Na wybuch rewolucji złożył się szereg przyczyn.
Francja była pogrążona w kryzysie gospodarczym. Wieś głodowała, gdyż panowały klęski nieurodzaju. Niekorzystny traktat handlowy z Anglią, który obniżał cło, spowodował zalanie francuskiego rynku tanimi produktami z fabryk. W rezultacie rodzime manufaktury nagminnie bankrutowały.
Ustrój społeczny był wadliwy, wręcz chory. Były wówczas trzy stany, z których dwa miały przywilej nie płacenia podatków (duchowieństwo i szlachta) i żyły z wyzysku stanu trzeciego (mieszczanie, chłopi, inteligencja, burżuazja). Stany uprzywilejowane stanowiły 3% społeczeństwa. Duchowieństwa było 100 tys., ale nie byli oni jednak jednolici, gdyż istniał kler wysoki (biskupi) i niski (szeregowi, prowincjonalni księża). Szlachta liczyła 250 tys. ludzi, ale również była zróżnicowana na szlachtę bogatą, rodową oraz na szlachtę urzędniczą. Stan trzeci był najliczniejszy. Chłopi stanowili 80% społeczeństwa (20 mln ludzi). Byli oni w bardzo ciężkim położeniu, gdyż płacili różnego rodzaju czynsze i podatki (np. dziesięcinę klerowi). Wychodziło na to, że 80% ich dochodów za-bierało duchowieństwo i szlachta. W skład mieszczaństwa wchodziła burżuazja (handlowcy) i proletariat (klasa robotnicza). Burżuazja miała duże dochody, ale nie miała najmniejszego wpływu na politykę państwa. Inteligencja miała wiedzę i chciała ją zamienić na pieniądze.
Francuzi byli również niezadowoleni z nieudolnych rządów Ludwika XVI, który nie cieszył się popularnością, był wręcz nie lubiany. Utrzymanie dworu króla było drogie, ponieważ potrzebował on kilka tys. służby (wielu z nich brało pieniądze za darmo). Żona króla – Maria Antonina również pochła-niała pieniądze. Wybudowała swój własny pałac – Petit Trianon, który wbrew swej nazwie (petit franc. – mały) był ogromny i potrzebował dużo służących.
Lud chciał obalić absolutyzm patrząc na monarchię parlamentarną w An-glii.
Ludwik XVI miał kłopoty z budżetem, co było spowodowane licznymi wojnami prowadzonymi przez króla. Aby zmienić tę sytuację władca zaczął na-kładać większe podatki, a gdy było to już niemożliwe postanowił obłożyć po-datkami stany uprzywilejowane. Aby uzyskać ich zgodę musiał zwołać parla-ment (Stany Generalne). Stan trzeci chciał wykorzystać parlament do reform, gdyż król musiał im przyznać większość miejsc w parlamencie. Skłoniła go do tego broszura „Czym naprawdę jest stan trzeci” autorstwa Sieye. Stany pierw-szy i drugi dostały po 300 miejsc w parlamencie, a stan trzeci uzyskał 600 miejsc. Obrady były jednak osobne, co było niesprawiedliwe, gdyż zawsze było wiadomo, że stan trzeci zostanie przegłosowany. Stany Generalne zebrały się 5 maja 1789. W tym czasie po Francji krążyły zeszyty skarg, w których lud wypi-sywał żądania dla parlamentu. Stan trzeci był niezadowolony z osobnych obrad, więc zbuntował się ogłaszając się narodowym zgromadzeniem ustawodawczym.
Król nie był pewien swego wojska, więc tymczasowo zgodził się na połą-czenie stanów w parlamencie. 9 lipca powstał nowy parlament – Konstytuanta (jedno zgromadzenie wszystkich stanów). W tym samym czasie król gromadził wojsko pod Wersalem. Zdymisjonował on także ministra Neckera, który wywo-dził się z mieszczaństwa.
W tej sytuacji 14 lipca 1789 roku wybuchła rewolucja. Powstawały bary-kady. Rewolucjoniści mieli Gwardię Narodową, której dowódcą był Jan Maria De La Foyete). Lud dokonał szturmu na Bastylię – symbol absolutyzmu. W tym więzieniu nie było wówczas więźniów politycznych, znajdowali się tam pospo-lici przestępcy i cenna dla rewolucjonistów broń. Twierdza została rozebrana po kilku dniach.
Ludwik XVI przestraszył się tego wystąpienia i porozumiał się z La Fay-ettem, który miał umiarkowane poglądy. Zaakceptował konstytuantę i Gwardię Narodową. Francja stała się monarchią parlamentarną.
Pod koniec lipca z Paryża rewolucja przeszła na całą Francję. Na wsi przybrała nazwę „wielka trwoga” lub „wielki strach”, ponieważ chłopi wyżynali szlachtę biorąc odwet za lata pańszczyzny i ucisku.
Konstytuanta wprowadziła reformy po tych wydarzeniach (4 – 5 sierpnia). Zniesiono całkowicie poddaństwo chłopów. Mieli oni nadal płacić czynsze, ale nie było już pańszczyzny. Zniesiono uprzywilejowanie stanów. Wszyscy mieli powszechny dostęp do urzędów. Usunięto tytuły szlacheckie i wszyscy byli obywatelami. Szlachta i arystokracja zmieniała nazwiska aby uniknąć gilotyny, ale niektórym i tak się to nie udało. Dla przykładu Jan Maria De La Foyette zmienił nazwisko na Lafoyette.
26 sirpnia konstytuanta opublikowała Deklarację Praw Człowieka i Oby-watela. Autorem był Lafoyette. Określała ona podstawowe prawa obywateli:
1. Prawo do wolności.
2. Równość wobec prawa.
3. Prawo oporu wobec ucisku.
4. Prawo własności.
W latach 1789-91 Konstytuanta podzieliła kraj na 83 departamenty.
Zdecentralizowano to władzę, gdyż departamenty były dość niezależnie.
Wprowadzono nowy system metryczny – dziesiętny. Zniesiono cechy rzemieśl-nicze oraz istniejące od średniowiecza cła wewnętrzne. Skonfiskowane majątki ziemskie kościoła i sprzedano je za grosze. W 1790 r. wprowadzono konstytucję cywilną kleru. Duchowieństwo podlegało państwu. Był jeden biskup w każdym departamencie. Kler zaprotestował przeciwko tej ustawie i był za to represjono-wany.
Ukoronowaniem wszystkich reform była konstytucja uchwalona 3 września 1791 r. Wprowadziła trójpodział władzy Monteskiusza. Władza wykonawcza była w rękach króla i rządu. Król nie miał inicjatywy ustawodawczej, miał tylko słabe prawo veta. Parlament był jednoizbowy i nosił nazwę legislatywy. Posłów wybierano bezpośrednio, a prawo wyborcze mieli tylko bogaci. Konstytucja gwarantowała, wcześniej wspomniane, podstawowe prawa naturalne Lafoyetta.
Legislatywa zebrała się na jesieni 1791 roku. W jej skład wchodziły na-stępujące ugrupowania:
– Fejranci – umiarkowani monarchiści, opowiadali się za monarchią parlamentarną, przywódcami byli Lafayette, Mirabeau, Barnave), zajmowali prawą stronę w parlamencie,
– Żyrondyści (ich siedzibą był departament Girond, stąd nazwa) – opowiadali się za republiką, chcieli rozciągnąć rewolucję na Europę, nie byli za jednością społeczną, reprezentowali bogatą burżuazję, przywódcą był Brissot,
– Jakobini (zajmowali klasztor św. Jakuba, stąd ich nazwa) – byli za repu-bliką, przywódcą był Maksymilian Robespier,
– Kordylierzy (zajmowali klasztor franciszkanów)- mieli podobne poglądy do jakobinów i wraz z nimi zajmowali górne ławy w parlamencie (górale), ich przywódcami byli Danton i Marat,
– centrum zajmowali ludzie bez określonych poglądów politycznych, na-zywano ich pogardliwie bagnem lub błotem.
Istniały także ugrupowania, które nie zasiadały w parlamencie:
– Hebertyści – przywódcą był Hebert, opowiadali się za równością spo-łeczną, byli ateistami,
– Wściekli – opowiadali się za równością społeczną, chcieli ścinać wszyst-kich bogatych, na ich czele stał Jakub Roux,
– Sankiuloci – radykałowie, mieli zmienne poglądy, wyróżniali się ubiorem – nosili długie spodnie, czerwone czapki z narodową kokardą francuską.
Wszystkie te kluby polityczne nie były sformalizowane. Często je zmieniano i czasem łączyły się ze sobą.
W 1792 r. Francja wypowiedziała wojnę Austrii, gdyż dążyły do niej róż-ne ugrupowania oraz król, który chciał ją przegrać żeby stłumić rewolucję. Ży-rondyści reprezentujący burżuazję chcieli się na wojnie wzbogacić. Radykalni przywódcy również dążyli do wojny. Niestety złe dowodzenie (głównodowo-dzący Dumouriez) spowodowało, że Austria zajęła północ Francji. Latem rząd wprowadził ustawę „ojczyzna w niebezpieczeństwie”, która oznaczała to po-wszechny pobór do wojska. Pozwoliło to utworzyć największą wówczas armię liczącą ok. miliona żołnierzy.
Niepowodzenia na froncie przypisano królowi, któremu udowodniono spisek i umieszczono go w więzieniu Teule. 10 sierpnia 1792 r. w Paryżu miały miejsce zamieszki antykrólewskie. Rozpoczęła się druga faza rewolucji. Na czele nowego rządu stanęli Danron, Robespier i Marat. Odbyły się również wybory do nowego parlamentu – konwent. Na jego ławach zasiadła lewica legislatywy, a stara prawica (Fejranci – umiarkowani rojaliści) poszli na gilotynę. Prawicę konwentu stanowili teraz Żyrondyści, a lewicę górale. Było też wspomniane wcześniej bagno (ludzie bez określonych poglądów). 21 września Francja stała się republiką, a król został skazany na śmierć z wniosku Robespiera, którego prawą ręką był Saint-Juste. Wyrok został wykonany 23 stycznia 1793 r. Król wraz z całą rodziną (żona- Maria Antonina i syn) stracił życie na gilotynie. Władzę w państwie przejęli Jakobini, którzy od czerwca zaczęli ścinać Żyrondystów.
Tymczasem na froncie Francuzi jeszcze w 1792 r. wygrali bitwę pod Valmy. Państwa ościenne obużyły się śmiercią monarchy i jeszcze w styczniu 1793 r. zawiązała się pierwsza koalicja antyfrancuska. W jej skład weszły: Au-stria, Anglia, Holandia, Prusy, Hiszpania, księstwa niemieckie. Koalicja zaczęła wygrywać, a w kraju zawiązały się bunty rojalistów. Jakobini mieli w kontroli jedynie 23 z 83 departamentów. Wprowadzono ostry terror i dyscyplinę. Był tylko jeden werdykt sądu: śmierć lub ułaskawienie. Nie było obrońców w są-dzie, był tylko oskarżyciel. Gdy ktoś był podejrzewany o spiskowanie, mógł zo-stać skazany nawet jeśli nie było przeciwko niemu żadnych dowodów. Oskarżo-ny mógł udowodnić swoją niewinność, a jeśli mu się to nie udało, to po 20 mi-nutach procesu wędrował na gilotynę. Danton chciał zapobiec masowym egze-kucjom i przypłacił za to życiem. Wkrótce Jakobini zaczęli mordować członków innych ugrupowań.
24 czerwca 1793 została ogłoszona druga już konstytucja. Wprowadzała ona powszechne prawo wyborcze. Gwarantowała również prawo pracy i opieki społecznej. Miała też być wprowadzona bezpłatna edukacja. Doszło także do prześladowań duchowieństwa, które nie złożyło przysięgi na konstytucję cywil-ną kleru. Kościoły zmieniano na deistyczne świątynie wiedzy. Wprowadzono podział tygodnia na dekady, a lata liczono od wprowadzenia republiki.
W roku 1794 terror był już zbyteczny, ponieważ nastał ład i porządek, ale Robespier szukał na siłę wrogów. W lipcu ogłosił, że tropi spisek wśród Jkobi-nów. Jego współtowarzysze przestraszyli się i gdy miał ogłosić kto jest spi-skowcem, został aresztowany. Robespiera ścięto 9 lipca
tego samego roku.
Władzę objęli Termidorianie wywodzący się od Jakobinów, którzy teraz byli prześladowani. Na czele nowego rządu stał Fuche i Barras. Ogłoszono no-wą, trzecią już konstytucję.
Wkrótce we Francji władzę objął Dyrektoriat na mocy nowej konstytucji, a na arenie dziejowej pojawił się Napoleon.
