Możnowładztwo jak i rycerstwo we wczesnym średniowieczu posiadali reprezentacje w postaci wieców dzielnicowych zwoływanych przez księcia lub jego dostojników. Instytucja wiecu miała pewne wsparcie w postaci maksymy: że wszystko co wszystkich dotyczy, przez wszystkich zatwierdzone być musi. W czsach K . Wielkiego wyodrębniła się rada królewska, w skład której wchodzili urzędnicy centralni tacy jak : kanclerz, podkanclerzy, podskarbi, marszałek wielki koronny, nadworny zaś reprezentacją stanu szlacheckiego były sejmiki ziemskie, a także zjazdy dla poszczególnych dzielnic : Małopolski, Wielkopolski. Przełom nastąpił w roku 1454 kiedy to szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu do wojny z krzyżakami wymogła wydania przywileju w Cerkwicy, który później został potwierdzony w przywileju w Nieszawie : Król nie może zwoływać pospolitego ruszenia ani zwoływać nowego prawa bez zgody szlachty zebranej na sejmikach ziemskich. Sądownictwo starościeńskie jest ograniczone na rzecz sądów ziemskich Starostwa nie mogą być nadawane wyższym dostojnikom takim jak kasztelanowie i wojewodowie. Ze względu na to, że sejmiki uzyskały tak wielkie uprawnienia, pojawiła się kwestia jednego prawa dla całego królestwa. Zaczęto więc wysyłać posłów od sejmików danej ziemi na zjazdy generalne dla Wielkopolski i Małopolski. Wreszcie w roku 1493 zebrał się I Sejm Walny. Składał się on z III sejmujących stanów: izby poselskiej, izby senatorskiej,oraz króla. W skład senatu wchodziła dawna rada królewska, a więc dawni urzędnicy centralni + arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie. Byli to dygnitarze mianowani przez monarchę. Jeśli chodzi o arcybiskupów i biskupów to K. Jagielończyk uzyskał przywilej od papieża, mocą którego on sam typował kandydatów na te urzędy kościelne, a kapituły przeważnie zatwierdzały. Dawne pojęcie stanu (określane przez Boga jako porządek rzeczy ), zostało zastąpione pojęciem CONDITO (położenie) . Pojęcie stanu zostało zastrzeżone dla: rycerskiego, sejmującego i monarchy. Rozszerzenie uprawnień dla stanu szlacheckiego nastąpiło w 1496 r. w którym Jan Olbracht rozszerzył przywileje nieszawskie zastrzegając wyłącznie dla szlachty dostęp do wyższych dostojeństw kościelnych. Zabraniał mieszczanom nabywania dóbr ziemskich. Ograniczył swobodę ruchów chłopskich, zabraniając im opuszczać wieś bez zezwolenia pana, ograniczył prawa miast, nadał szlachcie liczne przywileje ekonomiczne, zwolnił szlachtę od cła.
Aleksander brat Jana Olbrachta, wstąpił na tron polski, rządził b. nieudolnie (1501 – 1506 ). Był on dziedzicznym władcą Litwy, ale w koronie był władcą wybieralnym. Przeważnie Litwa narzuca swoją władzę w Polsce. Wielkie Księstwo Litewskie było zagrożone w tym czasie najazdami Tatarów i Wołochów. Władca nie miał pieniędzy ani specjalnego autorytetu. W 1501 r. 23. X przy wyborze władcy została podpisana Unia Mielnicka. Treść aktu zawierała następujące postanowienia. Prawo wyboru wspólnego króla zostało zastrzeżone dla możnowładców polskich i litewskich. Zwiększał on w sposób decydujący rolę senatu – przedstawicielstwa oligarchii magnackiej. Senat, nie kontrolowany przez szlachtę , kierować miał sprawami państwa, miał być najwyższym organem władzy państwowej, reprezentując oba państwa miał w przyszłości powoływać wspólnego monarchę. Król był jedynie przewodniczącym senatu, przez niego kontrolowanym, a nawet w przypadku nie dotrzymania przywilejów, składanym z tronu. Postanowienia unii mielnickiej spotkały się ze zdecydowanym sprzeciwem stanu szlacheckiego. W 1504 r. na sejmie w Piotrkowie uchwalono II ustawy: Król może zastawić dobra koronne tylko za zgodą sejmu, nie wolno łączyć 2 dygnitarstw w jednym ręku. Dalszym krokiem umacniania się stanu szlacheckiego był sejm radomski w 1505 r.. Podjęto wówczas uchwałę, której zasadnicza część brzmi następująco :”ponieważ ogólne prawa nie jednostki, a całego narodu dotyczą, przeto na tym radomskim sejmie ze wszystkimi królestwa naszego prałatami, senatorami i posłami ziemskimi uznaliśmy za słuszne i rozsądne , że na przyszłośc – NIC NOWEGO – NIHIL NOVI SUB OMINIUM nie ma być ustanowione przez nas i następców bez wspólnego senatorów i posłów ziemskich przyzwolenia, co by tylko na ściśnienie i obciążenie Rz. P., na krzywdę i niewygodę jednostki, na zmianę prawa ogólnego i wolności publicznej wyjść miało ” Znaczenie tego postanowienia określanego jako konstytucja Nihil Novi było wielkie. Zgodnie bowiem z jej treścią nie szlachta na sejmikach ale wysłani przez nią na sejm posłowie mieli stanowić nowe prawa wspólnie z senatem. Tym samym stwierdzono, że senat ma te same prawa co izba poselska. W ten sposób konstytucja Nihil Novi była ukoronowaniem procesu, który doprowadził do wpełni ukształtowanego sejmu składającego się z III sejmujących stanów: króla, senatu, izby poselskiej. Zbiór praw publicznych i sądowych z 1506 r. na polecenie króla A. Jagielończyka przez kanclerza wielkiego koronnego Jana Łaskiego stanowił kolejną kodyfikację prawa w Polsce, sankcjonował istniejący ustrój tworzącej się wówczas Rz. P. szlacheckiej Składał się z II części : I zawierała statuty i przywileje, II – główne przepisy prawa niemieckiego stosowanego w Polsce. Przejęcie władzy ustawodawczej i wykonawczej przez przedstawicieli jednego stanu doprowadziło do następnych posunięć wzmacniających jego pozycję. W 1518 r. szlachta wymogła na Zygmuncie Starym zrzeczenia się prawa sądzenia sporów między panami, świeckimi i duchownymi oraz ich poddanymi . Od tego roku obowiązywało w dobrach prywatnych sądownictwo patrymonialne: spory między chłopami a szlachtą sądziła sama szlachta. W 1520 r. statut toruńsko – bydgoski postanowił, że minimum obowiązującej pańszczyzny wynosić ma 1 dzień w tygodniu. Postanowienie to wiązało się z rosnącym zapotrzebowaniem na siłę roboczą.
