Reżimy Faszystowskie- polityka wewnętrzna.
l. Źródła faszyzmu:
Kryzys demokracji europejskiej nie potrafiącej szybko i zdecydowanie reagować w celu przeciwdziałania skutkom kryzysów gospodarczych, recesji, bezrobocia oraz zapewnienia ładu i porządku, co rodziło rozczarowanie zniecierpliwionych i sfrustrowanych społeczeństw, zbankrutowanych przedsiębiorców i zredukowanych robotników;
Problemy z przestawieniem gospodarek i całych organizmów państwowych na tory pokojowe po zakończonej I wojnie, zwłaszcza z milionami zdemobilizowanych żołnierzy, młodych kombatantów, dla których nie było miejsca w \”nowym\” społeczeństwie, nikt ich nie oczekiwał, a wielu uważało za konkurentów w zagrożonych miejscach pracy. Ludzie ci odczuwali żal potęgowany przeświadczeniem oszukania ich przez system, państwo – za które przecież narażali codziennie życie, a wielu kolegów nawet złożyło je w ofierze…
Dołączyli oni do grona sfrustrowanych i rozczarowanych, podatnych na proste i łatwe demagogiczne hasła, szczególnie w Niemczech i Włoszech;
skrajna postać nacjonalizmu, rozbudzonego już przed I wojną oraz podczas jej trwania;
. rewanżyzm czyli nastroje rewanżu, odwetu za wojenną porażkę (Niemcy) bądź niespełnione – zmarnowane\” zwycięstwo (Włochy)
. załamanie systemów wartości moralnych i etycznych w 1 połowie XX w., co było efektem wojen, nacjonalizmów, kryzysów, ideologii gloryfikujących brutalną przemoc, zburzenia pewnego stabilnego porządku wewnętrznego; totalitaryzmy obiecywały stworzenie pewnego stałego \”układu\”;
. zjawiska socjologiczne i psychologiczne, poczucie zagubienia jednostek zagrożonej przez otaczające zjawiska społeczne, obawy przed podejmowaniem nowych – niebezpiecznych wyborów, życiem na własną rękę w skomplikowanym, nie do końca rozumianym świecie, co z kolei rodziło poszukiwania niezbędnego oparcia w tradycji i autorytetach np. we wspólnocie narodowej lub charyzmatycznym przywódcy;
Podstawowe cechy i założenia faszyzmu
. szowinizm, niekiedy wręcz rasizm, sugerujący, że własna wspólnota narodowa jest lepsza od innych, jest predestynowana do odegrania misji dziejowej, ekspansji, podboju (chorobliwy mistycyzm); dobre jest to, co zgodne i nie stoi w sprzeczności z interesami tej wspólnoty, człowiek kształtuje się w pełni tylko w ramach narodu – \”własnej rasy\”
. wodzostwo, czyli ślepe posłuszeństwo przywódcy narodu a zarazem – partii: \”fuhrerowi\”, \”duce\” czy \”caudillo\”;
. odrzucenie pacyfizmu, przeświadczenie, że wojna jest czymś normalnym, a nawet naturalnym sprawdzianem wartości człowieka i narodu, zawód wojskowego jest tym, który najbardziej przystoi mężczyźnie; w konfliktach wygrywali oczywiście \”lepsi\” czyli silniejsi; militaryzm życia publicznego i rozbudowa armii; gloryfikacja ekspansji w celu rozszerzenia \”przestrzeni życiowej\”;
. odrzucenie demokracji i wszystkich założeń tkwiących u jej podstaw (\”zgniły liberalizm\”), uniwersalizmu chrześcijańskiego oraz socjalizmu i komunistycznej walki klas;
. wskazywanie wroga, wręcz jego czasem kreowanie, aby znaleźć kozła ofiarnego i obwinić o wszystko co możliwe, tłumacząc wszelkie porażki jego działalnością, bliżej go nie precyzując, np. plutokracja (bliżej nie określona grupa posiadaczy) lub Żydzi bądź jeszcze inni w zależności od potrzeby;
. pełna kontrola, dyktatura partii nad całością życia społecznego;
. zorganizowanie społeczeństwa w różnego rodzaju zuniformizowanych tworach organizacyjnych od partii po różne branżowe czy środowiskowe, co w jakiejś mierze stało się wejściem w sferę prywatności;
. z przeświadczenia, iż naród jest wielką rodziną i negacji marksistowskiej walki klas wynikało tworzenie tzw. korporacji, czyli instytucji zrzeszających zarówno pracowników jak i pracodawców (mogły posiadać różne nazwy, np. Niemiecki Front Pracy);
. ideologizacja życia publicznego i społecznego, kult wodza narodu, afirmacja ruchu politycznego, wymaganie społecznego entuzjazmu dla poczynań władz w celu budowy społeczeństwa bezgranicznie lojalnego wobec przywódcy i partii;
Włochy
Faszyzm najwcześniej zdobył władzę we Włoszech. Tutaj jak w pigułce skupiły się różnorakie przyczyny, wcześniej zarysowane. Demokracja włoska nie potrafiła sobie poradzić z głębokim kryzysem gospodarczo-społecznym, z masami eks- żołnierzy, politycznie zagospodarowanych przez faszystów lub komunistów, co groziło wybuchem rewolucyjnym. W tej sytuacji konsekwentne działania partii faszystowskiej i jej wodza Benito Mussoliniego i pobłażliwość dla jego awanturniczej często działalności (terror wobec rywali na lewicy) ze strony części aparatu państwowego, umożliwiły przewrót polityczny, gdzie wystarczyła raczej groźba przemocy niż samo jej użycie (październik 1922, marsz na Rzym). Stopniowo faszyści koncentrowali w swoim ręku całość władzy, zmuszając opozycję do zamilknięcia metodami zastraszania czy terroru (np. zabójstwo Socjalisty Matteotiego), a potem środkami administracyjnymi (zakaz działania). Stopniowo rozbudowano również kult przywódcy.
Rzecz ciekawa, pewną swobodą cieszył się Kościół Katolicki, z którym Duce nie chciał zadzierać, a nawet zabiegał przejściowo o jego przychylność podpisując konkordat (1929), na mocy którego religia uznana została za państwową. Decydowała o tym specyfika wewnętrzna. W życie wprowadzono zasady solidaryzmu społecznego poprzez tworzenie systemu korporacji, państwo stawało się tutaj arbitrem; za jednym zamachem zduszono ruch związkowy. Opieką otoczono rodzinę, przeprowadzano wielkie roboty publiczne, terror z czasem miał zasięg ograniczony, odwoływano się do patriotycznych uczuć i dumy narodowej, poprawnie ułożyły się stosunki z Kościołem oraz instytucją monarchii, do czasu wojny w propagandzie i praktyce nie stosowano rasizmu i jego kryteriów (antysemityzmu). Te fakty wielu obserwatorom nasuwały korzystną opinię o włoskim faszyzmie, np. wśród naszej endecji posiadał on potencjalnych naśladowców.
Niemcy
Jak w soczewce skumulowały się wszystkie źródła faszyzmu i jego sukcesu w Niemczech. Tutaj co prawda zadecydował wielki kryzys 1929-33, ale w tle występowały wszystkie pozostałe korzenie. Paradoksem jest i pozostanie, że najbrutalniejsza, najbardziej ekspansywna postać totalitaryzmu faszystowskiego – NSDAP i jej przywódca Adolf Hitler do władzy doszli drogą demokratyczną i legalną (nie licząc monachijskiego nieudolnego puczu w 1923 r.), posiadając liczną reprezentacją parlamentarną. Hitler w styczniu 1933 otrzymał konstytucyjną misję utworzenia rządu z rąk prezydenta Hindenburga.
Oczywiście, obraz byłby zafałszowany, gdybyśmy nie pamiętali, że walka polityczna, podobnie jak w Italii w przededniu marszu na Rzym, toczyła się niewybrednymi środkami, nie brakowało morderstw, burd ulicznych, w których prym wiodły bojówki partyjne SA zasilane przez tysiące sfrustrowanych osobników. W pierwszych tygodniach rząd Hitlera posiadał charakter koalicyjny, ale już wkrótce dzięki grubymi nićmi szytej intrydze (podpalenie Reichstagu) zdelegalizowano groźną rywalkę – KPD, a domniemanym \”podpalaczom\”, czyli komunistom (z bułgarskim działaczem Kominternu – Georgi Dymitrowem), urządzono pokazowy proces.
W marcu 1933 odbyły się wybory, które przyniosły sukces nazistom, choć niemało głosów padło na opozycję (mandaty uzyskane przez komunistów zostały unieważnione). Niewątpliwie było to efektem nacisków, ale też i wyrazem poparcia sporej części narodu pragnącego za wszelką cenę stabilizacji. W następnych miesiącach działania nazistów doprowadziły do zaprzestania działalności lub rozwiązania wszystkich partii politycznych oprócz NSDAP. W 1934 r. po śmierci prezydenta Hindenburga, Hitler przejął jego funkcje łącząc je z kanclerskimi, przybierając tytuł wodza \”fihrera\”. Naziści zlikwidowali wkrótce po zdobyciu władzy autonomię krajów związkowych; wprowadzili też nowy podział administracyjny na okręgi – gauy (od słowa \”gau\”), gdzie władzę sprawowali miejscowi notable partii faszystowskiej; nazwano ten proces \”ujednoliceniem\” (niem. \”gleichschachtung\”).
Wprowadzono kult wodza i państwa, indoktrynację ideologiczną od lat szkolnych, tworząc specjalne ministerstwo propagandy (Goebbels). Powstały odpowiednie dla danych grup społecznych stowarzyszenia i organizacje jak np. Niemiecki Front Pracy, Związek Kobiet Niemieckich, \”Hitlerjugend\” dla młodzieży męskiej, BDM – Bund Deutsches Madchen – dla dziewcząt (zwany niekiedy złośliwie Bund Deutschen Materatzen…) i inne, mniej może znane. Istniały nawet tendencje, aby hitleryzmowi nadać cechy religii. Rozbudowano aparat represji, szczególną rolę wyznaczając policji politycznej – Gestapo. Specjalna formacja wewnątrzpartyjna – SS (tzw. \”sztafety ochronne\”) – zdobywała coraz większe wpływy aż w końcu stała się (po 1934) wszechwładna wobec zwykłych obywateli. Pomógł w tym upadek bojówek SA, formacji teraz po zdobyciu władzy już niepotrzebnej, niekiedy wręcz kłopotliwej, ponieważ drażniącej armię swoimi ambicjami przejęcia nad nią kontroli oraz swym radykalizmem społecznym (część chciała kontynuacji \”rewolucji\”…). Hitler rozprawił się krwawo z kierownictwem SA w czerwcu 1934 r., głównie Ernstem Rohmem i jego otoczeniem pod absurdalnymi często pretekstami (np. homoseksualizm) umacniając swoją władzę nad nazistowskimi szeregami. Powoli również podporządkowywał sobie armię (do 1938). Przeciwników systemu zamykano w specjalnie tworzonych obozach koncentracyjnych.
W 1935 r. zostały wprowadzone w życie rasistowskie ustawy norymberskie pozbawiające Żydów praw politycznych i społecznych, segregujące dwie narodowości – rasy (w języku faszystowskim), zakazując mieszanych małżeństw czy wspólnej pracy. W 1938 r. przystąpiono do pogromów ludności żydowskiej.
Społeczeństwo w lwiej części akceptowało nowe porządki z racji poprawy materialnego położenia, pełnego niemal zatrudnienia, wzrostu produkcji jak też wzrostu i prestiżu Niemiec na arenie międzynarodowej.
