ROKOWANIA ROZBROJENIOWE
Porozumienia zawarte po II wojnie światowej, zmierzające do ograniczenia wyścigu zbrojeń. Ich przedmiotem były: trzy rodzaje broni masowej zagłady (atomowa, bakteriologiczna i chemiczna), broń konwencjonalna, systemu strategiczno – nuklearne, a także środki budowy zaufania i zapobiegania wojnie nuklearnej. Negocjacje rozbrojeniowe toczyły się w formie rokowań regionalnych, dwustronnych bądź pod auspicjami ONZ i w jej ramach ( w 1952 utworzono Komisję Rozbrojeniową ONZ, a w 1954 jej organ wewnętrzny – Komitet Rozbrojeniowy ).
UKŁADY WIELOSTRONNE
Znaczna część porozumień rozbrojeniowych dotyczy przestrzennego ograniczenia rozpowszechniania broni jądrowej. Taki charakter ma układ w sprawie Antarktyki z 1 XII 1959, nadający temu obszarowi status strefy zdemilitaryzowanej oraz podpisany 14 II 1967 Układ o denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej. Pierwszym porozumieniem nakładającym ograniczenia na rozwój broni atomowej, był Układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą z 5 VIII 1963 ( nie podpisany przez Francję i Chiny ). Efektem negocjacji, podjętych w związku z pojawieniem się możliwości militarnego wykorzystania kosmosu, był podpisany 27 I 1967 Układ o zasadach działalności państw z zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi. Zabrania on umieszczania i używania broni masowej zagłady w przestrzeni poza atmosferą ziemską, Podobne problemy reguluje Porozumienie dotyczące działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich, przyjęte jednomyślnie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 25 XII 1979. Zakazuje on atakowania Księżyca oraz wykorzystania tego ciała do dokonywania lub grożenia atakiem Ziemi, statkom kosmicznym, względnie innym obiektom kosmicznym. Prowadzone już w latach 50 – tych rozmowy o zakazie rozprzestrzeniania broni nuklearnej zakończyły się ogłoszeniem 1 VII 1968 przez trzech depozytariuszy – Stany Zjednoczone, ZSRR i Wielką Brytanię Układu o nieproliferacji broni jądrowej (NTP). Państwa nuklearne zobowiązywały się w nim do nie przekazywania nikomu broni jądrowej i nieudzielania pomocy w jej produkcji, zaś państwa nienuklearne wyrzekały się prawa do budowy tej broni. Częściową dna mórz i oceanów gwarantował podpisany 11 II 1971 Układ o zakazie umieszczania na dnie mórz i oceanów oraz we wnętrzu Ziemi pod tym dnem broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady. Wyrazem dążeń do likwidacji broni biologicznej była podpisana 10 IV 1972 wielostronna Konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowaniu broni biologicznej i toksycznej oraz ich zniszczeniu. Po wielu negocjacjach 13 I 1993 przedstawiciele 115 państw podpisali w Paryżu Układ o zakazie używania, produkcji i składowania broni chemicznej. Wśród sygnatariuszy zabrakło jednak takich producentów broni chemicznej jak: Irak, Syria czy Korea Północna.
UKŁADY DWUSTRONNE RADZIECKO (ROSYJSKO) – AMERYKAŃSKIE.
W rezultacie negocjacji dotyczących ograniczenia możliwości wybuchu wojny jądrowej, podpisano cztery porozumienia: 20 VI 1963 w sprawie zainstalowania linii bezpośredniej łączności ( tzw. Gorąca linia ) 30 IX 1971 w sprawie środków zmniejszających niebezpieczeństwo użycia broni jądrowej i modernizacji gorącej linii, 25 V 1972 w sprawie zapobiegania incydentom na otwartym morzu oraz 22 VI 1973 o zapobieżeniu wojnie nuklearnej. W latach 1969 – 72 toczyła się pierwsza runda rokowań w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych ( ang. SALT I ), zakończona 26 V 1972 podpisaniem w Moskwie porozumienia. Złożyły się na nie 2 dokumenty:
1) bezterminowy Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej ( ABM ), pozwalający każdej ze stron na posiadanie systemu obrony przeciwrakietowej złożonego ze 100 wyrzutni, uzupełniony w 1974 protokołem ograniczającym liczbę rejonów dyslokacji takiego systemu z dwóch do jednego.
2) Pięcioletnie Tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych ( ICBM ), przewidujące zamrożenie liczby stałych, naziemnych wyrzutni rakiet międzykontynentalnych, ograniczenia liczby wyrzutni rakiet balistycznych na okrętach podwodnych oraz ilość okrętów podwodnych, wyposażonych w takie głowice.
Druga runda rokowań o ograniczeniu zbrojeń strategicznych ( SALT II ) zakończyło podpisanie 18 VI 1979 W Wiedniu układu ustalającego nowe limity ilościowe i jakościowe systemu broni strategicznych ( każda ze stron miała mieć prawo do 1600 systemów przenoszenia ładunków jądrowych ).Jednak układ ten w skutek interwencji Radzieckiej w Afganistanie i odkrycia przez Amerykanów przewagi strategicznej ZSRR nie został ratyfikowany przez Kongres USA, co spowodowało impas w dalszych rokowaniach. Ich kolejne rundy miały miejsce w latach: 1981 – 83 ( rozmowy przerwano w związku z rozmieszczeniem w Europie Zachodniej Amerykańskich rakiet samosterujących oraz ogłoszeniem przez R. Regana programu SDI – tzw. Wojen gwiezdnych ) i 1985 – 87. 8 XII podczas szczytu w Waszyngtonie, podpisany został bezterminowy dotyczący Europy, Układ o wyeliminowaniu rakiet średniego i krótkiego zasięgu – INF ( każda ze stron zostawiła sobie prawo do posiadania 15 rakiet ). Obok rokowań bilateralnych supermocarstwa uczestniczyły również w rokowaniach o charakterze regionalnym, z których najważniejszymi są prowadzone od 1973 w Wiedniu negocjacje w sprawie redukcji sił zbrojnych w Europie Środkowej. 19 XI 1990 przedstawiciele 22 państw podpisali w Paryżu Porozumienie w sprawie redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie. Zakłada on redukcję, na obszarze od Atlantyku do Uralu, pięciu rodzajów uzbrojenia: czołgów, opancerzonych wozów bojowych, systemów artyleryjskich, samolotów oraz śmigłowców bojowych. W wypadku niektórych państw redukcja ta obejmuje nawet 50% posiadanego sprzętu wojskowego. 5 VI 1992 w Oslo przyjęto nową wersję układu paryskiego. Z tekstu usunięto wszystkie wzmianki o rozwiązanym Układzie Warszawskim, a kwoty redukcji poszczególnych kategorii uzbrojenia przewidziane dla ZSRR podzielono powstałe w Europejskiej części b. Związku Radzieckiego. Na krótko przed rozpadem ZSRR, 31 VII 1991, podpisany został – negocjowany od 1982 – radziecko – amerykański Układ o redukcji zbrojeń strategicznych ( START I ). Zakładał on zmniejszenie liczby głowic nuklearnych do 6 tys. po każdej ze stron. W VI 1992, podczas wizyty Borysa Jelcyna w Waszyngtonie, ustalono zasady dalszej redukcji broni strategicznych. Jej skalę określił układ START II, podpisany 3 I 1993 w Moskwie. Na jego mocy od 1 I 2003 roku USA mają ograniczyć swój potencjał nuklearny do 3500, Rosja zaś do 2971 głowic. Moskwa zobowiązuje się też do zniszczenia 308 ( tj. wszystkich posiadanych ) rakiet typu SS – 18. Warunkiem wejścia w życie porozumienia START II, była ratyfikacja wcześniejszego układu NPT przez wszystkie państwa powstałe po rozpadzie ZSRR, na obszarze których znajdowała się jeszcze broń nuklearna. Chodziło tu ( obok Białorusi i Kazachstanu ) przede wszystkim o Ukrainę, która domagała się w zamian za przyjęcie układu gwarancji bezpieczeństwa ze strony mocarstw nuklearnych oraz środków finansowych na likwidację broni strategicznej znajdującej się w jej granicach. Po kilku latach zabiegów i nacisków ( głównie amerykańskich ) na władze i Kijowie, 16 XI 1994 parlament ukraiński ratyfikował układ NPT. Jednak ratyfikacja ta stanie się ważna jeśli Ukraina otrzyma w ramach wielostronnej umowy międzynarodowej – obiecane jej gwarancje bezpieczeństwa ze strony USA, Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji.
