MIT to opowieść o ludziach, bohaterach i bogach; Organizujące wierzenia w danej społeczności, uniwersalny wytwór wyobraźni człowieka. (Mit wg Mircea Eliade; mit jest to historia święta, wydarzenie które miało miejsce w czasie wyjściowym. Mity wyjaśniają ludzkie zachowania, objaśniają świat, nadają mu magiczne i święte znaczenie.) FUNKCJE MITÓW: – funkcja poznawcza ? mity odpowiadały na pytania dotyczących zjawisk przyrody. – funkcja światopoglądowa ? mity stały się podstawą wierzeń religijnych – funkcja sakralna ? mity zrodziły obrzędy religijne (rytuały). PODZIAŁ MITÓW: – kosmogoniczne ? o stworzeniu świata i kosmosu (mit o powstaniu świata) – teogoniczne ? o narodzinach i życiu bogów (mit o powstaniu świata) – kalendarzowe ? o podziale roku – antropogeniczne ? o stworzeniu człowieka (mit prometejski) – genealogiczne ? o rodach starożytnych (o rodzie Labdakidów) – soteriologiczne ? o zbawieniu człowieka – eschatologiczne – o życiu pośmiertnym FUNKCJE MITÓW: – poznawcze (wyjaśnienie niezrozumiałych zjawisk przyrody) – światopoglądowe (wierzenia religijne) – sakralne (nakazywały czcić bogów, przestrzegać obrzędów) FATUM to los, przeznaczenie, nieodwołalna konieczność. To, co zostało powiedziane przez bogów, przepowiedziane przez wyrocznię, musi spotkać człowieka, nie ma od tego ucieczki. Jest to z reguły zapowiedź nieszczęścia. SACRUM – W znaczeniu pierwotnym przestrzeń święta, boska, w odróżnieniu od profanum, jak nazywano przestrzeń znajdującą się poza sacrum. Współcześnie pojęcie sacrum odnoszone jest do rzeczy świętych, w przeciwieństwie do rzeczy świeckich określanych jako profanum. ARCHETYP prastary wzorzec utrwalony w ludzkiej psychice, określający wyobrażenia o świecie, przeżycia, zachowania; pewne uniwersalne sposoby myślenia, odczuwania, uniwersalne właściwości umysłu i wyobrażenia, które przejawiają się w tworzonych przez ludzi podobnych mitycznych ideach. POSTACIE ARCHETYPICZNE: Syzyf ? nieśmiertelność, marzenia człowieka Edyp – nieuniknienie ludzkiego losu Prometeusz – buntownik przeciw złym bogom i dobroczyńca ludzkości. Dedal – archetypiczna postawa racjonalna, geniusz i pracowitość. Ikar – archetypiczny brak rozwagi, marzycielstwo i irracjonalizm. Narcyz – archetypiczny egocentryzm. Tezeusz ? pokonywanie przeszkód O CZYM MÓWI ILIADA? Iliada Homera obejmuje 50 dni z dziesiątego ? ostatniego roku wojny trojańskiej. Plan wydarzeń: 1. Rozmowa Dzeusa z Atenem, 2. Odwaga Hektora, 3. Prośba Hektora, 4. Sprzeciw i złość Achillesa, 5. Niecelny cios Achillesa, 6. Większa pewność Hektora, 7. Pomoc Ateny dla Achillesa, 8. Śmiertelne zranienie Hektora, 9. Ostatnia wola Hektora, 10. Śmierć mężnego wojownika. CECHY ILADY JAKO EPOSU: – opowiada dzieje jakiś bohaterów na tle ważnych przełomowych wydarzeń (np.wojna), – zawiera opisy scen batalistycznych, – bohater zbiorowy, – przenikanie się różnych płaszczyzn (świata ludzi i świata bogów), – narrator (3 osoba, obiektywny, zachowuje dystans do świata przedstawionego), – rozpoczyna się inwokacją – występują epitety stałe, – występują porównania homeryczne – styl uroczysty i podniosły INWOKACJA rozległa apostrofa otwierająca poemat liryczny, w której autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie. BOHATEROWIE ILIIADY: Napastnicy, Grecy: Achilles- syn bogini morskiej Tetydy i śmiertelnika Peleusa, najdzielniejszy spośród Greków oblegających Troję. Miał ciało odporne na ciostm zranić go można było wyłącznie w piętę. Zginął od zbłąkanej strzały, wystrzelonej z łuku Parysa; Agamemnon- słynący z dumy króla Myken, ojciec Orestesa. Niewiele brakowało, by spór Agamemnona z Achillesem doprowadził do klęski Greków pod Troją. Król Myken zginął po powrocie do domu z ręki własnej żony; Ajaks- po Achillesie najdzielniejszy z Greków; Patroklos- wierny przyjaciel Achillesa. By pomóc Grekom, przebrał się w zbroję Achillesa i wziął udział w walce pod nieobecność przyjaciela. Został zabity przez Hektora. Troja: Parys- syn król Priama. W młodości porzucony na pastwę losu dzikich zwierząt, ponieważ jego cięzarna matka miała proroczy sen o zagładzie królestwa z powodu płonącej żagwi, którą wyda na świat. Rozsądził na korzyść Afrodyty spór bogiń o miano najpiękniejszej. W nagrodę otrzymał Helenę, co stało się przyczyną wojny trojańskiej. Zginął wkrótce po Achillesie, rażony strzała z łuku; Priam- król Troi. Wykupił zwłoki Hektora z rąk Achillesa. Zginął wraz ze swoim miastem; Hektor- Homerowy rycerz idealny, syn Priama, niestrudzony obrońca Troi. Zabójca Patroklosa. Zginął w walce z mściwym Achillesem. PROMETEUSZ w mitologii greckiej tytan, syn Japetona. Został ukarany przez Zeusa za to, że skradł z rydwany Melisa ogień i nauczył ludzi go używać. Przywiązano go do skał kaukazu. Codziennie o wschodzie słońca przylatywał tam sęp i wyjadał Prometeuszowi wątrobę, która cały czas odrastała. Męka Prometeusza miała trwać 30000 lat jednak skończyła się po ok. 30 latach, gdy Herakles zabił sępa strzała z łuku. ALTRUIZM jest to bezinteresowność. PROMETEIZM postawa którą prezentuje Prometeusz polegająca na buncie wobec istoty wyższej oraz altruizmie poświęcenia dla dobra ludzkości lub wyższej społeczności. Podobieństwo jest to bezgraniczne, co często czyni bohatera samotnym, bo przerasta on innych. Kierują nim szlachetne pobudki nie pojętedla otoczenia. Postawa ta jest źródłem ogromnego cierpienia bohatera. Mit o Tezeuszu jest metaforą ludzkiego życia które rozgrywa się wewnątrz duchowego labiryntu. Potrzeby, które można odnaleźć wewnątrz siebie są motywacją do działania, podejmowania wyzwań i zadań, mimo przeciwności losu. DIONIZJE – święto w starożytnej Grecji, na cześć Dionizosa, dzielące się na Dionizje Wielkie, Dionizje Małe, Lenaje oraz Antesterie. DECORUM zasada zgodności treści z formą, inaczej jednorodność stylistyczna. Sformułowana przez Arystotelesa, rozwijana przez Cycerona i Horacego. TESPIS wprowadził na scenę jednego aktora i chór AISCHYLOS wprowadził na scenę dwóch aktorów i chór SOFOKLES wprowadził na scenę trzech aktorów i chór. BUDOWA TRAGEDII Prologos, Parodos, Epejzodia, Stasiman i Exodos. ROLA CHÓRU zapowiada, podsumowuje, komentuje, ocenia bohatera, wyjaśnia przyczyny zdarzeń, wprowadza bohatera na scenę. CECHY TRAGEDII ANTYCZNEJ: – zasada trzech jedności (jedność czasu zakładała, że akcja trwa nie dłużej niż 24h; jedność miejsca zakładała, że akcja odbywa się w jednym miejscu; jedność akcji zakładała, że był jeden wątek główny) – na scenie było maksymalnie trzech aktorów, brak kobiet na scenie – na scenie unikano pokazywania krwi i śmierci – dotrzymywano wierności zasadzie decorum – bohaterem jest jednostka wybitna (ród królewski) zazwyczaj jest jakiś konflikt (bohater stoi w obliczu ważnego wyboru) – występuje chór – brak podziału na akty i sceny KATHARSIS jedna z podstawowych kategorii tragedii, polega na tym, że odbiorca, odczuwając litość i trwogę, bunt i cierpienie, dochodzi do zrozumienia tajemnicy losu, do pogodzenia się z nim, a także ze zbiorową mądrością i doświadczeniem. MIMESIS zasada twórczego naśladownictwa natury, bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć. TRAGIZM EDYPA polega na braku winy i sytuacji szczęścia narodu, albo nieszczęścia Edypa. ELEMENTY WINY EDYPA: pycha, porywczość, dociekliwość, niecierpliwość, chce uciec przed przeznaczeniem. EPIKUREIZM twórca Epikur; Los człowieka jest nieznany, przyszłość jest nieznana, przeszłość jest za nami, wiec jedyne na co mamy wpływ to teraźniejszość. Ważne hasła z tej szkoły to carpe diem. (Zasady tej szkoły: 1. Śmierć nie jest straszna, 2. Bóstwo nie jest straszne, 3 To co dobre jest łatwe do zdobycia, 4 To co złe jest łatwe do zniesienia.) STOICYZM twórca Zenon z Kition: Hasło które głosili: Powrotu natury i zachowanie zasady złotego środka, czyli zachowania umiaru. Brak poddawania się emocją, kierowanie się rozumem i cnotą. FILOZOFIA philo (kocham, miłuję); sophia(mądrość) DZIAŁY FILOZOFII: ontologia (nauka o bycie), epistomologia (analizuje przedmiot i proces poznania), filozofia społeczna (dot. Życia społecznego), metafizyka (nauka o pierwszych zasadach, podstawach bytu), etyka (nauka o ludziach, obyczajach, o dobru i złu), logika (nauka o sposobach myślenia). SOFIŚCI nauka przekonywania innych; nie ma prawd absolutnych, wszystko można udowodnić za pomocą sztuki wymowy. PLATONICY dyskusje o idealnej naturze bytu, a także o trudnej sztuce życia; mądrość źródłem dobra i piękna ARYSTOTELICY podczas przechadzek dyskusje o zasadach świata (wszystko składa się z formy i materii, a pierwsza przyczyna – którą można określić jako Rozum lub Boga ? jest poruszycielem bytu, dusza jest formą dla ciała), o sposobie logicznego myślenia i mówienia, o sztuce i literaturze. STOICY- Nauka praktycznej sztuki życia (zarówno w szczęściu jak i nieszczęściu trzeba zachowywać spokój) EPIKUREJCZYCY Jak żyć, aby stale odczuwać przyjemność, która jednak polega bardziej na unikaniu bólu niż na jej aktywnym poszukiwaniu. CYNICY Nauka życia zgodnego z naturą, pogarda dla dóbr materialnych, drwina z autorytetów. SCEPTYCY nauka sztuki wątpienia. SOKRATES, jeden z największych filozofów greckich. Lubił rozmawiać z młodymi ludźmi. Stawiał im inteligentne pytania skłaniające do myślenia. Uważał, że tylko człowiek mądry może być tak naprawdę szczęśliwy. PLATON to uczeń Sokratesa, był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim. DIOGENES- jest to przedstawiciel cyników; filozof grecki; żył wg głoszonych przez siebie reguł. Mieszkał w beczce, jadł to co ludzie mu wrzucili do beczki, a potrzeby fizjologiczne załatwiał na ulicy. O sobie mówił, że jest psem i był dumny z tego epitetu. ARYSTOTELES jeden z trzech, obok Platona i Sokratesa najsławniejszych filozofów greckich. Pisał głównie dialogi, podzielił on naukę na dwa działy. Arystoteles położył ogromne zasługi w astronomii, fizyce, biologii i logice. FILOZOFIE PRZYRODY: Tales z Minetu, Anaksymander, Peramenides, Empedokles, Anaksagoras, Demokryt. DUALIZM- koncepcja dwudzielna, dwoista struktura zjawisk, pogląd zakładający w świecie dwóch przeciwstawnych sił. IDEALIZM PLATOŃSKI to pogląd, wg którego naprawdę istnieją tylko doskonałe idee, świat materialny jest zaś jedynie ich odbiciem. NON OMNIS MORIAR? nie wszystek umrę Księgi Święte zostały napisane w językach: hebrajski i aramejski ? stary testament; greckim ? nowy testament Przekłady biblii na inne języki: przekład grecki (septuaginta); przekład łaciński (WULGATA) Polskie przekłady biblii: – ks. Jakub Wujek Stary testament dzielimy na:1) Księgi prawne (pięcioksiąg) 2) Księgi historyczne3) Księgi mądrościowe 4) Księgi proroków Nowy testament dzielimy na:1) Księgi historyczne 2) Księgi mądrościowe 3) Księga prorocka (Apokalipsa) BIBLIA składa się z: ST – 45 ksiąg ? NT- 27 ksiąg ? Razem – 72 księgi. TORA- W węższym znaczeniu – pięć pierwszych ksiąg Biblii (Pięcioksiąg); w szerokim znaczeniu – cała Biblia hebrajska. SIEDEM SYMBOLI APOKALIPSY: Baranek (Jezus Chrystus), Bestia o liczbie 666 (ucieleśnienie zła), siedmiogłowy Smok (szatan), Babilon (zło świata), Nowa Jeruzalem (obietnica Królestwa Bożego), czterej jeźdźcy (uosobienie nieszczęść wojny), siedem pieczęci (tajemnica). PARAFRAZA przeróbka utworu swobodnie rozwijająca jego treści przy zachowaniu rozpoznawalnego podobieństwa do pierwowzoru. PARABOLA (przypowieść) to opowiadanie zawierające ukryte znaczenie symboliczne, dot. sensu ludzkiego życia w perspektywie Królestwa Bożego. W Biblii szczególnie często korzystał z formy paraboli Jezus Chrystus.
Róg obfitości- To dziś symbol bogactwa, niewyczerpanych zasobów. Był to ułamany róg mitycznej kozy Amaltei, która wykarmiła małego Zeusa, mający moc napełniania się zgodnie z życzeniem posiadacza.
Puszka Pandory- Źródło nieszczęść, kłopotów, przykrych i nagłych niespodzianek. Gdy bogowie zesłali na ziemię Pandorę, pierwszą kobietę, wyposażyli ją w tajemniczy pojemnik, którego nie mogła otwierać. Pandora nie posłuchała zakazu i namówiła męża do otwarcia puszki. W niej ukryte były wszystkie nieszczęścia i choroby.
Syzyfowa praca- Oznacza zajęcie żmudne, niekończące się i bezsensowne, a źródłem tego frazeologizmu jest mit o Syzyfie, ukaranym przez Zeusa pracą polegającą na wiecznym wtaczaniu pod górę ogromnego głazu, który na metr przed szczytem spada z powrotem na dół.
Nić Ariadny- Nieoczekiwana pomoc, dobra rada. Nić otrzymał od Ariadny Tezeusz. Miał nią oznaczyć drogę powrotną, gdy ruszał w głąb labiryntu, aby zgładzić Minotaura.
Jabłko niezgody- Punkt sporny lub powód kłótni. Źródłem tego zwrotu jest mit o bogini niezgody Eris, która, by zemścić się za to, że Zeus nie zaprosił jej na wesele boginki Tetydy i księcia Peleusa, rzuciła między bawiące się boginie złote jabłko z napisem: „Dla najpiękniejszej”. Spór miał rozstrzygnąć Parys. Wygrała Afrodyta, bo jej dar okazał się najlepszy: była nim Helena – najpiękniejsza kobieta świata.
Koń trojański- To zwrot oznaczający zdradę dokonaną przez wroga, który podstępem dostał się do obozu przeciwnika, ukryte niebezpieczeństwo, podstęp. Koń umożliwił zdobycie Troi. Była to gigantyczna, drewniana atrapa tego zwierzęcia, którą Trojanie znaleźli rankiem przed bramą i wciągnęli do miasta. Później z konia wyskoczyła silna grupa wojowników, z pomysłodawcą podstępu Odyseuszem na czele.
Pięta Achillesa- Czyjś słaby punkt. Matka Achillesa wykąpała go jako dziecko w wodach Styksu, co zapewniło mu odporność na wszelkie ciosy. Niestety,podczas tej kąpieli trzymała go za piętę. Achilles zginął ugodzony strzałą Parysa w tę część ciała.
Kompleks Edypa- To stworzone przez Zygmunta Freuda pojęcie, określające zespół powikłań psychologicznych wynikających z nieprawidłowych relacji syna i matki. Źródłem pojęcia jest mit o Edypie, który na skutek zrządzenia losu ożenił się ze swoją matką.
Narcyzm- To z kolei pojęcie z pogranicza psychologii, oznaczające bezkrytyczne uwielbienie samego siebie, zwłaszcza zachwycanie się własnym ciałem, urodą. Nazwa pochodzi od mitologicznego Narcyza, który większość życia spędził, wpatrując się we własne odbicie.
Egipskie ciemności- wyrażenie wywodzące się z historii o Mojżeszu, o tym, jak chciał wyprowadzić lud Izraela z niewoli egipskiej. Faraon nie chciał się na to zgodzić, wobec tego Bóg ukarał Egipt dziesięcioma plagami-między innymi właśnie egipskimi ciemnościami. Dziś używając tego frazeologizmu mamy na myśli straszliwe ciemności.
