Rózne ujecia tematu wies w literaturze renesansowej: Rej – Kochanowski – Szymonowic Tematyka rustykalna ( rusticus , po lacinie – wiejski) w twórczosci poetów renesansowych wiaze sie na ogól z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla prezentowania zachowan i postaw ludzkich. Mikolaj Rej temat wiejski rozwinal w Zywocie czlowieka poczciwego , nadajac mu uniwersalny charakter. Powolaniem czlowieka, w mysl humanistycznych koncepcji Mistrza z Naglowic, jest zycie zgodne z prawami natury. Opisujac rok przyrodniczy podzielony na wzór kalendarza biologicznego (cztery pory roku) artysta przedstawil kolejne fazy zycia ludzkiego w sposób adekwatny do zjawisk naturalnych. Czlowiek jest gospodarzem organizujacym przyrode i z tej przyrody zarazem czerpiacym korzysci materialne i duchowe. Wies w Zywocie czlowieka poczciwego , jako miejsce gospodarskiego trudu i gospodarskiego owocobrania, sluzy Rejowi do przedstawienia najistotniejszych wartosci i dobrodziejstw natury. Odmienna tematyke podejmuje Piesn swietojanska o Sobótce Jana Kochanowskiego. Jej odmiennosc wyraza sie juz w zakresie gatunkowym. O ile pisany proza Zywot czlowieka poczciwego Reja nawiazuje do form parenetycznych, o tyle cykl poetycki twórcy z Czarnolasu miesci sie w pelni w rodzaju lirycznym i korzysta z doswiadczen poezji pastoralno-sielankowej. Utwór swietojanski staje sie piesnia o spiewaniu, dwanascie panien opowiada o odpoczynku po pracy, wywodzi pochwale tanca, nawiazuje do ludowych piesni milosnych. Ostatnia z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego: Wsi spokojna, wsi wesola! Który glos twej chwale zdola ? Kto twe wczasy, kto pozytki ? Moze wspomniec za raz wszytki ? Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Gatunek sielanki rozwijal takze w póznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka Zency . Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiec nie temat, ale sposób, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach ludowych. A wlasnie piesn uczlowiecza srogiego ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Schylek epoki renesansu przypada, o czym pisalismy, na lata osiemdziesiate XVI wieku. Z przelomem kultury scisle zwiazana jest postac Piotra Skargi (1536-1612). Ten wybitny kaznodzieja, hagiograf, polemista kontrreformacji dzieki legendzie historyczno-literackiej uksztaltowanej w okresie rozbiorów (za sprawa glównie Adama Mickiewicza i Jana Matejki), urósl do roli kaplana-proroka, goracego oredownika milosci ojczyzny, której upadek umial przepowiedziec. Za znaczace dzielo Skargi nalezy uznac traktat polityczny zapisany w formie osmiu kazan Kazania sejmowe (1597). Grozil w nich zaglada ojczyzny, jezeli nie nastapi moralne i polityczne odrodzenie Rzeczypospolitej. Zdecydowana krytyka anarchii oraz wad szlacheckich spotyka sie w Kazaniach z idea wzmocnie-nia wladzy królewskiej oraz surowa, ascetyczna wizja moralna. Epoka humanizmu zaznaczyla sie w dziejach kultury europejskiej wieloma osiagnieciami. Zainteresowanie czlowiekiem sprzyjalo wszechstronnemu poglebianiu wiedzy antropologicznej. Tradycja kultury antycznej oraz kontynuacja wielu osiagniec literatury i sztuki sredniowiecznej pozwolily z kolei renesansowi – jako epoce w dziejach Europy – stac sie waznym ogniwem w rozwoju kultury sródziemno-morskiej. Renesans w Polsce wyrazil sie takze doskonaleniem jezyka literackiego oraz ksztaltowaniem wielu gatunków i form artystycznych (miedzy innymi ogromne znaczenie dla rozwoju poezji posiada uksztaltowanie przez Kochanow-skiego sylabicznego systemu wiersza). Wazny wydaje sie takze wklad Polaków do europejskiej kultury renesansu. Byla juz mowa o artystycznych osiagnieciach Jana Kochanowskiego. Przypomnijmy takze fundamentalna dla rozwoju nauki prace Mikolaja kopernika O obrotach sfer niebieskich oraz spoleczno-polityczna dzialalnosc Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, owocujaca dzielem o europejskim zasiegu De republica Emendanda ( O naprawie Rzeczypospoli-tej ). Idee renesansowe zywe sa w kulturze polskiej i europejskiej do dnia dzisiejszego.
