SAMOOCZYSZCZANIE WÓD I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW
Samooczyszczanie wód jest naturalnym zjawiskiem likwidacji zanieczyszczeń, które dostały się do wody, zachodzącym w wyniku kompleksowego działania procesów fizycznych, fizyczno-chemicznych, chemicznych, biochemicznych i biologicznych. W tym procesie samooczyszczania można wyróżnić trzy etapy:
1. degradacji (redukcji) – przebiega przy braku tlenu, następuje rozwój grzybów ściekowych, bakterii, grup zwierząt (głównie pierwotniaków) znoszących niedobór tlenu. W osadach osadza się czarny muł z siarczkami żelaza.
2. biooksydacji – prowadzi do utleniania produktów rozkładu; następuje zanik bakterii, pierwotniaków i grzybów na rzecz glonów, które korzystają z nagromadzonych soli mineralnych i CO2.
3. odnowy, czyli wody czystej – ścieki są praktycznie zmineralizowane i w rzece pojawiają się wielogatunkowe zespoły organizmów.
Należy wymienić procesy zachodzące w samooczyszczaniu:
– sedymentacja – opadanie na dno substancji stałych znajdujących się w ściekach,
– sorpcja – związki rozpuszczalne i gazy oraz substancje zawieszone stwarzają korzystne warunki dla drobnoustrojów biorących udział w samooczyszczeniu,
– chemiczne utlenianie związków łatwo utleniających się, zawartych w wodzie, odciążają procesy biochemiczne zużywające tlen,
– mineralizacja substancji organicznej przez drobnoustroje.
Warunkiem koniecznym do właściwego przebiegu procesu samooczyszczania wód jest równowaga biologiczna pomiędzy poszczególnymi grupami drobnoustrojów tlenowych, jak również równowaga fizykochemiczna, której przejawem jest obecność w wodzie wystarczającej ilości tlenu, brak substancji toksycznych, właściwy odczyn wody oraz odpowiednia jej temperatura . W ochronie wód nie dąży się do stanu nasycenia, lecz do zachowania w odbiornikach pewnej ilości tlenu niezbędnej do zachowania równowagi biologicznej.
Przy oczyszczaniu ścieków miejskich stosuje się procesy zaobserwowane w przyrodzie, zachodzące podczas samooczyszczenia środowiska.
W stosowanych metodach oczyszczania ścieków wymienia się:
– złoże biologiczne – stanowi materiał, na którego powierzchni rozwija się tzw. błona biologiczna. Składa się ona z organizmów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które w warunkach tlenowych rozkładają substancje organiczne ze ścieków.
– osad czynny – konglomerat różnego rodzaju organizmów, głównie bakterii tlenowych, rozkładających substancje organiczną w ściekach (napowietrzanie ścieków).
Procesy oczyszczania ścieków:
1. wstępne – mechaniczne (filtracja, sedymentacja ciał stałych, palenie lub zakopywanie osadów)
2. biologiczne – rozkład materii organicznej, które można z kolei podzielić na metody naturalne (prowadzone w warunkach wytwarzanych przez samą przyrodę lub nieznacznie korygowaną celową działalnością człowieka, np. nawadnianie, pól, łąk i lasów) i sztuczne (prowadzone w urządzeniach zaprojektowanych i wybudowanych specjalnie do tego celu).
3. chemiczne – usuwanie głównie fosforanów, azotanów , itp.
ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE OCZYSZCZONE I NIEOCZYSZCZONE W LATACH 1970-1993
W polskich jeziorach notowane są kilkudziesięciokrotne przekroczenia progu bezpieczeństwa zawartości fosforu (P). Nasilają się procesy zakwitów glonów, co powoduje gwałtowne wyczerpanie się zapasu tlenu w wodzie i masową śmierć fauny jezior. Końcowym skutkiem jest nasycenie wody siarkowodorem.
Ustawa Prawo wodne z 24 października 1974 r. (Dz.U. nr 38 poz. 230) w dziale II i III określa wyraźnie, że wprowadzanie do wód szkodliwych substancji i energii wymaga pozwolenia wodnoprawnego, wydawanego przez odpowiedni organ; zakłady i osoby fizyczne odprowadzające ścieki do wód są obowiązane budować i eksploatować oczyszczalnie ścieków; zabronione jest zanieczyszczanie wody w takim stopniu, aby nie nadawała się ona do normalnego korzystanie dla celów komunalnych, przemysłowych, rolniczych, itp.
Przepis ten twierdzi, że przed wprowadzeniem zanieczyszczonej wody – ścieku – do ponownego obiegu, poddać ją obróbce, tak, by nie zaszkodziła ona środowisku.
Poza tym wiele innych ustaw i rozporządzeń określa warunki, jakim winny odpowiadać ścieki przed wprowadzeniem ich do wód. I tak. Rozporządzenie z 5 listopada 1991 r. W sprawie klasyfikacji wód… (Dz.U. nr 116 poz. 503) zabrania wprowadzania ścieków do wód podziemnych, śródlądowych wód powierzchniowych i ziemi 1 km od granicy zagrożonych kąpielisk i plaż publicznych jezior bezodpływowych, ścieki też nie powinny powodować formowania się osadów i ciał pływających, zmiany naturalnej mętności wody.
Na niektórych obszarach może być wprowadzony obowiązek określonego sposobu zagospodarowania gruntów przylegających do wód lub inne ograniczenia w ich użytkowaniu, np. sposób uprawy roli, stosowanie nawozów mineralnych lub chemicznych – art. 58 ust. 1 Prawo wodne. Obowiązek ten może być wprowadzony decyzją terenowego organu adm. publicznej. Gdy chodzi o źródła i ujęcia wody, to mogą być chronione przez ustanawianie stref ochronnych, tzn. obszarów o ściśle określonych granicach, na których obowiązują nakazy, zakazy i ograniczenia gruntów i korzystania z wody.
KARY ZA ZANIECZYSZCZANIE WÓD
Niejednokrotnie tym zagadnieniem zajmował się NSA – 1986 r. W jednym z ważnych orzeczeń zamieścił następujący wywód: karę pieniężną wymierza się za wprowadzenie ścieków nie odpowiadających wymaganym warunkom. Wymagane warunki zaś określa pozwolenie wodnoprawne (art. 53 ust. 2 pkt. 2 Prawa wodnego). W danej sprawie więc cały ładunek zanieczyszczeń nie odpowiada wymaganym warunkom, dlatego też wymierzenie kary pieniężnej obliczonej za cały ładunek tych zanieczyszczeń nie narusza obowiązujących przepisów.
W 1995 roku 20 czerwca wydane zostało Rozporządzenie RM w sprawie kar pieniężnych za naruszanie warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi oraz współczynników różnicujących wysokość kar pieniężnych (Dz.U. nr 79 poz. 400), dodało do kary za wspomniany już cały ładunek zanieczyszczeń: przekroczenie dozwolonych wartości temperatury i odczynu ścieków określonych w przepisach o klasyfikacji wód; przekroczenie w ściekach poziomu zawartości sztucznych substancji promieniotwórczych, powodujące ich zakwalifikowanie do odpadów promieniotwórczych.
POLITYKA EKOLOGICZNA W POLSCE
Od 1972 r. publikowane są w Polsce przez GUS materiały odnoszące się do tematyki ekologicznej, uwzględniające wyniki pomiarów, ocen i analiz laboratoryjnych. Instytut Ochrony Środowiska opracował raport o wpływie zanieczyszczeń środowiska na obniżenie produkcji rolniczej, skażenie i zanieczyszczenie żywności, adresowany do Ministra Ochrony Środowiska.
Pogorszenie się stanu środowiska legło u podstaw polityki ekologicznej, prowadzonej przez państwo. Wyrazem tego są akty prawne, przede wszystkim ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 r wraz z uzupełnieniem z 30 września 1980 o technicznych i technologicznych aspektach ochrony środowiska oraz wiele innych uchwał sejmowych.
Ministerstwu Ochrony Środowiska podporządkowana została powołana w październiku 1991r. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska z Głównym Inspektoratem na czele. Jest to policja ekologiczna, która kontroluje m.in. przestrzeganie prawa ekologicznego i wykonanie decyzji określających warunki korzystania z zasobów naturalnych.
W 1994 r. rząd przedstawił parlamentowi „Program wykonawczy do polityki ekologicznej państwa do 2000 roku”. W intencji rządu miał on mieć charakter planu konkretyzującego cele i zadania inwestycyjne oraz pozainwestycyjne służące realizacji średnioterminowych priorytetów. Podstawowym celem programu jest zapewnienie zauważalnej poprawy stanu środowiska oraz stworzenie warunków dla długotrwałego rozwoju społeczno-gospodarczego.
OCHRONA ŚRODOWISKA WODNEGO JAKO PROBLEM MIĘDZYNARODOWY
Środowisko naturalne nie zna granic państwowych. Tylko zjednoczone działanie wszystkich społeczeństw, narodów i rządów może powstrzymać degradację środowiska przyrodniczego i dać szansę rozwoju dla całej ludzkości.
Raport Sekretarza Generalnego ONZ U’Thanta pt. „Człowiek i środowisko” z 1969 r. mówiono w nim o kryzysie ekologicznym mającym wpływ ogólnoświatowy, o niebezpieczeństwie zagrażającym ludzkości, a wynikającym z degradacji środowiska
Konferencja Sztokholmska ONZ pt. „Człowiek i środowisko” czerwiec 1972r. uczestniczyło w niej 113 państw, w jej wyniku podpisano Deklarację Sztokholmską, która zawierała: 26 zasad ochrony środowiska, międzynarodowy plan działania w tym zakresie, postanowienia instytucjonalne i finansowe.
Konferencja UNESCO w Belgradzie 1975 r. Karta Belgradzka – wytyczono kierunki rozwoju ochrony przyrody i racjonalnego wykorzystania jej zasobów
Konferencja UNESCO w Tbilisi 1977 r. Deklaracja Tbiliska – podkreślano wagę ścisłej współpracy międzynarodowej, określano podstawowe cele edukacji ekologicznej
II Konferencja w Rio de Janeiro czerwiec 1992 r. tzw. Szczyt Ziemi, zaproponowała ona wizję nowego ładu społ-gosp. świata , który w harmonii z przyrodą zapewni ludzkości dalszy rozwój cywilizacyjny. Na tej konferencji przyjęto wiele dokumentów m.in.:
– Deklaracja z Rio, tzw. Karta Ziemi
– Globalny Program Działań
– Konwencja w sprawie zmian klimatu
– Konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej
– Deklaracja wytyczająca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów, ich ochrony i użytkowania
Polska bierze aktywny udział w międzynarodowej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska i zdrowia człowieka. Jest członkiem najważniejszych ekologicznych organizacji międzynarodowych, działających głównie przy ONZ.
Polska dba także o wody, które choć w części znajdują się w granicach. Zrozumiałą jest rzeczą, że musi zawierać umowy z państwami ościennymi, by przeciwdziałać zanieczyszczeniom transgranicznym oraz dążyć do skutecznego ich ograniczania i likwidacji.
Szczególnym rodzajem międzynarodowej współpracy jest układ o stowarzyszeniu Polski z Europejską Wspólnotą Gospodarczą, podpisany w 1991 r. Polityka EWG zmierza do ujednolicenia ustawodawstwa ekologicznego. O ile działania państw i współpraca regionalna tworzą fundamenty bezpieczeństwa ekologicznego w Europie, o tyle współpraca ogólnoeuropejska jest elementem uzupełniającym, koordynującym i scalającym międzynarodowe działania w tym kierunku.
LITERATURA:
1. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 15 kwietnia 1994 r., Dz.U. nr 49 poz. 196
2. Ustawa Prawo wodne z 24 października 1974 r., Dz.U. nr 38 poz. 230
3. Rozporządzenie MOŚZNiL z 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub ziemi, Dz.U. nr 116 poz. 503
4. Rozporządzenie RM z 3 czerwca 1977 r. w sprawie nadzoru i kontroli gospodarki wodnej, Dz.U. nr 19 poz. 79
5. Rozporządzenie MOŚZNiL z 5 listopada 1991 r. w sprawie ustanawiania stref ochronnych źródeł i ujęć wody, Dz.U. nr 116 poz. 504
6. Robert Alberski, Polityka ochrony środowiska w Polsce, Wrocław 1996 r.
7. E. Grochowicz, J. Korytkowski, Ochrona przyrody wód, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1996 r.
8. Ewa Pyłka-Gutowska, Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo Oświata, W-wa 1996 r.
9. Franciszek Maciak, Ochrona i rekultywacja środowiska, Wydawnictwo SGGW, W-wa 1996 r.
10. Robert Paczuski, Prawo ochrony środowiska, Oficyna Wydawnicza Bronta, Bydgoszcz 1996 r.
11. Wojciech Rodecki, Kary pieniężne w ochronie środowiska, Oficyna Wydawnicza Bronta, Bydgoszcz 1996 r.
12. Kazimierz Stępczak, Ochrona i kształtowanie środowiska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1997 r.
