Romantyzm ukształtował się w całkowitej opozycji do epoki wcześniejszej – oświecenia. Świat ukazany przez romantyków, przepuszczony został przez pryzmat ich uczuć, wiary wewnętrznej. Twórcy romantyczni programowo zwalczali wszelkie zasady i reguły obowiązujące w dziełach literackich. Nie inaczej było w dramacie romantycznym, który zerwał z klasycznymi zasadami . „Dziady” A. Mickiewicza są dramatem romantycznym, który posiada następujące cechy:
1. Pomieszanie realizmu z fantastyką. Obok scen realistycznych („Scena Więzienna”, „Salon Warszawski”, „Pan Senator”) istnieją w dramacie sceny fantastyczno – wizyjne („Improwizacja”, „Widzenie ks. Piotra”, „Sen Senatora”, „Sen Ewy”). W II i IV części „Dziadów” pojawiają się też duchy zmarłych, zaś w III części – diabły i anioły. Zadaniem tych scen jest zbudowanie nastroju, poruszenie uczuć odbiorcy, pogłębienie charakterystyki psychologicznej postaci. Nie jest to zabieg całkiem nowy, bo już Szekspir do „Makbeta” wprowadził wiedźmy i zjawy, ale w dramacie Mickiewicza sceny te grają rolę równorzędną z realistycznymi, u Szekspira były tylko uzupełnieniem.
2. Pogwałcenie klasycznej zasady trzech jedności. W dramacie Mickiewicza nie obowiązuje jedność miejsca (akcja toczy się w Wilnie, Warszawie, w celach więziennych i w salonach arystokratycznych, w domku wiejskim pod Lwowem, w kaplicy cmentarnej – II część, w chacie księdza – IV część, wreszcie na zesłaniu – „Ustęp”) ani jedność czasu (są to lata od około 1823 do 1831, choć brak dokładnego sprecyzowania), ani jedność akcji (dramat porusza różne sprawy: martyrologię narodu, walkę Konrada z Bogiem, charakterystykę społeczeństwa, sprawę przyszłości narodu, charakterystykę zaborców, dzieje nieszczęśliwej miłości Gustawa, opis obrzędu ludowego).
3. Luźna kompozycja utworu. Każda z części dramatu i każda ze scen może istnieć samodzielnie. Brak jest w „Dziadach” akcji rozumianej jako ciąg przyczyn i skutków. Akcja nie tworzy logicznego ciągu, każda ze scen i części podejmuje inną problematykę.
4. Brak przestrzegania czystości gatunku nie tylko w obrębie dramatu – jako rodzaju literackiego. Mamy w dramacie elementy epickie (opowiadanie o losach patriotów polskich) i liryczne (wybuchy natchnienia oraz wyznania uczuć wewnętrznych w „Improwizacji” i „Widzeniu”). Mamy też elementy groteski („Sen Senatora”) i sceny komiczne (dowcipy i żarty więźniów usiłujących dodać sobie otuchy).
5. Nowy typ bohatera romantycznego, który posiada następujące cechy:
a). nadwrażliwość uczuciowa będąca źródłem talentu poetyckiego. Konrad jest poetą, wybrańcem narodu. Potrafi wznieść się ponad ludzi i z dumą powiedzieć:
„Depcę was, wszyscy poeci,Wszyscy mędrce i proroki,
Których wielbił świat szeroki”
Mickiewicz podkreślając niezwykłą moc twórczą swego bohatera podpisuje się pod popularną zachodnioeuropejską ideą, zgodnie z którą poeta stawał się prorokiem, duchowym wodzem narodu;
b). tragizm wypływający z niemożliwości zrealizowania idei, której bohater poświęcił swe życie. Tragiczny jest Gustaw, który bezgranicznie kocha kobietę, ale miłość ta prowadzi go do samobójczej śmierci. Tragiczny jest los Konrada i innych patriotów polskich, którzy życie swoje poświęcają idei walki o wolność ojczyzny;
c). osamotnienie wynikające z niemożliwości porozumienia się nawet z najbliższymi. W celi więziennej widzimy wielu więźniów, którzy darzą Konrada przyjaźnią, ale nie rozumieją go do końca. Konrad przerasta ich i dlatego musi pozostać samotny;
d). nieszczęśliwa miłość do kobiety (Gustaw) i gotowość do poświęcenia własnego szczęścia i życia dla szczytnej idei (walki o wolność ojczyzny, walki o szczęście ludzi);
e). patriotyzm wyrażający się w ponoszeniu ofiar (męczeństwie) dla ojczyzny i w walce o jej wolność;
f). skłonności samobójcze wynikające z małej odporności psychicznej i niemożności pokonania przeszkód piętrzących się na drodze do realizacji celu życia (Gustaw – samobójca z miłości, zamiary samobójcze młodego więźnia Rollisona).
Tak więc mamy w „Dziadach” połączenie realizmu z mistyką, rzeczywistości z fantastyką, przełamanie granic między rodzajami i gatunkami literackimi, ogromną rolę czynników cudownych, luźną budowę scen. Są to cechy europejskich dramatów romantycznych. „Dziady” Mickiewicza można więc śmiało ulokować obok „Fausta” Goethe’go czy dramatów Byrona.
