Iliada, Ilias Z greckiego – Pieśń o Ilionie), grecki poemat epicki, prawdopodobnie z VIII w. p.n.e., przypisywany Homerowi, napisany heksametrem daktylicznym, podzielony na 24 księgi przez uczonych aleksandryjskich w II w. p.n.e. Akcja Iliady rozgrywa się w ciągu 50 dni dziesiątego roku wojny trojańskiej, relacjonując przyczyny i skutki gniewu Achillesa, obrażonego na Agamemnona, oraz śmierć i pogrzeb Hektora.
Odyseja, Odysseia Poemat epicki przypisywany Homerowi (podobnie jak Iliada). Podzielony w czasach hellenistycznych przez uczonych z Aleksandrii na 24 księgi. opowiada o przygodach Odyseusza powracającego spod Troi na rodzinną Itakę. Akcja poematu obejmuje ostatni okres (40 dni) jego 10-letniej tułaczki (od lądowania na wyspie Feaków, gdzie Odyseusz opowiada o swoich poprzednich przygodach, do rozprawienia się z zalotnikami Penelopy. Jest największym osiągnięciem epiki starożytnej Grecji. Zawiera wiele elementów baśniowych, urzeka niezwykłością przygód bohatera, wspaniałością języka poetyckiego i celnością opisów miejsc, w których przebiega akcja. Do dziś wielu badaczy usiłuje (z dużym powodzeniem) zrekonstruować faktyczną trasę podróży Odyseusza.
Epos, epopeja Dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na starożytnym Wschodzie Grecji wykształciła się postać klasyczna, będąca ukoronowaniem długotrwałego rozwoju ludowej pieśni epicznej (aojdowie). Epos antyczny to przede wszystkim twórczość Homera (Iliada, Odyseja) oraz Wergiliusza (Eneida). Ten wzorzec gatunkowy charakteryzował się: równoległością akcji w świecie boskim i akcji w świecie ludzkim, mityczną motywacją zdarzeń, podniosłym stylem (inwokacje, stałe epitety, porównania tzw. homeryckie, heksametry).
Literatura Grecji starożytnej Literatura powstała na terenie starożytnej Grecji i basenu Morza Śródziemnego od czasów najdawniejszych (ok. IX w. p.n.e.). Do początku VI w. n.e. W jej rozwoju można wyróżnić 4 główne okresy: archaiczny, klasyczny (attycki), hellenistyczny (aleksandryjski) i rzymski.
Okres archaiczny (ok. IX w. p.n.e. – początek V w. p.n.e.) Kultura grecka koncentrowała się w jońskich i eolskich koloniach na wybrzeżu Azji Mniejszej. Literatura archaiczna tworzona była przez bezimiennych aojdów, wędrownych poetów, recytujących swoje utwory także na dworach władców.Ukoronowaniem literatury owych czasów (prawdopodobnie VIII w. p.n.e.) były dwa arcydzieła epiki bohaterskiej, Iliada i Odyseja, przypisywane Homerowi, poecie związanemu prawdopodobnie z kręgiem jońsko-eolskim. Eposy Homera należą do tradycji rycersko-dworskiej, jednak daje się w nich zauważyć ślady nowej epoki wielkiej kolonizacji greckiej.
Okres klasyczny, czyli attycki (V-IV w. p.n.e.) Greckie ośrodki w Azji Mniejszej zostały opanowane przez Persów. Głównym centrum kultury stały się Ateny pod rządami Peryklesa (tzw. złoty wiek).W Atenach działali filozofowie (Anaksagoras z Kladzomenaj, Demokryt z Abdery, Sokrates), sofiści (Protagoras, Gorgiasz, Hippiasz, Prodikos), historycy (Herodot z Halikarnasu, Tukidydes). Rozwijała się wymowa, nauki społeczne i sztuki piękne. Wpołowie V w. p.n.e. Ateny stały się ośrodkiem tzw. oświecenia attyckiego. Powstał nowy gatunek tej epoki – dramat attycki (tragedia i komedia). Właściwym twórcą greckiej tragedii był Ajschylos, autor ok. 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. Sofokles, drugi wielki tragik, wprowadził trzeciego aktora i rozbudowując akcję dramatyczną ograniczył rolę chóru. Trzeci z wielkich tragików, Eurypides, uczynił bohaterów bardziej ludzkimi i realistycznymi, bohatera jednostkowego wysunął na plan pierwszy. Obok nich działali również inni twórcy: Arystarch z Tegei, Karkinos z Akragas, Agaton z Aten. W IV w. p.n.e. tragedia stała się głównym widowiskiem teatralnym
Okres hellenistyczny, czyli aleksandryjski (330-30 p.n.e.) Podboje Aleksandra III Wielkiego, a następnie powstanie wielkich monarchii hellenistycznych w basenie Morza Śródziemnego, spowodowały rozszerzenie się obszaru oddziaływania kultury greckiej (hellenizm). Z dialektów greckich rozwinął się język wspólny (kojne). Mimo że Ateny zachowały swoją pozycję jako tradycyjne centrum filozofii i kultury, to jednak większość uczonych i literatów przeniosła się do Aleksandrii w Egipcie (Musejon, Biblioteka Aleksandryjska).Powstały też inne ośrodki kultury hellenistycznej, jak: Pergamon Attalidów, Antiochia i Seleucja Seleucydów, Baktria i Sogdiana. Kultura tego okresu to wzajemne przenikanie się wątków greckich i wschodnich.
Okres rzymski (30 p.n.e. – 529 n.e.) Rzym, wzmocniony po zwycięstwach nad Kartaginą i państwami hellenistycznymi, stał się centrum ówczesnego świata. Rzym-miasto zaczął się przekształcać ze stolicy kraju w stolicę imperium, gromadzili się w nim filozofowie, uczeni i literaci. Grecja była jedynie prowincją rzymską Achają, jednak kultura grecka stanowiła dla rzymskich zdobywców niedościgniony wzór. W literaturze greckiej dominującą rolę nadal odgrywała retoryka, jej przedstawiciele zaś (sofiści) występowali publicznie wygłaszając mowy historyczne, panegiryczne, hymny prozą na cześć bogów. Rozkwit tzw. drugiej sofistyki wiąże się z takimi twórcami jak: Dion z Prusy, Herodes Attyk, Eliusz Arystydes, Maksymos z Tyru, Lukian z Samosat.
Apollo, Apollon Bóg światła słonecznego, nagłej śmierci, wróżb, obrzędów oczyszczających i pokuty, nazywany zbawcą (Soter). Opiekun poezji, muzyki i nauki, przewodnik Muz. Syn Zeusa i Latony (Leto), brat bliźniak Artemidy. Jego atrybutami były łuk i lira. Poświęcono mu m.in.: łabędzia, kruka, wilka, delfina, laur, bluszcz, oliwkę, palmę. Chronił przed złem i chorobami, strzegł trzód i pól uprawnych. Gł. ośrodkiem kultu Apolla stały się od VII w. p.n.e. Delfy (opanował wyrocznię zabijając smoka Pytona), ponadto czczono go m.in. na wyspie Delos (miejsce jego urodzenia) i w Didymie koło Miletu.
Zeus, Dzes najwyższy bóg grecki, wywodzący się od indoeuropejskiego bóstwa o imieniu Diausz Pitar, ojciec bogów i ludzi, bóg wszelkich zjawisk atmosferycznych. Pierwotnie opiekun rodziny, stojący na straży ogniska domowego i domu. Stróż praw gościi szukających azylu (Zeus Ksenios). Z czasem stał się patronem królów i państwa. Gwarantował (wg Hezjoda) wolność polityczną i sprawiedliwość (poręczyciel przysiąg i umów między ludźmi oraz między narodami).Syn Kronosa i Rei, brat Posejdona, Hadesa, Hestii, Demeter i Hery (także jej mąż). Wychowany w tajemnicy przed ojcem, który połykał swoje potomstwo, na górze Ida (lub Dikte) na Krecie pod opieką kozy Amaltei i kuretów. Pokonał ojca i tytanów, następnie gigantów i Tyfona. Podzielił się z braćmi władzą nad światem (zachowując zwierzchnictwo nad nimi). Siedzibą Zeusa została góra Olimp. Posiadał liczne potomstwo (m.in.: Atena, Apollo, Artemida, Mojry, Charyty, Muzy, Ares, Dionizos, Herakles, Persefona, Afrodyta i Hefajstos) ze związków z boginiami, nimfami i ziemiankami.
Parys, Paris, Aleksander bohater Iliady Homera, drugi syn Priama, króla Troi, i Hekabe. Sen wróżebny Hekabe przepowiedział, że Parys przyczyni się do zagłady Troi, dlatego po urodzeniu został porzucony na górze Ida. Tam odnaleziony i wychowany przez pasterzy.Z woli Zeusa rozstrzygnął spór między Herą, Ateną i Afrodytą o złote jabłko dla najpiękniejszej, przyznając je Afrodycie (w zamian za miłość najpiękniejszej z kobiet – Heleny). Przypadkowo rozpoznany jako królewicz, powrócił do Troi i ożenił się z nimfą Ojnone. Udał się do Sparty, skąd uprowadził żonę Menelaosa, piękną Helenę.Spowodowało to wojnę między Trojanami i walczącymi w obronie honoru Menelaosa sprzymierzonymi z nim Achajami (wojna trojańska). Trojanie nienawidzili Parysa za wywołanie wojny. W wojnie tej Parys nie wykazał się szczególnym męstwem. Afrodyta uratowała go w czasie pojedynku z Menelaosem, a Achillesa zabił przy współudziale Apollina. Zginął trafiony zatrutą strzałą z łuku Filokteta.
Helena w mitologii greckiej, córka Zeusa i Ledy. Najpiękniejsza z kobiet. Jej uroda oczarowywała wszystkich mężczyzn. Najpierw porwał ją Tezeusz, któremu odbili ją bracia Heleny, Kastor i Polideukes. Miała wielu zalotników, aż wreszcie wyszła za króla Sparty, Menelaosa. Wtedy wszyscy zalotnicy złożyli przysięgę, że będą bronić Helenę przed próbą porwania.Na dwór Menelaosa przybył królewicz trojański Parys i pod nieobecność Menelaosa uprowadził Helenę do Troi. Stało się to przyczyną dziesięcioletniej wojny trojańskiej, która skończyła się zburzeniem Troi i śmiercią wielu jej mieszkańców (w tym Parysa). Przed zdobyciem Troi, a po śmierci Parysa Helena poślubiła Deifobosa, którego wydała potem w ręce Menelaosa. Po skończonej kampanii wróciła do Sparty.
Wojna trojańska wojna stoczona pod murami Troi, oblężonej przez Achajów. Podania o wojnie trojańskiej kształtował grecki epos (Homer, poeci cykliczni), potem liryka chóralna i tragedia grecka.Przez 10 lat szale zwycięstwa nie przechyliły się na żadną ze stron, gdyż w walkach obok śmiertelnych brali udział bogowie. Wreszcie Achajowieużyli sposobu, podpowiedzianego im przez Atenę. Symulując odwrót, pozostawili jako dar wotywny dla Ateny drewnianego konia (koń trojański), a we wnętrzu ukryli greckich żołnierzy.
Orfeusz, Orphes w mitologii greckiej, śpiewak, muzyk i poeta z Tracji, uważany za twórcę orficyzmu. Najczęściej uznawano go za syna boga rzeki Ojagrosa i muzy Kaliope. Jego umiejętności były niedoścignione. Swoją grą i śpiewem czarował ludzi, zwierzęta, drzewa i skały (uspokajał fale morskie i dzikie zwierzęta, poruszał drzewa i skały, łagodził gniew ludzi). Zakochany w żonie, Eurydyce, pokonał wszelkie przeszkody w drodze do Hadesu, gdzie Eurydyka musiała odejść po swojej śmierci.Nie spełniwszy wszystkich warunków nakazanych mu przez władcę zmarłych (odwrócił się, aby zobaczyć żonę), musiał ją pozostawić w podziemiach. Wg legendy zginął rozszarpany przez menady (lub kobiety trackie). Jego żywa i śpiewająca głowa miała dopłynąć na lirze do Lesbos, gdzie ją ze czcią pochowano (stąd wywodzono powstanie liryki eolskiej).
Heros w mitologii greckiej, półbóg, zwykle potomek boga i śmiertelnej matki, a przez to pośrednik między bogami i ludźmi. Bohater odznaczający się niezwykłymi przymiotami, dzięki którym został zaliczony w poczet bóstw.Do najsławniejszych herosów, opiewanych przez poetów, zaliczyć można: Heraklesa, Bellerofonta, Jazona, Orfeusza, Perseusza, Kastora i Polideukesa, Kadmosa, Tezeusza.Na ich grobach wznoszono ołtarze, kurhany i świątynie. Składano im ofiary z mleka i miodu. Niemal każde greckie miasto miało swojego herosa, któremu oddawano cześć. Również naczelna postać eposu lub tragedii.
Grecji starożytnej religia religia politeistyczna. Forma, którą przyjęła w klasycznym okresie kultury greckiej (V p.n.e.-IV p.n.e.) była wynikiem wielowiekowych przekształceń i nawarstwień, w których dużą rolę odegrał wpływ kultur wschodnich, Krety, a także twórczość poetów greckich (głównie Homera, Hezjoda i tragików greckich).
Herakles w mitologii greckiej, największy heros starożytnej Grecji. Jego imię oznacza „sława Hery”. Syn Zeusa i Alkmeny, żony Amfitriona. Znienawidzony i prześladowany przez zdradzoną małżonkę Zeusa, Herę, która już w niemowlęctwie Heraklesa nasłała na niego olbrzymie węże.Gdy Herakles dorósł, ożenił się z Megarą, córką króla Koryntu, Kreona. Aby oczyścić się ze zbrodni (morderstwo żony i synów) musiał wykonać 12 prac:1) zdusił lwa z Nemei, 2) zabił hydrę lernejską, 3) upolował dzika z Erymantei, 4) złowił łanię kerynejską, 5) wytępił ptaki z błot stymfalijskich, 6) oczyścił stajnię Augiasza, 7) pokonał byka kreteńskiego, 8) uprowadził klacze Diomedesa, 9) zdobył cudowny pas królowej Amazonek, Hippolity, 10) uprowadził woły Geryona (ustawił wtedy słupy Heraklesa w Cieśninie Gibraltarskiej), 11) ukradł złote jabłka z ogrodu Hesperyd, 12) uprowadził Cerbera z Hadesu.W chwili śmierci zabrany przez Zeusa na Olimp, gdzie obdarzono go nieśmiertelnością. Kult Heraklesa rozpowszechniony był w Grecji, aod w V w. p.n.e. w Rzymie (Herkules). Mit o Heraklesie dostarczał przez długie wieki tematu dla literatury (Sofokles, Eurypides, Seneka) i sztuk plastycznych.
Posejdon jeden z najstarszych bogów greckich, pierwotnie prawdopodobnie bóstwo wód śródlądowych, które było też odpowiedzialne za trzęsienia ziemi. Największy kult odbierał na Peloponezie. Po zajęciu przez Greków wysp na Morzu Egejskim Posejdon stał się władcą mórz, opiekunem żeglarzy i rybaków.Uzbrojony w trójząb (atrybut władzy) burzył morze, kruszył skały, ale i uśmierzał nawałnice (stąd epitety: Enosichton, Ennosgajos – „wstrząsający ziemię”, Gajochos – „dzierżący ziemię”). Był synem Kronosa i Rei, bratem Zeusa i Hadesa (z nimi dzielił władzę nad światem). Posejdon znany był z wielu związków z śmiertelnymi i nieśmiertelnymi, z których pochodziły olbrzymy (Polifem, Anteusz, Skiron).
Atena, Pallas Atena, Pallada dziewicza bogini mądrości i wojny sprawiedliwej (inaczej niż Ares), sztuki, nauki oraz rzemiosł (Atena Ergane, czyli Robotnica). Córka Zeusa, z którego głowy wyskoczyła w pełnej zbroi (dlatego była mu równa mądrością, mogła nosić egidę i miała władzę nad piorunami). Patronka Aten, dzięki zwycięstwu w sporze z Posejdonem: dała Ateńczykom drzewo oliwne, uznane za cenniejsze od źródła słonej wody, ofiarowanego przez rywala.
Koń trojański w mitologii greckiej, sposób, przy pomocy którego Achajowie zdobyli Troję po 10 latach oblężenia. Pomysł zbudowania konia trojańskiego powstał z natchnienia Ateny, która tę myśl podsunęła Prylisowi, synowi Hermesa. Epejos, syn Panopeusa, Fokijczyk z Parnasu, pod nadzorem bogini zbudował konia trojańskiego. Potem jednak cały pomysł przypisał sobie Odyseusz.Koń został pozostawiony w opuszczonym greckim obozowisku. Wewnątrz siedzieli ukryci żołnierze (od 23 do 50, m.in. Menelaos, Odyseusz, Diomedes, Neoptolemos). O świcie Trojańczycy, mimo próśb Laokoona, wprowadzili konia do miasta (burząc przy tym bramę). W nocy, gdy Trojanie zasnęli, żołnierze wyszli z konia, otworzyli bramy miasta. Troja została zdobyta.
Afrodyta bogini miłości i piękna, początkowo również płodności, opiekunka małżeństw, a także portów i żeglarzy. Jedno z głównych bóstw greckich, pochodzenia wschodniego (Asztarte). Według Homera córka Zeusa i Dione, wgedług Hezjoda zrodzona u brzegów Cypru z piany morskiej (greckie afrós), zroszonej krwią okaleczonego Uranosa. Żona Hefajstosa. Matka m.in. Erosa (ze związku z Aresem), Hermafrodyty (z Hermesem), Eneasza(z Anchizesem
Hades 1) w mitologii greckiej, bóg świata zmarłych. Syn Kronosa i Rei, brat Zeusa, Posejdona, Hery i Demeter, mąż Persefony córki Demeter, którą porwał od matki na wozie zaprzężonym w czarne rumaki i uprowadził w świat podziemny. Hermes odszukał ją, a Zeus nakazał uwolnienie. Rzymianie utożsamiali go z Plutonem.2) podziemne państwo zmarłych. Otoczone rzeką Styks, przecięte rzekami: Acheront (rzeka boleści, otoczona błotami i grzęzawiskami), Lete (rzeka zapomnienia),Kokystos (rzeka lamentu) i Flegeton. Przed wejściem do Hadesu roztacza się smutna równina, porosła z rzadka wierzbami i topolami okrytymi czarną korą.Dusza chcąca się dostać do Hadesu musi przepłynąć wszystkie rzeki lub prosić Charona o przewiezienie. Naprzeciw nich w Hadesie wychodzi Kerberos (Cerber), potworne psisko o trzech paszczach. Pod zamkiem Hadesa znajduje się Tartar. Przed zamkiem straż trzymają Erynie.
Cyklopi w mitologii greckiej – olbrzymy o jednym oku pośrodku czoła, będący synami Uranosa i Gai, strąceni do Hadesu przez Uranosa, później przez Kronosa. Uwolnieni przez Zeusa, za co w podzięce ukuli mu piorun, błyskawicę i grzmot, dzięki którym mógł utrzymać swą niebiańską władzę. Apollo pozabijał cyklopów swoimi strzałami,
Hefajstos w mitologii greckiej, bóg ognia i kowali. Syn Zeusa i Hery, utożsamiany z rzymskim Wulkanem. Małżonek Afrodyty. Urodził się tak brzydki, że Zeus strącił go z Olimpu na wyspę Lemnos. Upadek z takiej wysokości spowodował, że Hefajstos kulał. Hefajstosa wychowywały Tetyda i Eurynome.Nauczył się sztuki kowalskiej i złotnictwa, które to umiejętności przekazywał ludziom. Z powodu swojego kunsztu został ponownie zaproszony na Olimp. W swojej kuźni pracował wraz z Cyklopami i sporządzał pioruny dla Zeusa.
Olimp, Olimbos, Ólympos Oros masyw górski w południowej Europie, leżący w północno-wschodniej Grecji, w pobliżu Zatoki Salonickiej. Kulminacja masywu (Mitikas 2917 m n.p.m.) jest (po Musale w Rile) drugim co do wysokości szczytem na Półwyspie Bałkańskim.Duża wysokość bezwględna i względna Olimpu oraz niedostępność jego szczytu spowodowała, że w wierzeniach starożytnych Greków lokalizowano tu siedzibę bogów. Podaje się, że pierwszym zdobywcą Olimpu był Aleksander Macedoński. Obecnie Olimp jest regionem turystycznym oraz (zimą) narciarskim.
Grecja, Republika Grecka, Ellenik Dimokrata Zajmuje znaczny obszar Półwyspu Bałkańskiego oraz ponad 100 wysp na Morzu Egejskim i Jońskim, z których największe to: Kreta, Eubea, Cyklady, Sporady Północne i Południowe, Wyspy Jońskie. Obszar 130 918 km2, z czego na część lądową przypada 105 834 km2, na wyspy zaś 25 084 km2.Stolica Ateny (Athine), 3,3 mln mieszkańców (łącznie z aglomeracją, 1991).
Pandora w mitologii greckiej, wg Hezjoda pierwsza kobieta, małżonka Epimeteusza, matka Pyrry. Narzędzie zemsty Zeusa na rodzie ludzkim za wykradzenie dla ludzi ognia przez Prometeusza.Na rozkaz Zeusa Hefajstos ulepił z gliny Pandorę, a Atena odziała ją i ożywiła. Inni bogowie przynieśli wiele darów. Imię Pandory oznacza „mająca wszystkie dary”. W posagu Pandora otrzymała glinianą beczkę (w niej zamknięte były wszelkie choroby, nieszczęścia i plagi – tzw. „puszka Pandory”), której nie wolno było jej otwierać.Hermes sprowadził Pandorę na ziemię, a Epimeteusz, mimo ostrzeżeń Prometeusza, poślubił ją. Pandora nie posłuchawszy zalecenia bogów, z ciekawości wraz zmężem otworzyła naczynie i wypuściła na świat plagi, które odtąd gnębią ludzkość.
Prometeusz, Prometheus w mitologii greckiej, tytan, którego imię znaczyło „przemyślny”. Syn Japetosa i Okeanidy Klimene. Brat Atlasa i Epimeteusza. Ojciec Deukaliona. Próbował przechytrzyć Zeusa, gdy ustalano, które części ofiary należą się bogom. Zeus przejrzał podstęp i za karę odebrał ludziom ogień, a Prometeusz wykradł go i zwrócił im. Wówczas Zeus w odwecie wysłał na ziemię Pandorę, a Prometeusza skazał na wieczne męki: przykutemu do skał Kaukazu Prometeuszowi sęp wyjadał ciągle odrastającą wątrobę.
Mit wyraz ludzkiej świadomości refleksyjnej, zawierający odzwierciedlenie stosunku człowieka do przyrody, innych ludzi i do samego siebie. Jest pierwszą poważną próbą odpowiedzenia na pytania: dlaczego świat jest taki, jaki jest, jaka jest jego natura, pochodzenie, cel istnienia, jak pojawił się świat i człowiek, jakie jest przeznaczenie człowieka i od czego zależny jest jego los.W mitach kształtowała się pierwotna wiedza o świecie, zamykały się wierzenia, zakazy i nakazy etyczne, pouczenia, przekaz informacji o innych bytach, ludziach i dziejach. Formą mitu jest opowieść przesycona pojęciami ogólnymi, symbolami i alegoriami. Początkowo była ona przekazywana z pokolenia na pokolenie, jako wiedza pewna, rozwijana, ale niezmienna i chroniona. Ze względu na to, że mit jest wynikiem intuicyjnego poznania, można mówić, że jest „prawdą objawioną” lub natchnioną.
Atlas tytan skazany przez Zeusa na podtrzymywanie (w północno-zachodniej Afryce) sklepienia niebieskiego za udział w tytanomachii, czyli wojnie tytanów z bogami olimpijskimi. Brat Prometeusza, ojciec wielu córek zwanych Atlantydami (Plejady, Hiady, Hesperydy).Uważano go za pierwszego astronoma.
Elektra mitologia grecka wymienia kilka postaci noszących to imię:1) najstarsza córka Okeanosa i Thetydy, jedna z towarzyszek Persefony w chwili jej porwania przez Hadesa.2) jedna z Plejad, siedmiu córek Atlasa, związek z Zeusem dał syna Dardanosa, założyciela Troi, wraz z siostrami przemieniona w gwiazdy (konstelacja Plejad).3) córka Agamemnona i Klitajmestry, namówiła brata Orestesa do zemsty za śmierć ojca i współdziałała czynnie przy obu zabójstwach. Po ukaraniu Orestesa za matkobójstwo (Erynie), wraca wraz z nim do Myken, zostaje żoną Pyladesa i wyjeżdża do Fokidy
Agamemnon bohater Iliady Homera, król Argos (lub Myken), naczelny wódz Achajów pod Troją. Syn Atreusa (dlatego zwany Atrydą), brat Menelaosa, mąż Klitajmestry, ojciec Ifigenii, Elektry i Orestesa. Spór Agamemnona z Achillesem i jego skutki stanowią treść Iliady. Po powrocie z wojny trojańskiej Agamemnon zginął z rąk Klitajmestry i Egista. Mit o Agamemnonie znalazł odbicie w literaturze (m.in.: Ajschylos, Seneka Młodszy, V. Alfieri, G. Hauptmann w tetralogii Die Atriden).
Dionizos w mitologii greckiej bóg wina i płodnych sił natury. Znany jako patron uprawy winorośli. Zwany wmitologii rzymskiej Bachusem. Syn Zeusa i Semele. Ku jego czci odbywane były burzliwe procesje, w których występowały maski obrazujące bóstwa ziemi i płodności. Z procesji tych zrodziła się: komedia, tragedia i dramat satyrowy. Dionizos nosił przydomek Dzagreus.
Dionizje attyckie święta obchodzone cztery razy w roku. Czczono na nich Dionizosa. Rozróżniano kilka rodzajów:Dionizje Małe (wiejskie) – dla uczczenia pory otwierania naczyń z młodym winem,Lenaje – w związku z tłoczeniem wina,Antesterie – święto ogólnojońskie, kiedy próbowano nowe wino,Dionizje Wielkie (miejskie) – z procesją posągu Dionizosa do gaju Akademosa.Podczas świąt organizowano m.in. zabawy ludowe, przedstawienia teatralne i składano ofiary
Hera w mitologii greckiej, bóstwo przedhelleńskie, jej imię oznacza „pani”. Jako bóstwo olimpijskie – córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Zeusa (ich święte gody czczono uroczyście na wiosnę) razem z mężem sprawowała władzę nad ludźmi i niebem.Czczona jako opiekunka małżeństwa i patronka położnic. Ze związku z Zeusem pochodzą dzieci: Ares, Hefajstos, Ejlejtyja i Hebe.
Kronos w mitologii greckiej, tytan, najmłodszy syn Uranosa i Gai. Być może przedhelleńskie bóstwo rolnicze. Za namową matki okaleczył ojca i pozbawił go władzy. Z małżeństwa z siostrą Reą urodziły się dzieci: Hestia, Demeter, Hera, Hades, Posejdon i Zeus, które Kronos połykał zaraz po urodzeniu, bojąc się spełnienia wyroczni o pozbawieniu go władzy przez syna. Zeus uratował się, bo Rea zamiast dziecka dała Kronosowi do połknięcia kamień. Zeus, gdy dorósł, zmusił ojca do zwrócenia połkniętego rodzeństwa, przy pomocy którego pozbawił go władzy i strącił do Tartaru. Kronos rządził (po pogodzeniu się z Zeusem) na Wyspach Szczęśliwych.
Gaja w mitologii greckiej, Matka-Ziemia, która wyłoniła się z Chaosu, uosobienie płodności i macierzyństwa. Z Gai wyłonili się bogowie: Uranos (Niebo) i Pontos (Morze). Wraz z Pontosem Gaja spłodziła bóstwa morskie, z Uranosem – plemię tytanów, cyklopów i gigantów.
Uranos personifikacja nieba. Syn i małżonek Gai. Ojciec bardzo licznego potomstwa (tytani, cyklopi i sturęcy), które strącił do Tartaru. Na prośbę Gai okaleczony i pozbawiony władzy przez syna, Kronosa. Z krwi Uranosa, spadłej na powierzchni morza, miała, wg jednej z wersji, powstać Afrodyta, zwana stąd Uranią.
Erynie w mitologii greckiej, boginie zemsty, karzące i groźne. Córki Nocy i Gai lub dzieci Gai powstałe z krwi Uranosa, zwane też eumenidami. (Alekto – uosobienie nieubłaganego gniewu, Tyzyfone – zemsty, Megera – nienawiści).
Ares bóg wojny krwawej i niszczącej (w przeciwieństwie do Ateny) oraz szału wojennego. Syn Zeusa i Hery, jeden z 12 bogów olimpijskich. Brutalny i okrutny, czczony w niewielu miejscach (gł. w Tebach, jako teść Kadmosa). Kochanek Afrodyty, ojciec Erosa i Harmonii, a także Fobosa i Dejmosa(Strachu i Trwogi), którzy wraz z Eris towarzyszyli mu na polu bitwy. Atrybutami Aresa były miecz i zbroja, ze zwierząt poświęcono mu psa i sępa. W Rzymie utożsamiony został z Marsem.
Mars w mitologii rzymskiej, bóg wojny, największe obok Jowisza i Kwiryna bóstwo narodowe Rzymu. Początkowo czczony pod postacią włóczni. Wcześnie utożsamiony z greckim Aresem, przejął jego mit. Ojciec założycieli Rzymu – Romulusa i Remusa, protoplasta Rzymian.
Eros bóg miłości, identyfikowany z rzymskim Amorem i Kupidynem (Kupido). Występuje dopiero u Hezjoda jako jedno z najstarszych bóstw, które – wraz z Ziemią (Gają) – stanowiło siłę ożywiającą pierwotne formy istnienia. Powstanie Gai i Erosu traktuje Hezjod jako równoczesne i równorzędne z istnieniem Chaosu.Później przedstawiano go jako syna Aresa i Afrodyty. Wyobrażano go jako pięknego, młodego chłopca (niemal dziecko) o złotych skrzydłach, z łukiem i strzałami. Ku czci Erosa obchodzono co 4 lata w Tespiach święta zwane Erotia.
Artemida dziewicza bogini łowów, strażniczka przyrody i zwierząt, córka Zeusa i Latony (Leto), bliźniacza siostra Apollina. Czczono ją także jako boginię księżyca i patronkę szczęśliwych porodów, opiekunkę młodzieży i żeglugi. Jej atrybutami były łuk i kołczan ze strzałami, świętymi zwierzętami – pies, łania i niedźwiedź. Główne ośrodki kultu Artemidy to: Efez, z Artemizjonem i posągiem Artemidy Efeskiej, Sparta, Tauryda (Krym). W mitologii rzymskiej utożsamiono ją z Dianą.
Nimfy, nymphai córki Zeusa, uosobienie żywotnych sił przyrody, jej piękna. Reprezentowały różne środowiska: nimfy drzew (driady i hamadriady), nimfy gór (oready), nimfy źródeł (najady), nimfy morza (Okeanidy, Nereidy). Mimo boskiego pochodzenia były śmiertelne, gdyż ginęły wraz ze swym środowiskiem. Występowały jako towarzyszki Artemidy i Dionizosa. Pomagały Asklepiosowi. Hermes przewodniczył ich korowodom. Kult nimf był popularny od czasów Ho
Hefajstos w mitologii greckiej, bóg ognia i kowali. Syn Zeusa i Hery, utożsamiany z rzymskim Wulkanem. Małżonek Afrodyty. Urodził się tak brzydki, że Zeus strącił go z Olimpu na wyspę Lemnos. Upadek z takiej wysokości spowodował, że Hefajstos kulał. Hefajstosa wychowywały Tetyda i Eurynome.
Nike bogini zwycięstwa. Symbol zwycięstwa zesłanego przez Zeusa lub Atenę. Wyobrażano ją jako zrywającą się do lotu lub spływającą na skrzydłach kobietę. Towarzyszyła Zeusowi lub Atenie. Postać Nike zdobiła pomniki zwycięskich bitew. Była też boginią zwycięstwa w sporcie. W Atenach jej imię było epitetem Ateny. W Rzymie utożsamiona z Wiktorią.
Hermes arkadyjski bóg dróg, podróżnych, kupców i złodziei. Pierwotnie czczony w usypiskach kamieni i słupach kamiennych (herma) wyznaczających szlaki komunikacyjne. Był również bóstwem płodności i opiekunem pasterzy i ich stad. Należał do 12 bogów olimpijskich.
Helios bóg słońca, syn tytana Hyperiona i tytanki Thei, brat Eos i Selene. Jego żoną byłaokeanida Perseis. Ojciec Ajetesa i Kirke, Heliady i Faetona (jego matką była Klimene).
Demeter córka Kronosa i Rei. Bóstwo ziemi uprawnej, głównie zbóż. Matka Persefony porwanej przez Hadesa.Poszukiwała swojej córki przemierzając cały świat. Gdy dowiedziała się, kto jest sprawcą porwania, odmówiła pełnienia swoich boskich obowiązków na ziemi i spowodowała całkowite zaburzenie porządku świata. Niestety, zwrócenie córki okazało się niemożliwe, ponieważ zjadła ona ziarno granatu, co spowodowało uwiązanie jej na wzgórzu Tartar.Zgodnie z wyrokiem Zeusa Persefona spędzała dwie trzecie roku wstępując na niebo z matką, a trzecią część roku w podziemiu (stąd pory roku).
Eol władca wiatrów
Temida, Themis bogini prawa i sprawiedliwości, dobrych obyczajów i porządku. Tytanida, córka Uranosa i Gai, druga małżonka Zeusa, matka Hor i Mojr. Pierwsza pani wyroczni delfickiej przed objęciem jej przez Apollina.Patronka zgromadzeń ludowych, opiekunka pokrzywdzonych i potrzebujących pomocy. W wielu miastach budowano jej świątynie, zwykle w pobliżu przybytków Gai i Demeter. Przedstawiano ją z rogiem obfitości. Tradycja utrwaliła wyobrażenie Temidy z zawiązanymi oczami, z wagą i mieczem.
Syzyf syn Eola i Enarety, legendarny założyciel Koryntu, inicjator igrzysk istmijskich. Niektórzy twierdzili, że był ojcem Odyseusza.Niezwykle przebiegły, oszukiwał nawet bogów (Zeus ukarał go przedwczesną śmiercią za zdradę boskich tajemnic, ale Syzyf oszukał Hadesa i wrócił na ziemię). Strącony do Tartaru piorunem Zeusa, za karę miał wtaczać na górę głaz, który tuż przed szczytem osuwał się ponownie w dół (stąd „syzyfowa praca”).
Tartar najniżej położona i najstraszniejsza część świata podziemnego (Hadesu), w której przebywają pokonani przez Zeusa tytani i najwięksi grzesznicy, tacy jak Syzyf i Tantal.
Tytani i tytanidy bóstwa starsze od greckich bogów olimpijskich. 6 córek i 6 synów Uranosa i Gai: Okeanos, Kojos, Krios, Hyperion, Japet, Teja, Rhea (Rea), Temida (Themis), Mnemosyne, Fojbe, Tetyda (Thetys) i Kronos. Kiedy Zeus, syn Kronosa i Rhei, sięgnął (zgodnie z przepowiednią) po władzę nad światem, doszło do straszliwej tytanomachii.W wyniku walk tytani zostali pokonani piorunami Zeusa i strąceni do Tartaru. Temat często podejmowany w sztukach plastycznych (P.P. Rubens, A. Feuerbach).
Parys, Paris, Aleksander bohater Iliady Homera, drugi syn Priama, króla Troi, i Hekabe. Sen wróżebny Hekabe przepowiedział, że Parys przyczyni się do zagłady Troi, dlatego po urodzeniu został porzucony na górze Ida. Tam odnaleziony i wychowany przez pasterzy.Z woli Zeusa rozstrzygnął spór między Herą, Ateną i Afrodytą o złote jabłko dla najpiękniejszej, przyznając je Afrodycie (w zamian za miłość najpiękniejszej z kobiet – Heleny). Przypadkowo rozpoznany jako królewicz, powrócił do Troi i ożenił się z nimfą Ojnone. Udał się do Sparty, skąd uprowadził żonę Menelaosa, piękną Helenę.
Eris w mitologii greckiej, bogini niezgody, siostra Aresai towarzyszka w boju. Gdy nie zaproszono jej na wesele Peleusa i Tetydy, rzuciła złote jabłko z napisem: Dla najpiękniejszej, co spowodowało kłótnię między Herą, Afrodytą i Ateną. Wezwanie Parysa z Troi na rozjemcę i przekupstwo Afrodyty (obietnica miłości pięknej Heleny) przyczyniły się do wybuchu wojny trojańskiej
Ikar, Ikaros syn Dedala, z którym na skrzydłach uciekał z Krety. Ojciec zakazał mu zbytnio zbliżać się do słońca, gdyż wosk, którym zlepione były pióra, mógł stopnieć. Ikar nie posłuchał rad ojca. Pióra odpadły, a Ikar runął do morza w pobliżu wyspy Samos (stąd nazwa Morze Ikaryjskie). Wyspę, na którą woda wyrzuciła ciało Ikara, nazwano Ikarią. Mit wielokrotnie powtarzany w literaturze, muzyce i plastyce (P. Bruegel st.).
Dedal w mitologii greckiej architekt, rzeźbiarz. Ojciec Ikara. Początkowo przebywał w Atenach, lecz po zabójstwie Talosa zbiegł na Kretę do króla Minosa.Był autorem m.in. Labiryntu dla Minotaura, sposobu ugaszenia żądzy Pasifae, żony Minosa, do byka (zbudowanie krowy pustej w środku) i pomysłu ocalenia Tezeusza, który chciał pokonać potwora. Pomysł okazał się skuteczny, a Dedal wraz z synem został za karę zamknięty w Labiryncie. Udało mu się uciec na Sycylię przy pomocy skonstruowanych przez siebie skrzydeł, jego syn zginął w trakcie ucieczki.
Minos legendarny król Krety i prawodawca, syn Zeusa i Europy, mąż Pasifae. Gdy Posejdon zesłał na Kretę byka, Pasifae zakochała się w nim i ze związku z bykiem urodziła Minotaura. Minos zamknął potwora w labiryncie i dostarczał mu na pożarcie ludzi (m. in. z Aten).
Minotaur, Minotauros „byk Minosa”, potwór kreteński, półbyk i półczłowiek, zrodzony z żony Minosa Pasifae i byka zesłanego przez Posejdona. Trzymany w labiryncie i żywiony ludzkim mięsem. Ateny zmuszone były wysyłać na śmierć swoją młodzież do czasu, gdy Tezeusz zabił (przy pomocy Ariadny) Minotaura. Przedstawienia Minotaura były tematem sztuki greckiej już od VII w. p.n.e.
Tezeusz, Theseus heros ateński, syn króla Egeusza i królowej Ajtry, córki Pitteusa, władcy Trojdzeny (w innej wersji Ajtry i boga Posejdona). Tezeusz do 16. roku życia przebywał na dworze swego dziadka. Gdy zmężniał na tyle, aby podnieść głaz, pod którym Pitteus ukrył miecz i sandały, udał się do Aten. W czasie wędrówki uwalniał kraj od potworów i złoczyńców (Skiron, Prokrust).W Atenach, na skutek intryg Medei, musiał stoczyć walkę z bykiem pustoszącym pola Maratonu. Poznany przez ojca po mieczu, uniknął trucizny. Wyruszył na Kretę w grupie młodzieży stanowiącej haracz dla Minotaura, którego pokonał przy pomocy Ariadny. Zasiadał na tronie w Atenach, brał udział w polowaniu na dzika kalidońskiego, wyprawie Argonautów, wyprawie po pas Hippolity – uprowadził wtedyAmazonkę Antiope, którą później porzucił dla Fedry, walczył z centaurami na weselu Pejritoosa, wtargnął do Hadesu po Persefonę.Zginął na Skyros, strącony podstępnie ze skały przez króla Likomedesa. Ateńczycy przypisywali Tezeuszowi szereg faktów historycznych (zjednoczenie gmin attyckich, ustanowienie Panatenajów, reformy ustrojowe o cechach demokratycznych, podbój Megary, igrzyska istmijskie ku czci Posejdona).
Ariadna córka Minosa, króla Krety, i Pazyfae, siostra Fedry. Dała ona Tezeuszowi kłębek nici, dzięki którym znalazł wyjście z Labiryntu po zabiciu Minotaura. Tezeusz zabrał Ariadnę ze sobą wracając do Aten, ale, zakochawszy się w Fedrze, porzucił ją na wyspie Naksos, skąd została zabrana na Lemnos i poślubiona przez Dionizosa. Jego ślubny dar, diadem Ariadny, Zeus przeniósł między gwiazdy.
Tantal, Tantalos Był współbiesiadnikiem bogów i przez spożywanie boskiego pokarmu stał się nieśmiertelny. Zdradzał jednak ludziom boskie sekrety, kradł też ambrozję i nektar, które sprzedawał swym przyjaciołom. Aby udowodnić, że bogowie nie są wszystkowiedzący, podał na uczcie jako potrawę ciało swego syna Pelopsa. Strącony za karę do Tartaru cierpiał straszliwe, przysłowiowe męki: nie mógł dosięgnąć owoców wiszących nad jego głową, a umierając z pragnienia, nie mógł napić się wody, w której stał.Inna wersja mitu mówiła, że tuż nad nim chwiał się głaz, grożący mu w każdej chwili zmiażdżeniem.
Afrodyta bogini miłości i piękna, początkowo również płodności, opiekunka małżeństw, a także portów i żeglarzy. Jedno z głównych bóstw greckich, pochodzenia wschodniego (Asztarte). Według Homera córka Zeusa i Dione, wgedług Hezjoda zrodzona u brzegów Cypru z piany morskiej (greckie afrós), zroszonej krwią okaleczonego Uranosa. Żona Hefajstosa. Matka m.in. Erosa (ze związku z Aresem), Hermafrodyty (z Hermesem), Eneasza(z Anchizesem).
Antygona córka Edypa i Jokasty, siostra Ismeny, Polinika i Eteoklesa. Jedyna towarzyszka ojca w czasie jego dobrowolnego wygnania do Attyki, po jego śmierci wróciła do Teb. Gdy w czasie wyprawy siedmiu przeciw Tebom bracia Antygony zginęli w bratobójczym pojedynku, król Teb, Kreon, zabronił pochowania Polinika jako zdrajcy, który wezwał obcych przeciwko ojczyźnie. Antygona, uznając wyższość praw boskich (moralnych) nad ludzkimi, pogrzebała brata, za co została zamurowana żywcem w grobowcu, gdzie odebrała sobie życie.
Edyp syn króla Teb, Lajosa i Jokasty. Zgodnie z przepowiednią wyroczni Edyp miał zabić swego ojca i poślubić matkę. Aby tego uniknąć, ojciec nakazał przebić kostki u nóg dziecka i porzucić w górach Kitajronu. Tam uratowali Edypa pasterze i oddali go na wychowanie królowi Koryntu, Polibiosowi.Usłyszawszy w Delfach wyrocznię o swoim przeznaczeniu, opuścił Korynt, uważając Polibiosa za swego ojca. W Beocji w przypadkowej kłótni zabił starca, nie wiedząc, że to własny ojciec. Przybył do Teb i uratował miasto przed
