OSMOREGULACJA – zespół procesów prowadzących do utrzymania optymalnego stężenia osmotycznego płynów ustrojowych, czyli stężenia w nich elektrolitów (gł. chlorku sodu). Stężenie osmotyczne jest przyczyną powstawania na granicy błon przepuszczalnych, np. między osoczem krwi a tkankami, ciśnienia osmotycznego, decydującego o zawartości wody w tych przestrzeniach; istota osmoregulacji polega na zrównoważeniu ilości wody i elektrolitów pobieranych z otoczenia i wydalanych z ustroju z moczem, u człowieka też z potem; wzrost stężenia osmotycznego jest wykrywany przez osmoreceptory podwzgórza; ich pobudzenie uruchamia mechanizm pragnienia oraz powoduje uwolnienie z przysadki mózgowej wazopresyny – hormonu niezbędnego do zwrotnego wchłaniania w kanalikach nerkowych wody z moczu pierwotnego do krwi.
GADY – wtórnie zasiedliły wody morskie, jak np. wielkie żółwie, mają wprawdzie – w przeciwieństwie do ryb – wodoszczelne powłoki ciała, ale muszą pić wodę morską, bo inną nie dysponują. Nadmiar soli pobranej tą drogą usuwają gruczoły łzowe, zdolne do wytwarzania bardzo stężonej solanki.
RYBY – ryby słodkowodne żyją w środowisku HIPOTONICZNYM, mniej stężonym od płynów ich ciała. Stąd w woda z zewnątrz nieustannie wnika do ich ciała, a równocześnie jony soli mineralnych uciekają na, zewnątrz, co grozi naruszeniem równowagi wewnętrznego środowiska organizmu. Środki zaradcze są dwojakie. Usuwaniem nadmiaru wody trudnią się nerki, produkując mocz bardzo rozcieńczony. Uzupełnianie strat soli mineralnych jest zadaniem skrzeli.
Ryby morskie znajdują się w odwrotnej sytuacji. Żyją one w środowisku HIPERTONICZNYM, więc woda ucieka z ich organizmu, a sól wnika. Braki wody uzupełniają pijąc wodę morską, a tym samym zwiększając dodatkowo ilość soli w ich organizmach. Reguluje to ten sam mechanizm, co u ryb słodkowodnych, tyle, że działa w odwrotną stronę. Komórki solne w nabłonku skrzeli wychwytują jony z płynów ciała i w drodze transportu aktywnego usuwają je na zewnątrz. U ryb wędrownych takich jak węgorz, czy łosoś, komórki solne w życiu jednego osobnika działają początkowo w jedną, a następnie w drugą stronę. Węgorz, który przez parę lat spędzonych w jeziorach i rzekach wody nie pijał, teraz, wyruszywszy w drogę na tarło musi też zmienić obyczaje i pić wodę morską.
