Słowo renesans kojarzymy zazwyczaj z wielkim nurtem kulturowym w XV-XVI w., w którym odnalazł odbicie kryzys średniowieczne-go poglądu na świat i kształtowanie się nowej mieszczańskiej ideologii; nurt ten zachwiał autorytetem kościoła, odwrócił umysły od ideałów pozaziemskich, za-interesował się indywidualnością człowieka, pięknem natury, literaturą, sztuką klasyczną. Wszystko to obce jest tzw. Renesansowi karolińskiemu, który oparł się na innych założeniach, stawiał sobie inne cele.
W Karolu Wielkim sławili współcześni nie tylko wielkiego wodza, pogromcę „barbarzyńców”, obrońcę kościoła, sprawiedliwego władcę, ale i inicjatora odnowy nauki, sztuki, mecenasa kultury. Współczesnych uderzało niezwykłe ożywienie kulturalne za czasów Karola i jego następców z porównaniu z okresem poprzedzającym jego panowanie. Renesans karoliński nie był skokiem w próżni, nawiązywał do tradycji kulturowej antyku, która przetrwała we wczesnym średniowieczu na Zachodzie w różnych ośrodkach poza Galią, Karol Wielki był niewątpliwie głównym jego inicjatorem.
W sprawie oświaty, podobnie jak w działalności politycznej wykazywał zmysł praktyczny i konsekwencję. Na plan pierwszy wysunął sprawę organizacji szkolnictwa, aby zapewnić konieczne podstawy wykształcenia ogólnego tym, którzy odgrywali rolę najważniejszą w ówczesnym życiu kulturalnym, tj. duchownym. W swojej polityce kulturalno- oświatowej Karol najwięcej uwagi poświęcał duchowieństwu. Cesarz gromił dzieci możnych za brak zapału do nauki i zapowiedział, że obsadzi biskupstwa i opactwa tylko najpilniejszymi uczniami, choćby byli niskiego stanu. Na rozwój szkolnictwa mieli ogromny wpływ cudzoziemcy ściągnięci przez Karola Wielkiego z Italii, Brytanii, Hiszpanii. Oni organizowali szkoły, układali programy i uczyli.
Dzieło reformy zaczyna się od zarządzenia Karola z r.789, w którym nakazuje się zakładać szkoły kościelne. Władca apelował do duchownych, by do służby bożej ściągali nie tylko chłopców niewolnego pochodzenia, ale również wolnych. Działalność oświatowa cesarza i jego najbliższych współpracowników natrafiała na opory w środowisku ludzi prymitywnych. Organizacja szkół i program nauczania były przeniesione przez ministra oświaty, Alkuina z wzorowej szkoły w Yorku. Alkuin, który nabył doświadczenie i dużą wiedzę ogólną nabył w szkole w Yorku, był nauczycielem Karola i jego dzieci, napisał podręcznik do gramatyki, retoryki, dialektyki. Nauki dzielono na dwa cykle: pierwszy zwany trivium obejmował gramatykę, retorykę, dialektykę. Drugi cykl quadriwium składał się z następujących przedmiotów: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.
Renesans karoliński objął nieliczną elitę duchownych, stawiał sobie cele związane z życiem kościelno- religijnym. Jego twórcy widzieli w tradycji antycznej, głównie łacińskiej, instrument przyswojenia sobie „prawdziwej mądrości” zawartej w Ewangelii. W tym czasie wzrosło zainteresowanie przeszłością, rozwija się kartografia. Powstały roczniki, które początkowo zawierały noty na marginesach tablic paschalnych, stopniowo przekształciły się w krótkie i suche relacje o wydarzeniach uważanych za najważniejsze w danym roku. Najważniejsze były roczniki prowadzone na dworze królewskim, ponieważ wyrażały opinię oficjalną.
Sztuka karolińska wspierała się na lokalnych tradycjach i własnych mistrzach, artystach i rzemieślnikach. Największym osiągnięciem sztuki malarskiej była charakterystyczna dla epoki średniowiecza miniatura. Obok motywów czysto dekoracyjnych, charakterystycznych dla sztuki wykształconej w klasztorach irlandzkich, rozwijały się tendencje do odtwarzania postaci ludzkich.
W Akwizgranie z ogromnym przepychem zbudowano kaplicę królewską, późniejszą katedrę. Tamże powstał niezwykle obszerny pałac królewski, z apartamentami dla monarchy i jego rodziny, salą recepcyjną, łaźniami, z jednym skrzydłem mieszczącym szkołę i bibliotekę. Typ budowli okrągłej nie przyjął się na Zachodzie i nadal w budownictwie kościelnym dominowała podłużna trzynawowa bazylika. Zarówno pałace jak i kościoły zdobiono malowidłami ściennymi. Zwyciężyła w nich tematyka historyczna i bibilijna, motywy figuralne wyparły geometryczne.
Za panowania Karola nastąpił rozwój dziejopisarstwa – spisywano roczniki, a wybitny historyk Einhard napisał biografię cesarza, będącą wzorem dla późniejszych prac tego typu. Równolegle z odrodzeniem piśmiennictwa rozwijała się sztuka, która nawiązywała do tradycji antycznych, lecz jednocześnie dążyła do stworzenia swego własnego programu.
W plastyce tego okresu widoczny jest nawrót do antyku. Artyści wyspecjalizowali się głównie w wyrobach metalowych i w rzeźbie z kości słoniowej. Pojawiły się posążki drewniane, kryte metalem, służące za relikwiarze, a także postacie z brązu. Sztuka renesansu karolińskiego przygotowała powstanie sztuki romańskiej. Odegrała rolę ogniwa pomiędzy sztuką „barbarzyńską” a romańską.
