Zgodnie z postanowieniami Jałty w Polsce miały jak najszybciej odbyć się wybory,a koalicja PPR-PPS-SL-SD zwlekała z nimi. Jednakże sytuacje Polskiej Partii Robotniczej utrudniło przybycie do Polski w 1945 Stanisława Mikołajczyka, który wraz z Kiernikiem i Wycechem rozpoczął tworzenie Polskiego Stronnictwa Ludowego. Prezesem naczelnym tego zostrał wincenty Witos a wiceprezesem Mikołajczyk. Działalność PSl proklamowano oficjalnie 22 sierpnia 1945 gdzie głosili podjęcie walki o wolność człowieka, swobodę życia politycznego i prasy i uczestniczctwo chłopów w sprawowaniu rządów, oraz przedstawiała koncepcję agaryzmu,czyli doktryny społeczno-politycznej uważającej, że podstawą gospodarki jest rolnictwo najważniejsi w społeczeństwie są chłopi. Pod koniec 1946 PSL liczyło już 200 tyś członków i stała się najsilniejszym ugrupowaniem w Polsce,mającym paprcie polskiej wsi.. Ważnym wydarzeniem był Kongres PSL w dniach 19-21 stycznia 1946 na którym przyjęto program i uchwały min. o zniesieniu Ministersta Bezpieczeństwa Publicznego i cenzury. Opracowano także program wolnych wyborów. Mimo dużej liczby członków uzyskali tylko 52 mandaty w 456 osobowym KRN. W pażdzierniku 1945 umiera Witos i na czele PSL stanął Stanisław Mikołajczyk, który dążył do budowy ustroju liberalno-demokratycznego. W dniach 6- 13 grudnia 1945 odbył się I Zjazd PPR przygotowującej się do wyborów poprzez umacnianie klasy robotniczej i aktywne działanie partii na wsi. W swoim manifescie dążyli oni do budowy ustroju socjalistycznego bez usisku i wyzysku człowieka. PPR wzmocniało swoje szeregi młodymi Polakami. Stronnictwo Pracy natomiast, znajdowało się w trudniejszej sytuacji gdyż swoja naradę ogółnopolską zwołało dopiero w lipcu 1945, gdy do kraju przybył ich przywódca Karol Popiel i 15 września zalegalizowało się. Szybko rosło w siłe by w grudniu 1945 uzyskać 100 tyś członków. Ta partia szczególnie aktywnie działałą poprzez „Tygodnik Powszechny” wydawanego od marca 1945 przez Kurię Metropolitalną w Krakowie pod redakcją Jerzego Turowicza mając mając wyrażne poparcie katolickiej inteligencji. Otrzymali oni 15 miejsc w KRN.
Koalicja obawiała się utraty władzy gdyby wybory były rozpisane na wiosne 1946 na rzecz PSl i SP, gdyż rosła fala niezadowolenia z warunków życia i braków w zaopatrzeniu. Dlatego właśnie PPR, PPS, SL, SD wystąpiły za rozpisaniem referendum by przez nie odwlec wybory. 7 kwietniea 1946 KRN uchwaliła Ustawę o głosowaniu ludowym.Głównym celem ustawy było wypowiedzenia się w sprawach przyszłej konstytucji oraz w sprawie przemian społeczno-gospodarczych i politycznych. Zadano w nim 3 pytania:
1-Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2-Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji konstytucji ustroju gospodarczego zapoczątkowanegoreformą rolną i unarodoweniem podstawowej gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem uprawnień inicjatywy prywatnej?
3-Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic państwa polskiego na Bałtyku,Odrze, i Nysie Łuzyckiej?
Głosowanie miało obdyć się 30 czerwca 1946.
Pytania były sformuowane w zręczny sposób, gdyż unikały tematu czy Polska powinna być krajem suwerennym,czy też uzależnionym od ZSRR. Referendum okazało się próbą sił dla PSL, który mimo iż od początku swojej działalności było za zniesieniem senatu,by wyróżnić swój program opowiedziało się jednak za nim. Dlatego w głosowaniu chchcieli, podobnie jak Stronnictwo Pracy na 1-nie, reszta-tak. Natomiast partie koalicji rządzącej w swoim manifescie apelowyały o głosowanie 3xtak poprzez machinę propagandową (np.”Nie chcesz powrotu kapitalizmu-głosój 3x tak). Tuż przed referendum rząd Osóbki-Morawskiego obiecał polepszenie warunków rolników poprzez dostawy zaopatrzenia od 1 sieprnia. Zastraszano także członków PSl i w komisjach obwodowych zajęcli tylko 1/5 miejsc. Już 30 sierpnia 1946 napływały informacje o manipulacjach w różnych fazach referendum. Często zdarzało się, że karty do głosowanie trafiały zamiast do komisji do milicji. PSL swoje domysły o fałszerstwie opierał na tym, że maił dostęp do 30% protokołów komisji obwodowych. Według oficjalnych wyników na 1 pytanie za tak opowiedziało się 91% ludu za 2-77% a za 3-68. Dane PSL były inne i zbliżone do prawdziwych wyników:1-17% za tak,2-32%,3-45% Mikołajczyk złożył protest przeciwko takiemu zachowaniu,obok ambasadorów Usa i Wielkiej Brytani. Takie zachowanie przywódcy PSL okazało się doskonałym pretekstem do ingerencji ZSSR w sprawy polskie oskarżając go jako zdrajce. Sfałszowanie referendum oznaczało sfałszowanie w niedługim czasie wyborów do parlamentu.
Rozpoczęły się wybory do sejmu ustawodawczego. Rozpoczęly się rozmowy Gomułki z Wycechem i Kiernikiem w celu włączenia PSL do bloku PPR, ale oni nie byli zainteresowani. Zaczęły pojawiać się rozbieżności między PPS i PPR. PPS była nawet skłonna połączyć się z PSL czego starali się uniknąć socjaliści organizując akcję rozłamową. Zakończyła się ona niepowodzeniem i Centralny Komitet Wyborczy zaakceptowały wspólną ordynację wyborczą 22 września 1946 (czynne prawa wyborcze dla osób >21 lat,bierne>25 lat. Kraj podzielono na 52 nierówne okręgi wyborcze co powodowało że ograniczono prawa wyborcze). Koniec roku 1946 to aktywna kampania wyborcza, gdzie starano się ograniczać silny PSL poprzez zastraszanie i groźby jego członkom. Termin wyborów ustalono na 19 stycznia 1947. Stanęli do nich: Blok Stronnictw Demokratycznych (PPR,PPS,SL,SD), oraz PSL i nowo powstały odłam PSL”Nowe Wyzwolenie”., Srtonnictw Pracy. Podczas głosowania 19 stycznia lokale wyborcze obstawiła milicja i wojsko. Wygrał Blok-80,1% potem PSL-10,3% i SP-4,7%. Takie poparcie Bloku było po prostu niemożliwe.
4 lutego 1947 zebrał się Sejm Ustawodawczy. Jedyną opozycję w nim stanowiło PSL. 5 lutego wybrano prezydenta Bolesława Bieruta-jedynego kandydata (wybierany na 7 lat przy obecności 2/3 listy posłow,nie mógł piastować innych urzędów państwowych. Wprowadzono nowy organ Radę Państwa (wchodził w jej skład przezydent jako przewodniczący, marszałek i wicemarszałkowie sejmu ustawodawczego, przezez NIK. Jej głownymi zadaniami był nadzór nad radami narodowymi i zatwierdzanie dekretów rządu). Premierem został Józef Cyrankiewicz, wicepremierem-Władysław Gomułka i Antoni Korzycki. Komuniści zatrzymali monopol władzy mimo koalicyjności poprzez obsadzenie resortów obrony, bezpieczeństwa, spraw zagranicznych, przemysłu i handlu. Wprowadzono także tkz. Klucz partyjny obowiązujący między PPR i koalicją. Poza tym rząd otrzymał możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy. 19 lutego 1947 uchwalono Małą Konstytucję w której Sejm-uchwala konstytucję i ustawy,kontroluje działalność rządu,uchwala budżet. Przedynent mógł zwoływać, odraczać, otwierać, zamykać sesje sejmu,poza tym podpisywał ustawy, wydawał rozporządzenia wykonawcze, mianował prezesa Rady Ministrów,najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,reprezentował państwo na zewnątrz. Rząd-odpowiedzialny przed parlamentem. Nie zawierała ona gwarancji wolności obywatelskich gdyż takie właśnie gwarancje były umieszczono w „DEKLARACJI W PRZEDMIOCIE REALIZACJI PRAW I WOLNOSCI OBYWATELSKICH” z 22 lutego 1947 (równość wobec prawa, nietykalność osobista, wolność sumienia, prasy, zebrań, prawo do nauki i ochrony zdrowia nie zaś w ustawie zasadniczej. Uzupełnieniem tej ustawy była ustawa amnestyjna
Po wyborach PSL wraz z Mikołajczykiem stanęło w cięzkiej sytuacji, gdyż traciło wpływy i dodatkowo dzieliło się wewnętrznie. Przed Mikołajczykiem stanęła realne zagrożenie dla utraty wolności bowiem szykowano się by postawić go w stan oskarżenia. Dlatego skorzystałon z ambasady brytyjskiej i opuścił kraj. W ślad za nim wyjechali: Kazinmierz Bagiński, Stefan Korboński i Karol Popiel ze SP. Po opuszczeniu kraju przez Mikołajczyka zanikła legalna opozycja.
Mimo fali aresztowań aktywnie działało polski podziemie. WiN (Wolność i Niezawisłość), SN, PPS (WRN) podpisały w styczniu 1946 porozumienie i utworzyły Komitet Porozumiewawczy Organizacjo Polski Podziemnej w syczniu 1946 (namiastka parlamentu). W swojej winzji chcieli odwołania do Rady Jedności Narodowej, wizję III Rzeczpospolitej widzieli pod hasłami liberalno-demokratycznymi. WiN nie akceptowało walki zbrojnej,tylko opór cywilny (przenikanie do sądów, milicji,bezpieczeństwa. Zbrojną walkę podejmowało NSZ i NZW. Z WiN w prostej lini powiązane były ruchy takie jak „Zapory (Hieronim Dekutowski), „Orlik” (Mariana Bernaciaka), „Ogień” (Józefa Kuraś) kontynujące działalność AK. WiN został rozpracowany połowie 1946. Komendant Franciszek Niepokólczycki został oresztowany wraz ze swoimi współpracownikami. Aresztowano jeszcze członków NZW i SN. Na początku 1947 aresztowano większość członków KPOPP co spowaodowało że zostało ono rozproszone. W czasie kampani wyborczej do Semju Ustawodawczego przeprowadzana procesy polityczne z których najgłośniejszy był proces Jana Rzepeckiego i Jana Szczurka komentowany przez władzę i radio oraz prasę. Całkowite rozbicie podziemia spowodowało umocnienie władzy ludowej i pozbawiło społeczeństwa możliwości demokratycznych wyborów politycznych.
Na emigracji natomiast nadal znajdował się rząd, prezydent, i Rada Narodowa. Istniały także Polskie Siły Zbrojne rozlokowane w Angli, Niemczech, Włoszech. 20 marca 1946 Izba Gmin w Angli podjęła decyzje o demobilizacji z powodu załamania finansowego po wojnie. Ernest Bevin minister spraw zagranicznych w Anglii zaprosił generałow Władysława Andersa, Stanisława Kopańskiego, Mateusza Iżyckiego zachęcając ich do powrotu do kraju. Ci którzy pozostali umożliwiono udział w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, w którym znalazło się 114 tyś żołnierzy wraz z Sosabowskim, Sosnkowskim które istniało do 1949. Formalnie PSZ rozwiązano 1 maja 1947.W czerwcu 1947 zmarł przezydent Raczkiewicz i nowym został wybrany August Zalewski który wybrał premierem Tadeusza Komorowskiego-Bora. Innym skupiskiem polskiej emigracji był działający w Chicago Kongres Poloni Amerykańskiej. Poza tym największe skupiska rodaków znajdywały się w KanadZIe, Argentynie, Brazylii. Najważniejs
zym ośrodkiem kulturalnym za granicą był Instytut Literacki w Maison Laffitte pod Paryżem, oraz Instutut im. Józefa Piłsudskiego. Tutaj właśnie był redagowany przez Jerzego Giedroycia miesięcznik „Kultura”. Z tym własnie czasopismem związani byli Józef Czapski autor „Na nieludzkiej ziemi”, Gustaw Herling-Grudziński-„Inny świat”, czy też Czesław Miłosz. Ważne były także instytuty naukowe w Londynie (Historyczny im. Władysława Sikorskiego na czele którego stał Marian Kukieła, oraz Badania Zagadnień Krajowych),oraz Instutut im. Józefa Piłsudskiego publikujący rocznik „Niepodległość”. Od 1946 działało także Polskie Towarzystwo Historyczne pod Stanisławem Kościałkowskim i Marianem Kukielą.
Los Polaków w ZSSR był dużo dużo gorszy, gdyż w większości zostali oni zesłani do Kazachstanu i na Syberię, gdzie władze rosyjskie prowadziły politykę wynaradawiania.
