Renesans – problematyka panstwa i ojczyzny w publicystyce Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystów tego okresu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, aktualne i skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu O poprawie rzeczypospolitej : – O obyczajach – panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Król elekcyjny (wybierany równiez przez chlopów), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci – O prawach – wszyscy równi wobec prawa ,jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadów patrymonialnych i prawo o karze za mezobójstwo (wczesniej wydal juz utwór Laski albo o karze za mezobójstwo , w którym porusza ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, albo wysoka grzywna [120 grzywien] ,za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]). – O Kosciele – zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa które reprezentuje obce krajowi interesy. – O szkole – zada unowoczesnienia programów nauczania i udostepnienia szkól dla wszystkich Piotr Skarga – jezuita,publicysta i zarliwy patriota Kazania sejmowe (8 sztuk): 1. O madrosci potrzebnej do rady – moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci co sa na jego czele powinni dawac przyklad, 2. O milosci ku ojczyznie – wylicza 6 chorób Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechów jawnych. Dalej mówi, ze milosc do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny równowazny z kleska obywateli ( Tonacy statek ), 3. O niezgodzie domowej – wsród rodaków powinna byc zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga obawia sie, ze fakt ten moze byc wykorzystany przez sasiadów (wizjonerstwo), 4. i 5. O naruszeniu religii katolickiej – reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia, 6. O monarchii i królestwie – panstwem powinien rzadzic król zgodnie z radami madrej rady. zlota wolnosc szlachecka gubi polaków gdyz jest wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia wlasnych celów, co prowadzi do anarchii, 7. Prawa niesprawiedliwe – bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobójstwie ). zada wolnosci osobistej dla chlopów, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne, 8. O niekarnosci grzechów jawnych – przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synów, niepokój o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bóg ustrzeze Polske od zguby. Grzechy jawne wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobójstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunów. Po tym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych proroków zapowiada upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie poprawia. Jan Ostroróg Memorial o poprawie Rzeczypospolitej -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa: – kosciól podporzadkowany panstwu, król wyznacza biskupów, – zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza, – zakaz apelacji od polskich sadów duchownych do Rzymu, – koniecznosc wzmocnienia wladzy królewskiej, – ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanów), – wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu), Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiów, postulat zniesienia cechów (mieszczanstwo).
