Należy ono w Polsce do sądów powszechnych. Rozstrzygane są w nim sprawy z zakresu prawa cywilnego, a także p. rodz. i opiekuńczego oraz p. pracy (art. 1 k.p.c.). Są to w większości sprawy majątkowe, niekiedy tylko mają one charakter osobisty.
W śród postępowań cywilnych toczących się przed sądami powszechnymi i SN można odróżnić:
postępowanie rozpoznawcze (proces i postępowania nieprocesowe) – jego zadaniem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Może ono toczyć się w dwojakim trybie: w trybie procesu i trybie postępowania nieprocesowego. Postępowanie cywilne sądowe prowadzone w trybie procesowym nosi nazwę procesu cywilnego – sąd rozstrzyga w nim spór między stronami (powodem a pozwanym). Wszczęcie takiego procesu następuje na skutek wytoczenia powództwa, polegającego na wniesienie do sądu pisma procesowego zwanego pozwem. Cechą procesu jest przeciwstawność interesów stron. Natomiast postępowanie nieprocesowe jest tej cechy często pozbawione. Może w nim występować wielu uczestników, którzy nie dzielą się na przeciwstawne obozy, lecz z których każdy ma swoje własne interesy (np. postępowanie o uznanie za zmarłego, o stwierdzenie prawa do spadku i in.). W niektórych przypadkach postępowanie nieprocesowe, w przeciwieństwie do procesu cywilnego może być przez sąd wszczęte z urzędu.
Właściwość sądu: Każdy sąd jest powołany do rozstrzygania właściwego zakresu spraw. Odróżniamy:
właściwość rzeczowa – pozwala ona ustalić, czy sprawa w pierwszej instancji powinna być rozstrzygnięta przez sąd rejonowy, czy wojewódzki. W tym względzie obowiązuje zasada, że sądami pierwszej instancji są sądy rejonowe. Od tej zasady istnieją wyjątki.
właściwość miejscowa – pozwala określić, który z rejonowych, lub wojewódzkich sądów na terenie kraju jest właściwym do rozstrzygnięcia sprawy. W ramach tej właściwości odróżniamy:
A: właściwość ogólną, która formułuje generalną zasadę w/g której do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy powołany jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania;
B: właściwość wyłączna – obowiązuje strony i wskazuje inny sąd, aniżeli wynika z właściwości ogólnej (np. powództwo o własność nieruchomości można wytoczyć tylko przed sąd w którego okręgu nieruchomość ta się znajduje);
C: właściwość przemienna – zachodzi, gdy przepisy k.p.c. pozostawiają powodowi swobodę co do decyzji, czy wytoczyć powództwo w/g właściwości ogólnej (przed sąd miejsca zamieszkania pozwanego), czy też inny sąd wskazany alternatywnie w przepisach – np. powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu została wyrządzona szkoda, lub w miejscu zamieszkania dłużnika.
Właściwość miejscowa sądu może być ustalona przez strony w drodze umowy.
Środki dowodowe:
dowód – każdy środek, który pozwala na przekonanie się o istnieniu, lub nieistnieniu oznaczonych faktów. Strony zobowiązane są wskazać dowody potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. Dowodu nie wymagają fakty powszechne znane, fakty znane sądowi urzędowo, fakty przyznane przez stronę przeciwną. Do środków dowodowych w procesie cywilnym zaliczamy: 1. dokumenty (najbardziej pewny i najczęściej w procesach cywilnych przedstawiany śr. dowodowy. Jest rozróżnienie na urzędowe i prywatne dokumenty); 2. zeznania świadków (świadkami nie mogą być osoby niezdolne do postrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, wojskowi i urzędnicy w zakresie obowiązującej ich tajemnicy służbowej, strony i ustawowi przedstawiciele stron. Złożenie zeznań jest obowiązkiem każdej wezwanej przez sąd osoby, w tym charakterze. Prawo odmowy zeznań przysługuje osobom bliskim stron. Ponad to każdemu świadkowi przysługuje prawo odmowy na poszczególne pytania); 3. opinie biegłych (Stosuje się gdy do rozstrzygnięcia sprawy potrzebne są specjalne wiadomości z określonej dziedziny wiedzy.); 4. oględziny (Przeprowadzane prze sąd często z udziałem biegłych. Polegają na bezpośrednim zbadaniu osoby, przedmiotu, pomieszczenia, miejsca); 5. dowód z przesłuchania stron (Ma charakter pomocniczy, stosowany jest przede wszystkim, gdy za pomocą in. dowodów nie uda się sprawy wyjaśnić w stopniu wystarczającym do wydania orzeczenia); 6. inne środki dowodowe (badanie krwi, taśmy, filmy itd.).
Orzeczenia sądowe dzielą się na:
wyrok: wydaje sąd po przeprowadzeniu rozprawy. Rozstrzyga się w nim o całości rozprawy. Ustala się go na niejawnej ustawie sądowej, na której natychmiast sporządza się na piśmie sentencje, czyli tę część wyroku, w której obok elementów formalnych zawarte jest rozstrzygnięcie sądu co do żądania pozwu. Sąd może wydać wyrok zasądzający żądanie w całości, części, lub oddalający powództwo. Sentencję wyroku ogłasza się publicznie, przytaczając jednocześnie ustnie najważniejsze motywy uzasadnienia. Wyrok staje się prawomocny, jeżeli przeciwko niemu nie przysługuje stronom środek odwoławczy. Wyrok sądu pierwszej instancji staje się prawomocny gdy minie termin do wniesienia rewizji. Wyrok sądu drugiej instancji prawomocnie kończy sprawę, chyba, że uchyla wyrok sądu pierwszej instancji. Wtedy następuje kasacja, czyli skierowanie sprawy do sądy niższej instancji do ponownego rozpatrzenia. Prawomocny wyrok sądu obowiązuje strony, oraz wszystkie inne sądy, władze i urzędy.
postanowienie – wydaje sąd w trakcie postępowania, rozstrzygając kwestie pomocnicze i cząstkowe, niezbędne dla całości sprawy. W postępowaniu nieprocesowym postanowienie ma często charakter orzeczenia kończącego sprawę.
tytuły egzekucyjne – w postępowaniu cywilnym jest to urzędowy dokument stwierdzający istnienie i zakres wykonalnego roszczenia wierzyciela w stosunku do oznaczonego dłużnika. musi precyzować treść świadczenia, które ma być wyegzekwowane. Tytuły egzekucyjne dzielą się na trzy grupy:
orzeczenia sądowe i niektórych innych organów(orzeczenia sądowe prawomocne lub natychmiast wykonalne, nakaz zapłaty, wyroki sądów polubownych);
ugody zawarte w trakcie postępowania sądowego, ugody zawarte przed sądami polubownymi
inne akty podlegające wykonaniu w trybem egzekucji sądowej(akty notarialne przede wszystkim)
Tytuł egzekucyjny stanowi podstawę do wszczęcia egzekucji dopiero po nadaniu mu klauzuli wykonalności nazywa się to wtedy tytuł wykonawczy. Wydaje go tylko sąd.
Postępowanie egzekucyjne- celem jest zrealizowanie świadczenia oznaczonego w tytule egzekucyjnym w drodze zastosowania wobec mienia lub osoby dłużnika przewidzianych przez prawo środków przymusu. Postępowanie takie może być wszczęte na wniosek wierzyciela na podstawie tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, czyli na podstawie tytułu wykonawczego. Prowadzi je komornik pod nadzorem sądu. Rozróżniamy egzekucje:
A: świadczeń pieniężnych – kieruje się przeciwko mienie dłużnika i zmierza do zaspokojenia pretensji pieniężnych wierzyciela względem dłużnika (przeciwko oznaczonym składnikom jego majątku). W zależności od obiektu będącego przedmiotem egzekucji rozróżniamy egzekucję: 1. z nieruchomości (w drodze licytacji); 2. z ruchomości (też w drodze licytacji); 3. z rachunku bankowego; 4. z wynagrodzenia za pracę; 5. ze statków morskich.
B: świadczeń niepieniężnych – zmierza do zaspokojenia wierzyciela przez odebranie dłużnikowi określonych rzeczy lub uzyskanie oznaczonego zachowania (np. eksmisja)
Ograniczenia egzekucji:
Nie podlegają egzekucji przedmioty potrzebne dłużnikowi i jego rodzinie do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych i zawodu.
