Obóz egzekucyjny obejmował znaczną grupę szlachty średniej, która występowała z hasłami EGZEKUCJI PRAW I DÓBR – czyli wykonywania i przestrzegania istniejących praw i zwrotu zabranych dóbr królewskich.
Hasła te wymierzone były w magnaterię – ją bowiem oskarżano o lekceważenie prawa, ona też bezprawnie zagarenęła najwięcej królewskich dóbr ( w ręku króla była duża ilość majątków – dobra królewskie, teoretycznie dochody z tych majątków winny iść na potrzeby dworu, armi i uposarzenie urzędników ; szlachta uważała, że te dobra są bezprawnie użytkowane przez magnatów ).
Szlachta uważała, że dobra winny wrócić do korony, ale nie zgadzał się z tym król Zygmunt Stary, który uważany był za króla senatorskiego.
Przy okazji do postulatów ruchu egzekucyjnego doszły :
– uporzadkowanie sądownictwa,
– przeprowadzenie reform skarbowych i wojskowych ( stałe wojsko – zabezpieczenie pań. od najazdów ),
– ujednolicenie pań., ograniczenie odrębności i przywilejów prowincji, np. Prus Król.,
– żądanie zmniejszenia uprawnień kościoła katolickiego, a nawet stworzenie kościoła narodowego, niezależnego od Rzymu,
Sytuacja skomplikowała się w 1535-38, kiedy do postulatów ruchu egzekucyjnego doszły jeszcze postulaty ściślejszej uni Polski z Litwą.
Zygmunt Stary jednak nie chciał się zgodzić na egzekucję praw szlacheckich, bowiem był on uważany za króla senatorskiego – duży wpływ nma jego rządy miała magnateria.
W 1537 szlachta zebrała się na pospolite ruszenie, nazwane później „wojną kokoszą”.Było ono skierowanbe przeciwko polit. dworu i magnaterii i zmusiło króla do poręczenia szlachcie nienaruszlności jej praw.
Nasilenie żądań i pewne osłabienie władzy monarszej poj. się w czasach następcy Z.S. – Zygmunta Augusta ( 1548-72 ). Chodziło tu przede wszystkim o konflikt króla ze szlachtą wokół małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną.
Do przesilenia doszło jednak w 1562-63 kiedy król potrzebował pieniędzy na wojnę w Inflantach, a mógł je uzyskać tylko przrz odpowiednie uchwały sejmowe.Żeby te pieniądze otrzymać musiał pójść na ugodę ze szlachtą.
I tak, dzięki poparciu króla obóz egzekucyjny w latach 1562-63 rozpoczął realizację swego programu. Zewn. przejawem staowiska króla było jego poj. się na sejmie w Piotrkowie w stroju szlacheckim.
Reformy zaczęto od egzekucji dóbr – sejm piotrkowski postanowił, że wszystkie dobra królewskie bezprawnie trzymane przez magnatów ( a zastawione przez króla bez zgody sejmu po 1504 ) mają być zwrócone państwu.
Sejm zakazał starostom egzekwować wyroki sądów biskupich.
Na następnym sejmie 1563 nakazano lustrację dóbr i oszacowanie ich dochodów.
1/4 dochodów miała byc przeznaczona na utrzymanie stałej armii, tzw. wojska kwarcianego.
Dla skarbu wyznaczono miejscowość Rawa Mazowiecka.W ten sposób doszło do rozdzielenia skarbu królewskiego od pań.
Następnym wielkim problemem był sprawa unii polsko- litewskiej. Szlachta polska uważała bowiem, że wszystkie ziemie winny w jednakowym stopniu uczestniczyć w kosztach utrzymania państwa, a szczególnie Prusy Królewskie oraz Wielkie Ks. Litewskie.Chodziło o to, aby dygnitarze i szlachta tamtych ziem posiadli te same prawa, wchodzili w skład tych samych instytucji i ponosili te same koszta.
W 1569 nas. ściślejsze połączenie Prus Król. z koroną Królestwa Polskiego, a więc wojewodowie i kasztelanowie pruscy weszli do senatu, natomiast posłowie ziemscy weszli w skład izby posel skiej sejmu polskiego.
Sprawa unii Polski z Litwą :
Bezpotomność Zygmunta Augusta skłonoła obie stony – liewską i polską do przyspieszenia kroków ku scaleniu obu państw.
Po przewlekłych pertraktacjach decyzja zapadła na sejmie w Lublinie w 1569.
Magnateria litewska usiłowała się temu sprzeciwić, a nawet opuściła salę obrad.W odpowiedzi na to król ( był on jednocześnie królem polkim, jak i wielkim księciem litewskim ) wydał akt inkorporacji, czyli wcielenia do Korony znacznej części terytorium Wlk Księstwa Litewskiego – woj. podlaskiego, wołyńskiego i bracławskiego.Wobec takiego nacisku magnateria litewska powróciła na salę obrad.
28 czerwca 1569 uchwalono tzw. akt unii lubelskiej mocą którego korona i Wielkie Ks. litewskie stanowią jedno niepodzielne państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Oba kraje mają 1 króla wybieranego wspólnie i koronowanego w Krakowie, wspólne : sejmy, monetę, polit. zagr., wolność osiedlania się Polaków i Litwinów w obu krajach, osobne, ale jednakowe urzędy, skarb i wojsko.
Wokół ruchu egzekucyjnego utworzyła się grupa zdolnych parlamentarzystów z Siennickim na czele.
W 1570 bracia czescy, kalwini i luteranie zawarli tzw. zgodę sandomierską tworząc tzw. wyznanie polskie.Od zgody wyłączeni buli arianie.
Osiągnięcia ruchu egzekucjyjnego przyniosły więc tylko częściową realizację programu.Znaczenie ich polegało jednak na tym, że podważona została dotychczasowa przewaga magnaterii, a jej miejsce zajęła średnia szlachta ( wtedy szlachta wyodrębniła się jako klasa w pełni obywatelska ).
