klatki piersiowej przy krwotokach z przewodu pokarmowego lub płuc. W przypadku krwawienia z nosa można spróbować zatkać krwawiący otwór nosowy – czyli wykonać tzw. tamponadę przednią.
W przypadku krwotoku lub nawet przedłużających się małych krwawień – zwłaszcza u mężczyzn należy zapytać, czy poszkodowany nie choruje na hemofilię lub inną skazę krwotoczną. Wówczas informacje te należy przekazać dyspozytorowi Pogotowia Ratunkowego w trakcie wzywania pomocy. Chorzy ci często noszą przy sobie specjalne książeczki wydane przez Instytut Hematologii w Warszawie.
ZAKAŻENIA I INFEKCJA
Zakażenie, infekcja, zespół objawów patologicznych powstałych na skutek działania na ustrój czynników chorobotwórczych (bakterie, wirusy), po przezwyciężeniu naturalnych, swoistych i nieswoistych, barier immunologicznych (bariery ochronne organizmu).
Objawy zakażenia mogą być charakterystyczne dla zarazka, który spowodował zakażenie i wówczas określa się je jako swoiste. W większości przypadków różne zarazki wywołują takie same, nieswoiste objawy.
Ze względów klinicznych duże znaczenie ma podział objawów zakażenia na miejscowe i ogólne. Do pierwszych należą: zaczerwienienie, obrzęk, miejscowe podniesienie temperatury ciała, bolesność i upośledzenie czynności (rubor, tumor, calor, dolor, functio, laesa).
Zakażenie kontaktowe
Drobnoustroje mogą przenosić się ze źródła zakażenia na człowieka zdrowego drogą kontaktu bezpośredniego (choroby weneryczne, wścieklizna, zakażenia łożyskowe, pochwowe) lub pośredniego.
W tym drugim przypadku pomiędzy źródło zakażenia a człowieka zdrowego włączają się pojedyncze lub liczne ogniwa, takie jak: woda, powietrze, ziemia, przedmioty codziennego użytku, środki spożywcze, owady przenosiciele i in. Przy kilku ogniwach mówi się o łańcuchu epidemicznym.
Zakażenie kropelkowe
Zarazek przenosi się od człowieka chorego (lub nosiciela) na człowieka zdrowego przyczepiony do drobnych kropelek śluzu (20-300 mikronów średnicy) rozpylanych w czasie kaszlu, kichania i mówienia. Tą drogą przenoszą się przede wszystkim zarazki, dla których wrota zakażenia stanowi narząd oddechowy.
Zakażenie ogniskowe
Uogólniony odczyn ustrojowy, powstający i rozwijający się w związku z ogniskiem zakażenia, z którego przedostają się drogami krwionośnymi i chłonnymi drobnoustroje, ich jady i antygeny białkowe, pochodzące ze zmienionych zapalnie lub martwiczo własnych tkanek.
Objawy: stany podgorączkowe, odczyny alergiczne o różnym obrazie klinicznym, odczyny zapalne ze strony stawów, procesy zapalne na zastawkach sercowych, w nerkach. Leczenie: przyczynowe z usunięciem ogniska (metodami laryngologicznymi, chirurgicznymi).
Zakażenie moczowe, posocznica moczowa,
Posocznica moczowa rozwija się najczęściej po badaniu instrumentalnym lub po cewnikowaniu, szczególnie u ludzi starych, u których występuje zastój moczu lub stan ropny w drogach moczowych i nerkach. Stan ten wywołują pałeczki okrężnicy, pałeczka odmieńca i gronkowce.
Zakażenie łożyskowe
W zakażeniu tym zarazek przedostaje się z organizmu matki przez łożysko do płodu rozwijającego się w macicy. Choroby powstałe w ten sposób noszą nazwę chorób wrodzonych.
Zakażenie połogowe, posocznica połogowa
Uogólniona infekcja spowodowana przedostaniem się drobnoustrojów do krwi krążącej położnicy. Punktem wyjścia jest zakażenie rany jamy macicy lub ran kanału rodnego albo krocza.
Zakażenie wywołane jest bądź bakteriami stanowiącymi normalną florę pochwy, krocza lub odbytnicy (paciorkowce, gronkowce, pałeczki okrężnicy, enterokoki), bądź dwoinkami rzeżączki lub pałeczkami gruźlicy w razie uczynnienia się procesu zakaźnego występujące w organizmie, a wreszcie drobnoustrojami wprowadzonymi do organizmu położnicy z zewnątrz, przede wszystkim przez personel szpitalny lub osoby postronne.
Odporność położnicy na zakażenie jest zmniejszona zwłaszcza po większej utracie krwi i porodach operacyjnych. Charakterystycznym objawem są dreszcze, wysoka temperatura ciała, mogą powstawać liczne ropnice przerzutowe. Leczenie: antybiotykami celowanymi, zgodnie z wynikiem badań bakterii na lekooporność, sulfonamidami, przetaczaniem krwi, witaminami, konieczna stała kontrola bilansu wodno-elektrolitowego.
Zakażenia szpitalne
Zakażenia szpitalne powstają w czasie pobytu chorego w szpitalu, a rozwijają się czasem jeszcze w szpitalu lub po powrocie chorego do domu. Częste zwłaszcza u noworodków. Spostrzega się dwie grupy:
1) zakażenia szpitalne, na których powstanie działalność szpitala ma tylko ograniczony wpływ profilaktyczny,
2) zakażenia szpitalne, w których dcecydujący wpływ ma niedbalstwo i brak nawyków higienicznych u personelu szpitalnego, związane z niewiedzą i złym przygotowaniem do zawodu.
Zakażenia szpitalne stanowią w chwili obecncej większy problem medyczny, aniżeli klasyczne choroby zakaźne. Powodują wielkie straty ekonomiczne, a to ze względu na częste błędy popełniane w ich zwalczaniu przez pracowników służby zdrowia. Stanowią również ważny problem etyczno-moralny. W zwalczaniu zakażeń szpitalnych największą rolę spełniają pielęgniarki. W 1984 powołano wojewódzkie i szpitalne zespoły do walki z zakażeniami szpitalnymi.
Zakażenia zakładowe
Zakażenia mające te same przyczyny i rządzone tymi samymi mechanizmami co zakażenia szpitalne, występujące jednak przede wszystkim wśród dzieci w żłobkach i przedszkolach a wśród dorosłych w zakładach pracy.
ODPORNOŚĆ CZŁOWIEKA
Odporność, suma mechanizmów chroniących ustrój wyższy przed zakażeniem drobnoustrojami.
Wyróżnia się odporność komórkową i humoralną (związaną z przeciwciałami tzn. immunoglobulinami). Odporność dzieli się również na odporność naturalną a więc taką, którą dysponuje każdy wyższy organizm bez kontaktu z zarazkiem, oraz odporność nabytą w wyniku kontaktu z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Duże znaczenie praktyczne ma podział na odporność czynną i bierną.
Odporność czynna rozwija się w wyniku kontaktu naturalnego z zarazkiem (przebycie choroby zakaźnej) lub sztucznego (szczepienia ochronne, szczepionka). Odporność bierna może powstać w sposób naturalny, jako skutek przechodzenia przeciwciał w czasie ciąży z ustroju matki do płodu przez łożysko oraz w sposób sztuczny po wprowadzeniu do ustroju gotowych przeciwciał wytworzonych do tego celu w innym organizmie żywym (np.: w tężcu, seroterapia, surowice odpornościowe).
Liczne czynniki ustrojowe i środowiskowe wywierają wpływ dodatni lub ujemny na powstawanie i kształtowanie się poziomu indywidualnej odporności.
Odporność przeciwzakaźna
Odporność przeciwzakaźna polega na niewrażliwości na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych i ich toksyn uwarunkowana obecnością wrodzonych mechanizmów obronnych (odporność przeciwzakaźna nieswoista) oraz swoistych mechanizmów obronnych nabytych na skutek aktywacji układu immunologicznego przez chorobotwórczy antygen (odporność przeciwzakaźna swoista, nabyta).
Odporność miejscowa nieswoista
Odpornością miejscową nieswoistą są wszystkie zjawiska rozgrywające się we wrotach zakażenia w ciągu najbliższych godzin po wniknięciu zarazków.
Ustrój mobilizuje wszystkie swoje mechanizmy odpornościowe zarówno komórkowe, jak i humoralne, które nie dopuszczają do rozmnażania się drobnoustrojów i do rozprzestrzeniania się ich po całym ustroju.
Mechanizmy te są w większości przypadków bardzo efektywne i dlatego mimo częstych zakażeń miejscowych choroba występuje stosunkowo rzadko.
Odporność komórkowa
Odporność komórkowa to:
1) termin określający zwiększoną zdolność komórek fagocytarnych (fagocyty) do uszkodzenia i trawienia drobnoustrojów, jeden z mechanizmów odporności przeciwzakaźnej nieswoistej.
2) swoiste antygenowo mechanizmy obronne mediowane przez limfocyty T bez udziału przeciwciał (immunoglobulin). Do odporności komórkowej zalicza się nadwrażliwość typu późnego (alergia zależna od limfocytów T CD4+) oraz reakcje cytotoksyczne (typ II alergii) z udziałem limfocytów T cytotoksycznych (CD8+).
Odporność humoralna
Odporność humoralna to odporność uwarunkowana obecnością swoistych przeciwciał (immunoglobulin) produkowanych podczas odpowiedzi immunologicznej. Antygen stymuluje kompetentne limfocyty B do proliferacji i różnicowania się w kierunku komórek pamięci i komórek plazmatycznych, plazmocyty (limfocyty B) produkują przeciwciała, które wiążą antygen i ułatwiają jego eliminację.
Komórki pamięci decydują o skuteczniejszej odpowiedzi immunologicznej przy powtórnym kontakcie z danym antyg
CIEKAWOSTKI
ANTYBIOTYKI
Przez długi czas utrwalała się na świecie opinia, ze definitywnie uporano się z chorobami zakaźnymi. Ostatnie lata przyniosły dramatyczny wzrost zachorowań m.in. na gruźlice, błonice i malarie. Pojawiły się tez nowe – dotąd nieznane – choroby zakaźne, których od początku lat 70. zidentyfikowano ponad ćwierć setki. Na razie nie ma na nie lekarstwa.
Obecnej sytuacji winne jest zdradliwe poczucie bezpieczeństwa: wszystkim się zdawało, ze choroby zakaźne zostały opanowane lub znacznie złagodzone i tak się stało w wielu przypadkach ale pojawiło się ok. 30 nowych, na które nie ma leków i szczepionek Dlatego WHO chce zwrócić uwagę społeczeństw i rządów na problem chorób zakaźnych.
Tegoroczny Światowy Dzień Zdrowia, przypadający 7 kwietnia, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła pod hasłem „Choroby zakaźne – ponownym zagrożeniem dla świata”. Plakat wydany z tej okazji zwraca uwagę na globalne zagrożenie chorobami i podkreśla znaczenie międzynarodowej współpracy w ich zwalczaniu.
Pomimo niewątpliwych sukcesów, daleko nam jeszcze do zapanowania nad tymi chorobami. Musimy stale utrzymać wysoki poziom instytutów i laboratoriów badawczych poprzez nieustanne ich dofinansowywanie. Wiele niebezpieczeństw (np. żółtaczkę typu B uznawana za sprzyjająca powstawaniu raka wątroby) wykryto w trakcie badań w dziedzinie biologii molekularnej, określonych przez polityków jako badania akademickie, nie dające efektów praktycznych. Zdaniem naukowców, niezmiernie ważnym problemem jest narastająca tzw. antybiotykoodpornosc – wiele z najpotężniejszych antybiotyków strąciło już swa skuteczność. Na niektóre bakterie nie skutkuje już 10 i więcej antybiotyków.
W Polsce przed wojna choroby zakaźne były przyczyna ponad 25 proc. wszystkich zgonów. Po wojnie współczynnik ten spadł poniżej 1 proc., ale obecnie znowu niebezpiecznie się zwiększył . Pierwszym sygnałem ponownego zagrożenia chorobami zakaźnymi było pojawienie się na świecie AIDS. W Polsce pierwszych kilka przypadków zachorowań odnotowano w 1985 r.
Dzisiaj, za niewątpliwy sukces należy uznać wprowadzenie w życie wielorakich działań prewencyjnych, które w znacznym stopniu wpłynęły na obniżenie bariery strachu wśród społeczeństwa oraz wzrost akceptacji dla nosicieli wirusa HIV.
Według zgromadzonych na konferencji specjalistów, w Polsce nie ma w tej chwili szczególnie groźnej sytuacji epidemiologicznej, ale zwrócono uwagę na kilka zagrożeń. Następuje np. wzrost chorób rozwijających się poprzez naruszenie ciągłości tkanek (AIDS, kila, rzeżączka). Szerzą się choroby przenoszone drogą pokarmową łącznie z zatruciami pokarmowymi, zakażenia szpitalne i dawne choroby dziecięce, atakujące obecnie dorosłych (błonica, odra). Trzeba się tez liczyć z „zawleczeniem” z innych krajów chorób takich jak cholera czy malaria oraz ze wzrostem zachorowań na gruźlice.
