Erazm z Rotterdamu (Niderlandy) – myśliciel, polityk, religioznawca, publicysta (cynik – liczne satyry). Korespondował z Zygmuntem Starym i Kanclerzem Łaskim. Głosił tolerancję religijną w duchu irenizmu. Był autorem satyrycznego dzieła pt. „Pochwała Głupoty” z 1520 r.
Michał Montaigne (Francja) – pisarz, moralista, autor 3-tomowego dzieła pt.
„Próby” (rodzaj dziennika intymnego w formie eseju), traktował rzeczywistość w sposób literacko – krytyczny, stworzył określony system filozoficzny, zwolennik mądrej postawy sceptycznej, był niechętny w formowaniu ostatecznych sądów. Uważał, że wszelkie poznanie jest ograniczone: „Cóż ja wiem ?” – mawiał.
Kanclerz Tomasz Moore (Anglia) – polityk, znawca prawa, zwolennik oddzielenia Kościoła od państwa, religioznawca.
Leonardo da Vinci (Włochy) – malarz, architekt, antropolog, fizyk, chemik, matematyk, konstruktor łodzi podwodnej, samolotu i pojazdu sprężynowego, pisał o mechanice odbić lustrzanych , geniusz, heros epoki renesansu, człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach.
Mikołaj Kopernik (Polska) – astronom, matematyk, fizyk, lekarz, twórca reformy monetarnej, „wstrzymał słońce, ruszył ziemię”, polski geniusz epoki.
Jan Ostroróg (Polska) – wybitny humanista w dziedzinie prawodawstwa, memoriał „W sprawie uporządkowania Rzeczpospolitej” (1472r.)
Andrzej Frycz – Modrzewski (Polska) urodził się w Wolbierzu k. Poznania. Pochodził z warstwy niezamożnej szlachty. Studiował w Akademii Krakowskiej na wydziale nauk filozoficznych oraz uzyskuje niższe święcenia kapłańskie. Wyjeżdża do Wirttembergii – głównego w tym czasie ośrodka luteranizmu. Studiuje na Uniwersytecie Luterańskim. Po powrocie do Polski znajduje swe miejsce na dworze królewskim i pełni zaszczytną funkcję sekretarza Zygmunta Augusta. Często jeździł za granicę w misjach dyplomatycznych. Był również posłem na sejm ( Stronnictwo Egzekucyjne ). Był także wysłannikiem na słynny Sobór Trydencki. Zmarł w 1572r.
Jego debiutem literackim było dzieło „O Karze za Mężobójstwo”. Zaś jego najwybitniejszym literackim osiągnięciem było „O Naprawie Rzeczypospolitej Ksiąg Pięć” o potrzebie i drogach reformy państwa.
1. pierwsza księga – „O obyczajach” – normy regulujące życie społeczno polityczne w Polsce.
2. „O prawach” – zasada nagród i kar
3. „O wojnie” – znaczenie moralne wojny, niesprawiedliwa wojna to wojna zaborcza, zaś sprawiedliwa to wojna obronna
4. „O kościele” – krytyka Kościoła jako instytucji oraz plany jego reformy
5. „O szkole” – szkoła jako instytucja kształtująca ład społeczny, ucząca patriotyzmu ( początkowo dwie ostatnie księgi były przez kościół ocenzurowane )
Andrzej Frycz-Modrzewski był pisarzem łacińskim, politycznym – pionier myśli demokratycznej – opowiadał się za równością stanów. Popierał ruch protestancki, lecz sam protestantem nie był.
W pierwszym etapie polskiego odrodzenia ( za czasów panowania Kazimierza Jagiellończyka ) przybyli do Polski humaniści wygnani z własnych krajów:
– z Niemiec – Konrad Celtis- założył „Towarzystwo Nadwiślańskie” skupiające literatów, przedstawicieli sztuki i nauki. Organizowano dysputy literackie i konkursy poetyckie
– Włoch – Filip Buonacorsi zwany Kalimachem. Był on wychowawcą synów królewskich i sekretarzem K. Jagiellończyka.
Wybitnymi humanistami byli również:
– Biernat z Lublina
– Jan z Ludziska
publicyści, obrońcy sprawy chłopskiej.
